Διαφορετικότητα, Κοινωνικός Αποκλεισμός και Ανθρώπινα Δικαιώματα

«Η ελευθερία, είτε δημιουργείται για όλους, είτε όλοι αισθανόμαστε καταπιεσμένοι από κάτι που θέλει να μας επιβληθεί ως κανονικότητα»

«Αν θεωρήσουμε ότι η δίκη της ΧΑ ήταν μία καταδίκη του οργανωμένου ναζισμού και φασισμού, η δίκη για τον βίαιο θάνατο του Ζακ Κωστόπουλου, είναι μία δίκη για τον εκφασισμό της κοινωνίας»

Τα ανθρώπινα δικαιώματα, το προσφυγικό, η διαφορετικότητα και ο κοινωνικός αποκλεισμός αναδύονται μέσα από μία ενδιαφέρουσα συζήτηση στη ραδιοφωνική εκπομπή ‘Μαθήματα Αναπνοής που εκπέμπει από το “Ράδιο Παρατηρητής 94fm” και το διαδικτυακό ραδιόφωνο “Beton7ArtRadio”. Ο Καθηγητής Χαράλαμπος Πουλόπουλος, συνομιλεί με την ψυχολόγο – ψυχοθεραπεύτρια και συντονίστρια της Κοινωνικής Υπηρεσίας του Ελληνικού Συμβουλίου για τους πρόσφυγες, Βασιλική Κατριβάνου.

Χ.Π.: κ. Κατριβάνου διατελείτε πλέον συντονίστρια της κοινωνικής υπηρεσίας στο Ελληνικό Συμβούλιο για τους πρόσφυγες. Σε τι αφορά αυτή η δομή;
Β.Κ.: Το Ελληνικό Συμβούλιο για τους πρόσφυγες έχει υπηρεσίες νομικής βοήθειας για τους πρόσφυγες, τους αιτούντες άσυλο και τους αναγνωρισμένους πρόσφυγες. Έχει κοινωνική υπηρεσία, κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους και αναπτύσσεται σε πολλά σημεία της Ελλάδος, κυρίως στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη, στους τόπους εισόδου στα νησιά, την Θράκη, και δεν μπορώ να πω ότι είναι μία εύκολη περίοδος για το προσφυγικό αυτή που ζούμε, ίσα ίσα θλιβόμαστε καθημερινά και προσπαθούμε να αγωνιστούμε για ότι καλύτερο μπορούμε να φτιάξουμε.

Χ.Π.: Ποια είναι η κατάσταση σήμερα στο προσφυγικό;
Β.Κ.: Καταρχάς η κατάσταση είναι άσχημη σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η Ευρώπη δεν έχει βρει ακόμα τον τρόπο να δέχεται τους πρόσφυγες, αυτούς που φεύγουν από τον πόλεμο, την καταστροφή την οποία βιώνουν και την οποία δημιουργεί και η Ευρώπη σε μεγάλο βαθμό. Ένα τρόπο, ώστε να φτάσουν ασφαλείς στην Ευρώπη και οργανωμένα, ώστε να μπορεί να πει ότι «εγώ θα δέχομαι για παράδειγμα 800.000 τον χρόνο και θα τους διανείμω», ώστε να μπορέσει να ενισχυθεί και η Ευρώπη με το νέο αίμα που χρειάζεται και να έρχονται οι άνθρωποι αυτοί με ασφάλεια και να προστατεύεται το δικαίωμά τους να αιτηθούν άσυλου. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, η κατάσταση αυτή τη στιγμή είναι, ότι έχουμε πάρα πολλές αποτροπές – push backs στην θάλασσα, για αυτό και λέμε ότι έχουμε μειωμένες ροές. Οι μειωμένες όμως ροές δεν δημιουργούνται γιατί οι άνθρωποι δεν έρχονται, δημιουργούνται γιατί το λιμενικό τους αποτρέπει. Με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, είτε δημιουργώντας κύματα νερού, είτε σπρώχνοντας τις βάρκες σε διεθνή ύδατα κ.ο.κ. και δηλώνοντας ότι «φυλάει τα σύνορα» δημιουργεί αποτροπές. Αυτό σημαίνει ότι κινούμαστε στην κόψη του ξυραφιού και με λίγα λόγια λέμε ότι «εμένα δεν με νοιάζει αν θα ζήσεις ή θα πεθάνεις». Γίνονται πάρα πολλές αποτροπές, το έχουν βγάλει και διεθνή ΜΜΕ, έχουν γίνει σχετικές ερωτήσεις στην Ευρωβουλή και μάλιστα η επίτροπος έχει δηλώσει ότι ανησυχεί και θα πρέπει να ελεγχθεί.

Από την άλλη, οι άνθρωποι οδηγούνται στα ΚΥΤ (Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης), όπου επικρατούν αθλιότατες συνθήκες. Πριν από λίγο διάστημα επισκέφθηκα το νέο Καρά Τεπέ, τη νέα Μόρια με λίγα λόγια. Πρόκειται για μία μεγάλη έκταση που είναι πεδίο βολής. Δεν υπάρχουν δέντρα, είναι μια περιοχή που βρέχεται από δύο πλευρές από τη θάλασσα και έχουν δημιουργήσει απλά κάποια αναχώματα, γιατί τον χειμώνα τα κύματα θα λούζουν στην κυριολεξία τους ανθρώπους. Όταν βρέχει δε, μιλάμε για βάλτους. Σε αυτόν λοιπόν τον χώρο επέλεξαν να βάλουν τους ανθρώπους, σε σκηνές, πολλές εκ των οποίων δεν έχουν πάτο, αλλά βάζουν παλέτες και άρα οι άνθρωποι ζουν μέσα στο χώμα. Δεν έχουν επαρκείς τουαλέτες και όσες υπάρχουν είναι βρώμικες, δεν έχουν ντουζιέρες και φυσικά είναι μία συνθήκη με πάρα πολλά κρούσματα κορωνοϊού. Υπάρχει διάχυτη μία μεγάλη αίσθηση ανασφάλειας και στην ουσία αυτό το χάλι, δίνει το μήνυμα ότι όποιος καταφέρει να φτάσει εδώ θα τυραννιστεί. Το προηγούμενο διάστημα έκλεισαν το ΠΙΚΠΑ, που αποτελεί μία από τις μοναδικές ανθρώπινες δομές φιλοξενίας προσφύγων στη Λέσβο (μαζί με το παλιό Καρά Τεπέ) με δέντρα, με σπιτάκια, όπου ζούσαν οικογένειες με ευάλωτα άτομα, ανήλικα, μόνες μητέρες με τα μωρά τους κ.ο.κ Έμπαινες και έβλεπες χαρά, έβλεπες τουλάχιστον μία ανθρώπινη κατάσταση, ότι έχουν ένα σπίτι. Το ΠΙΚΠΑ εκκενώθηκε και οδηγήθηκαν στο παλιό Καρά Τεπέ, το οποίο θα κλείσει έως το τέλος Δεκεμβρίου σύμφωνα με τις δηλώσεις του Υπουργού Μετανάστευσης και θα γίνουν όλα ένα, στον άθλιο χώρο του νέου Καρά Τεπέ, ώστε να μην υπάρχει καμιά πλέον δομή με ανθρώπινες συνθήκες. Χωρίς να έχουν τη δυνατότητα οι άνθρωποι αυτοί να ησυχάσουν κάπου και να ζήσουν λίγο πιο ανθρώπινα. Στόχος της κυβέρνησης είναι, μέσα από αυτή την αθλιότητα να περάσει το μήνυμα ότι «αν έρθεις εδώ θα κακοπεράσεις», αποτροπή λοιπόν σε κάθε επίπεδο.

Αυτή είναι η μία πλευρά του προσφυγικού. Η άλλη αφορά την ένταξη. Θα έπρεπε να υπάρχει εθνικό σχέδιο ένταξης, γιατί πάρα πολλοί άνθρωποι εξ αυτών θα μείνουν. Υπάρχει μόνο ένα βασικό πρόγραμμα ένταξης, το «Ήλιος» που καλύπτει μόνο τους αναγνωρισμένους και εκείνο με μεγάλες δυσκολίες πρόσβασης. Για να μπεις στο «Ήλιος» που παρέχει κάποιο επίπεδο ελληνομάθειας, στέγη για ένα διάστημα έξι μηνών με έναν χρόνο και τη δυνατότητα ίσως να βρει κάποιος δουλειά, πρέπει να πληρούνται πολλές προϋποθέσεις, όπως το να διαθέτει ΑΦΜ, λογαριασμό στην τράπεζα, και μια σειρά πραγμάτων που είναι δύσκολα για έναν πρόσφυγα. Τη στιγμή λοιπόν που ένας πρόσφυγας, επιτέλους θα αναγνωριστεί, είναι και η στιγμή που θα ζήσει την μεγαλύτερη δυσκολία. Γιατί εικονικά θα θεωρηθεί ισότιμος με έναν Έλληνα πολίτη, θα θεωρηθεί δηλαδή ότι έχει πρόσβαση σε δουλειά, σε στέγαση και στα κοινωνικά επιδόματα. Το ερώτημα όμως είναι πώς θα τα αποκτήσει αυτά, όταν δεν ξέρει την γλώσσα, όταν δεν ξέρει να πάει στις δημόσιες υπηρεσίες, την ώρα που δεν μπορεί να βρει δουλειά ένας άλλος Έλληνας και μάλιστα μέσα στην περίοδο του κορωνοϊού. Πώς θα γίνει αυτή η ένταξη; Στο Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες βλέπουμε πάρα πολλούς ανθρώπους άστεγους. Η αστεγία είναι ένα τεράστιο πρόβλημα. Βλέπουμε γυναίκες, μητέρες με μωρά και νεογέννητα αλλά και ασυνόδευτα ανήλικα που βρίσκονται σε αστεγία και οι οποίες είτε μένουν στον δρόμο, σε πάρκα, είτε σε σπίτια με πολύ κόσμο και μετακινούνται συνέχεια από τον ένα χώρο στον άλλο. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες της αστεγίας υπάρχει μεγάλη κακοποίηση, trafficking και εκμετάλλευση ευρύτερα. Χρειάζεται αυτοί οι άνθρωποι να στηριχθούν, να ζήσουν με ασφάλεια και πρόσβαση στα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και να αναγνωρίσουμε ότι αποτελούν πλούτο και όχι πρόβλημα. Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν είναι μόνο θύματα μιας κατάστασης αλλά και φορείς δύναμης και να αναζητήσουμε με ποιον τρόπο μπορούν να ενταχθούν μέσα στην ελληνική κοινωνία. Αυτοί οι άνθρωποι θα ζήσουν εδώ είτε στο περιθώριο, στην εκμετάλλευση και την βία είτε θα ενταχθούν και αξιοποιηθεί ο κοινωνικός πλούτος που φέρνουν και με συνθήκες που θα ευνοούν την ασφάλεια όλων μας, την κοινωνική συνοχή κ.ο.κ.

«Είναι πολύ ταξικό, το ποιους δεχόμαστε και τους ποιους δεν θέλουμε• στον φτωχό λέμε όχι, ενώ στον άλλον που μπορεί να είναι διαφορετικός, αλλά φέρνει και τα λεφτά του έχουμε άλλη αντιμετώπιση»

Χ.Π.: Το σημαντικότερο είναι να θυμηθούμε γιατί κάποιος αφήνει την πατρίδα του. Όπως γράφει στο ποίημά της η Ουαρσάν Σάιρ:«κανένας δεν αφήνει την πατρίδα του, εκτός αν η πατρίδα του είναι το στόμα ενός καρχαρία…».
Β.Κ.: Αυτή είναι η πραγματικότητα των ανθρώπων αυτών. Ξέρετε, ακούγεται πολλές φορές, ότι θέλουμε να κρατήσουμε το ελληνικό στοιχείο αδιάβλητο και δεν θέλουμε το διαφορετικό. Αυτό δεν ισχύει στην πραγματικότητα διότι όταν το διαφορετικό, από θέμα εθνικότητας ή φυλής, έρχεται από μία πλούσια μη δυτική χώρα από έναν Σαουδάραβα για παράδειγμα που κάνει μία μεγάλη επένδυση στην Ελλάδα δεν υπάρχει πρόβλημα-του δίνεται golden visa. Το πρόβλημα είναι με τον φτωχό, με αυτόν που δεν έχει στον ήλιο μοίρα. Είναι πολύ ταξικό, το ποιούς δεχόμαστε και τους ποιούς δεν θέλουμε. Τον φτωχό, τον κακομοίρη δεν θέλουμε, όχι τον άλλον που μπορεί ναι μεν να είναι διαφορετικός, αλλά φέρνει και τα λεφτά του.

Χ.Π.: Το θέμα της διαφορετικότητας συνδέεται με τη κατοχή του πλούτου. Αν κάποιος είναι διαφορετικός και δεν έχει χρήματα, υφίσταται μία τεράστια πίεση, όχι μόνο σε ό,τι αφορά το προσφυγικό, αλλά το ίδιο συμβαίνει με τους εξαρτημένους, τους ανθρώπους με αναπηρία, τις ευάλωτες ομάδες με διαφορετική ταυτότητα ή προσανατολισμό, τους φυλακισμένους…
Β.Κ.: Αν δεν φτιάξεις χώρο σε μία κοινωνία να χωράει το διαφορετικό, νιώθει το πνίξιμο ολόκληρη η κοινωνία. Ασφυκτιά ολόκληρη η κοινωνία, όχι μόνο αυτός που είναι στο περιθώριο. Δεν μπορεί να αναπνεύσει κανείς, γιατί η ελευθερία είτε δημιουργείται για όλους, είτε όλοι αισθανόμαστε καταπιεσμένοι από κάτι που θέλει να μας επιβληθεί ως κανονικότητα.

Χ.Π.: Σε λίγο ξαναρχίζει η δίκη για τον θάνατο του Ζακ Κωστόπουλου. Μια δίκη που ξεκίνησε με κατηγορία βαριάς σωματικής βλάβης από πρόθεση, αλλά όχι ανθρωποκτονία. Μια υπόθεση που προβλήθηκε από τα ΜΜΕ με έναν τρόπο απαράδεκτο και ευτυχώς υπήρξαν κάμερες ώστε να δούμε τι ακριβώς συνέβη…
Β.Κ.: Ο Ζακ ήταν ένα πολύ λαμπερό πρόσωπο, ακτιβιστής της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας που μίλαγε για την διαφορετικότητα, τους μετανάστες, ήταν αντιφασίστας και έτσι δημιουργήθηκε ένα τεράστιο κύμα αλληλεγγύης. Αν δεν ήταν όλα αυτά, αν δεν υπήρχε αυτό το κύμα, η υπόθεση θα είχε περάσει στα ψιλά και ο ίδιος θα είχε μείνει από τα δελτία ειδήσεων ως ο ληστής. Αυτό που έγινε με τον Ζακ ήταν σοκαριστικό για πάρα πολλούς ανθρώπους γιατί ήταν ένας κανιβαλισμός, ένα λιντσάρισμα που έλαβε χώρα μπροστά σε όλους όσους το παρακολουθούσαν.

Προσφάτως εκδόθηκε μία συλλογή με κείμενα του Ζακ ο οποίος γράφει σε ανύποπτο χρόνο «Ένα κοινό που βλέπουμε πολύ συχνά σε περιστατικά τρανσφοβικής και ομοφοβικής βίας που γίνεται σε δημόσιο χώρο και παρουσία κόσμου, είναι ότι, ενώ όταν δημοσιοποιούνται, πολύς κόσμος τα μοιράζεται, δηλώνοντας συμπαράσταση και οργή, την στιγμή που συνέβησαν από τους παρόντες και τις παρούσες δεν αντέδρασε κανείς. Και φοβάμαι πως όσοι νόμοι και να γίνουν όσα κείμενα και να γραφούν όσα “καταδικάζω τη βία” να φωνάξουμε, αν δεν μάθουμε να αντιδρούμε όταν την βλέπουμε μπροστά μας δεν καταφέρνουμε και πολλά. Καταλαβαίνω τον φόβο, καταλαβαίνω την δυσκολία που μπορεί να υπάρχει και δεν βγάζω τον εαυτό μου έξω από αυτό, αλλά ρε γαμώτο, η αλληλεγγύη πρέπει πρωτίστως να είναι έμπρακτη. Να μην αντιδρούμε μόνο εκ των υστέρων και μόνο εκ του ασφαλούς. Είναι τόσα τα περιστατικά. Γίνονται όλο και πιο βίαια και εξακολουθούμε σε μεγάλο βαθμό να μένουμε θεατές. Δεν γίνεται έτσι, δεν πάει άλλο». Σε αυτό το απόσπασμα είναι σαν να περιγράφει τον θάνατό του. Ο Ζακ έζησε και πέθανε και ακόμα και ο θάνατός του αποτελεί μία στιγμή εγρήγορσης. Γιατί αν πούμε ότι η δίκη της ΧΑ ήταν μία καταδίκη του οργανωμένου ναζισμού και φασισμού, η δίκη για το βίαιο θάνατο του Ζακ είναι μία δίκη για τον εκφασισμό της κοινωνίας. Του εκφασισμού της κοινωνίας που γίνεται με το λιντσάρισμα ενός ανθρώπου που είναι διαφορετικός, είτε είναι ομοφυλόφιλος, είτε έχει διαφορετική εμφάνιση που «δεν κάνει» σε αυτούς που τον κυνηγάνε, και υπάρχει και η δράση της αστυνομία σε όλο αυτό, που δεν τον αφήνουν να αναπνεύσει (βλέπε Black lives matter), και ως ακινητοποιημένο και νεκρό συνεχίζουν να του φοράνε χειροπέδες και υπάρχουν τριγύρω και μάρτυρες που κάθονται, το παρακολουθούν και δεν αντιδρούν. Αυτό είναι εκφασισμός σε κάθε επίπεδο και όσον αφορά την αστυνομία και την κοινωνία.

«Το LGBT κίνημα, το φεμινιστικό και αντίστοιχα κινήματα μας έχουν βοηθήσει όλους να ανακαλύψουμε το εύρος των ταυτοτήτων μας και της ανθρώπινης εμπειρίας»

Χ.Π.: Υπάρχει πολύς φόβος για το διαφορετικό και πολύ μίσος πολλές φορές. Αποτελεί σημείο των καιρών μας, αλλά έρχεται και από το παρελθόν. Ο Γκόφμαν ήδη από το 1963 στο βιβλίο του «Στίγμα» αναφέρει ότι: «υπό την αυστηρή έννοια υπάρχει μόνο ένας ολοκληρωμένος άνδρας που μπορεί να σταθεί ανερυθρίαστος στην Αμερική: ένας νέος, παντρεμένος, λευκός, αστός, βόρειος, ετεροφυλόφιλος, προτεστάντης πατέρας, με πανεπιστημιακή μόρφωση, πλήρη απασχόληση, καλή επιδερμίδα, κανονικό βάρος και ύψος και πρόσφατες αθλητικές επιδόσεις». Όσα άτομα διαφέρουν από αυτό το ιδανικό πρότυπο της κανονικότητας, είναι εκτεθειμένα σε αρνητική κριτική, γιατί θεωρούνται ότι έχουν κάποιου είδους ανεπάρκεια και κινδυνεύουν με στιγματισμό. Λίγα φαίνεται να έχουν αλλάξει…
Β.Κ.: Πολλά θέματα που έρχονται οι άνθρωποι να θεραπεύσουν στην ατομική τους ψυχοθεραπεία είναι γιατί πρέπει να γίνουν «κανονικοί». Η αλήθεια είναι ότι κανένας μας δεν είναι στα αλήθεια «κανονικός». Όλοι έχουμε πολλές «περίεργες» πλευρές που δεν χωράνε σε μια νόρμα, όταν λοιπόν πρέπει να χωρέσουμε σε μία κατασκευασμένη κοινωνικά κανονικότητα, οδηγούμαστε στον θεραπευτή ώστε να μας βοηθήσει να γίνουμε κανονικοί γιατί δεν είμαστε ή να αντιμετωπίσουμε την αίσθηση παθολογίας, την κατάθλιψή μας και το θυμό μας που δεν είμαστε . Αυτό που θέλω να πω είναι ότι αν κοινωνικά υπήρχε χώρος- και σε επίπεδο κοινωνικών σχέσεων και σε θεσμικό επίπεδο – και δεν θα χρειαζόμασταν τόση ψυχοθεραπεία και θα ήμασταν όλοι πολύ πιο ελεύθεροι. Όταν ήμουν βουλευτής ψηφίσαμε το Σύμφωνο Συμβίωσης που και ως εισηγήτρια του νόμου ήταν για μένα μία στιγμή μεγάλης ανάτασης γιατί ένοιωθα ότι κάνουμε κάτι που αλλάζει την πραγματικότητα πολλών ανθρώπων. Είχα φίλους ακτιβιστές gay και λεσβίες που ήταν αυτό που λέμε “out” ανοικτές-οι ως προς τη σεξουαλική τους ταυτότητα, οι οποίες μετά την ψήφιση, με πήραν τηλέφωνο και μου είπαν πως «αισθάνονται ψηλότερες» ή πως «πλέον μπορώ να γνωρίσω στην μητέρα μου την φίλη μου».

Μεγάλο κομμάτι λοιπόν της ψυχοθεραπείας για μένα αφορά την ανάγκη για κοινωνική αλλαγή. Θεωρώ πως το LGBT κίνημα, το φεμινιστικό και αντίστοιχα κινήματα μας έχουν βοηθήσει όλους/ες να ανακαλύψουμε το εύρος των ταυτοτήτων μας και της ανθρώπινης εμπειρίας. Και είναι και θέμα επαφής και σχέσης το πόσο αποδεχόμαστε τη διαφορετικότητα μέσα και έξω μας. Για παράδειγμα ας αναρωτηθούμε γιατί έχουμε τόσο μεγάλη τρανσφοβία στην Ελλάδα; Ποιες είναι οι εικόνες των τρανς που έχει ένας μέσος Έλληνας; Ότι οι τρανς εκδίδονται. Εγώ σπούδασα στο Πόρτλαντ, στην Αμερική όπου κάποια στιγμή ο γραμματέας του Τμήματος, ο Στίβεν έκανε φυλομετάβαση και έγινε Στέφανι. Συνέχισε να είναι η γραμματέας του Τμήματος και μάλιστα στάλθηκε email στους φοιτητές όπου μας ενημέρωναν πως ο Στίβεν περνάει σε φάση μετάβασης και πως όποιος έχει απορίες ή ερωτήσεις μπορεί να απευθυνθεί στους τάδε καθηγητές. Με λίγα λόγια πλαισιώθηκε.

Αυτό είναι το παράδειγμα μίας άλλης εμπειρίας. Όταν έχεις τέτοια παραδείγματα, όταν ένας τρανς έχει πρόσβαση στην εργασία, στην εκπαίδευση, μπορεί να διατηρήσει τις κοινωνικές του σχέσεις και να κάνει την μετάβαση με όρους αξιοπρέπειας, να διεκδικεί δηλαδή τον χώρο του, τότε δημιουργεί και σε εμάς διαφορετική αντίληψη. Συνδέεσαι με τον άνθρωπο και δημιουργείς και μέσα σου έναν χώρο που ψάχνεις τι είναι το φύλο, τι είναι το στερεότυπο, τι περιθώριο έχω εγώ να ζήσω με έναν τρόπο που να χωράει όλες μου τις εμπειρίες κ.ο.κ. Όταν υπάρχει κοινωνικά ο χώρος που ο άλλος μπορεί να έχει και μία άλλη εμπειρία ζωής και δράσης, αυτό ανοίγει χώρο για όλους/ες μας, «ανοίγει» για όλη την κοινωνία.

«Η «κανονικότητα» είτε αφορά την σχέση με τον εαυτό μας και την μη αποδοχή της διαφορετικότητας μέσα μας, είτε έξω μας, είναι καταπιεστική για όλους/ες• είναι μία μορφή εσωτερικευμένης τυραννίας»

X.Π.: Οι άνθρωποι που έχουν μία διαφορετικότητα υφίστανται συνεχώς επιθέσεις και χρειάζεται να δοθούν μεγάλες μάχες για να αλλάξει η κυρίαρχη αντίληψη για τα στερεότυπα. Η δίκη του Ζακ ενδεχομένως θα φέρει στην επιφάνεια πολλά από αυτά τα ζητήματα, ωστόσο χρειάζεται μάχη τόσο εντός όσο και εκτός της δικαστικής αίθουσας…
Β.Κ.: Είναι πολύ σημαντικό αυτό να συμβεί όπως είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει και το κίνημα αλληλεγγύης, ένα κίνημα συμπαράστασης ενάντια στον φασισμό ενάντια στον κοινωνικό φασισμό, στο έγκλημα που μπορεί να γίνει και να μείνει ατιμώρητο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση να δοθεί δικαιοσύνη στον Ζακ και την οικογένεια του και ταυτόχρονα ένα σαφές στίγμα από πλευράς της Ελληνικής πολιτείας ότι δεν μπορεί να δολοφονούνται άνθρωποι γιατί είναι διαφορετικοί. Το αντιφασιστικό αυτό κίνημα ήταν παρόν στη δική της Χρυσής Αυγής, θα είναι παρόν και στον Ζακ. Ένα κοινό και πολύ καίριο στοιχείο των δύο αυτών δικών είναι ότι δίνουν το στίγμα μιας κοινωνίας η οποία δεν κάθισε απλά να παρακολουθεί, αλλά κατέβηκε στον δρόμο.

Θα πρέπει συγχρόνως να κατανοήσουμε ότι, όταν μιλάμε για αποδοχή του διαφορετικού, δεν αναφερόμαστε μόνο στην αποδοχή του άλλου, αλλά και στην αποδοχή των διαφορετικών κομματιών μέσα μας. Για παράδειγμα, αν εγώ σαν γυναίκα έχω μάθει ότι πρέπει να είμαι θηλυκή, δοτική, γλυκιά και έχω μία πλευρά «άγρια», μια πλευρά που δεν «χωράει», αν δεν την αποδεχτώ μέσα μου, αν δεν κάνω χώρο μέσα μου να πω ότι «καλή είναι και αυτή, εκεί μπορεί να είναι η δύναμή μου» όχι μόνο δεν θα μπορέσω να αποδεχτώ τον άλλον, δεν θα μπορώ να αποδεχτώ κομμάτια του εαυτού μου. Και ύστερα θα βγάλω σωματικά συμπτώματα, θα πάθω κατάθλιψη, δεν θα είμαι ολόκληρη στις σχέσεις μου κ.ο.κ. Η επιβολή μιας «κανονικότητας» είτε αφορά την σχέση με τον εαυτό μας και την μη αποδοχή της διαφορετικότητας μέσα μας, είτε έξω μας, είναι καταπιεστική για όλους. Είναι μία μορφή φασισμού, μια μορφή εσωτερικευμένης τυραννίας μέσα ή έξω.