Χριστος Γ. Παπαδοπουλος: «Το Πασχα των Ελληνων στο Καιρο ειναι μια υποθεση καρδιας»

Ο Χρίστος Γ. Παπαδόπουλος γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Είναι στιχουργός, ποιητής και συγγραφέας, πρώην Διευθυντής του Ελληνικού Πολιτιστικού Κέντρου Καΐρου, μέλος της Ένωσης Ανταποκριτών Ελληνικού Τύπου Εξωτερικού. Αρθρογραφεί δε για θέματα αιγυπτιώτικης ιστορίας. Είναι, επίσης, ραδιοφωνικός παραγωγός στην ελληνική εκπομπή του ευρωπαϊκού προγράμματος της Αιγυπτιακής Ραδιοφωνίας.

Σήμερα μας μιλά για το Πάσχα των παιδικών του χρόνων αλλά και για τον εορτασμό του Πάσχα σήμερα στο Κάιρο της Αιγύπτου.

—Τι μυρωδιές και εικόνες σας κατακλύζουν όταν ανακαλείτε το Πάσχα των παιδικών σας χρόνων; 

Οι εορτασμοί του Πάσχα των παιδικών μου χρόνων μυρίζουν γρασίδι και σβουνιές από κοπάδια αγελάδων που επιστρέφουν από τη βοσκή. Μυρίζουν χωριό, σπίτι του παππού, ξύλα που καίγονται στην ξυλόσομπα-φούρνο, φαγητά που ψήνονται, μαγειρίτσες, αρνί στη σούβλα, πολύχρωμα αυγά γυαλισμένα με λάδι, φρέσκα κρεμμυδάκια και μαρούλια από τον κήπο μαζεμένα, ελιές και αχνιστό προζυμένιο ψωμί στον ξυλόφουρνο, μυρίζουν «φούστουρον» σπιτικό –ποντιακό φρέσκο ανάλατο αγελαδινό βούτυρο, χτυπημένο στο «ξυλάγκ», το κρεμασμένο ξύλινο δοχείο που «χτυπούσαν» το γάλα για να βγάλει το πάχος του– και βέβαια μοσχοβολάνε τσουρέκια, μαχλέπι, μαστίχα, κερί που λιώνει, άνοιξη και φιλιά.

―Τι σημαίνει για εσάς το Πάσχα τώρα και πόσο διαφορετικά το βιώνετε μακριά από την Ελλάδα;

Έζησα 53 εορτασμούς Πάσχα στην Ελλάδα. Όλα τους τα έζησα εμμονικά, σαν να ήμουν παιδί, είτε στο χωριό του παππού είτε στο πατρικό μου στη Θεσσαλονίκη, όλα οικογενειακά κι όλα με τον φόβο του «τελευταίου Πάσχα» να κρέμεται πάνω από το κεφάλι μου και να με απειλεί. Ήμουν όντως παιδί. Τελικά, το τελευταίο ελληνικό Πάσχα ήταν το 2017, τότε που έχασα και τη μητέρα μου, τότε που έπαψα να είμαι παιδί κάποιου κι ενηλικιώθηκα όψιμα. Από τότε αρνούμαι πεισματικά να ξαναζήσω Πάσχα «Ελληνικόν». Συνήθως, τα περνάω στην έρημο της Όασης Σίβας, όπου δεν υπάρχει βέβαια εκκλησία, αλλά η έρημος από μόνη της είναι ναός της ανθρώπινης ψυχής, γι’ αυτό άλλωστε και άνθισε εκεί ο ασκητισμός για πολλούς αιώνες.

―Πώς γιορτάζεται το Πάσχα στην Αίγυπτο; Υπάρχουν ελληνικές κοινότητες που διοργανώνουν παραδοσιακές εκδηλώσεις ή είναι η εκκλησία που πρωτοστατεί;

Μια φορά έζησα Πάσχα στο Κάιρο, στη διάρκεια της πανδημίας, και χαίρομαι φέτος που θα μείνω εδώ, λόγω της ραδιοφωνικής εκπομπής μου στο κρατικό ραδιόφωνο της Αιγύπτου, γιατί το Πάσχα στο Κάιρο, εκτός από μεγάλη θρησκευτική γιορτή, είναι  παράλληλα μια γιορτή μνήμης της  ιστορίας του αιγυπτιώτη ελληνισμού, των ηθών και εθίμων με ονομασία προέλευσης, είναι ένα ελληνικό χτυποκάρδι στην καρδιά της άνοιξης, στην καρδιά της χώρας του Νείλου. Εδώ, το Πατριαρχείο μας, το Πατριαρχείο της Αλεξάνδρειας, είναι μέρος της καθημερινότητάς μας. Ο Πατριάρχης μας, ο Μακαριότατος Πάπας και Πατριάρχης Αλεξάνδρειας και πάσης Αφρικής, κ.κ. Θεόδωρος Β΄ και οι Σεβασμιότατοι Μητροπολίτες που λειτουργούν στις εκκλησίες του ελληνισμού της Αιγύπτου, γνωρίζουν σχεδόν όλο το ποίμνιό τους προσωπικά, να μη σας πω πως γνωρίζουν και τα ονόματά μας κι από πού κρατάει η «σκούφια» του καθενός. Η σχέση με την εκκλησία είναι ζώσα και διαρκής, γιατί οι συνθήκες όχι μόνο το επιτρέπουν αλλά το επιβάλλουν. Έτσι, διατηρήθηκε ο αιγυπτιώτης ελληνισμός για αιώνες. Το Πάσχα των Ελλήνων στο Κάιρο είναι μια υπόθεση καρδιάς. Φέτος, μάλιστα, να προσθέσω πως θα γιορτάσουμε την Ανάσταση στον Κοινοτικό Ι. Ν. των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, δωρεά του αείμνηστου Μεγάλου Ευεργέτη και Προέδρου της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου, Νέστωρα Τσανακλή, με καταγωγή από την Κομοτηνή.

Οι ελληνικές κοινότητες Καΐρου και Αλεξανδρείας ως οργανισμοί, αλλά και τα Αιγυπτιώτικα Σωματεία, οι πρόσκοποι, τα σχολεία, φροντίζουν ποικιλοτρόπως για τη διατήρηση των εθίμων και την ανάδειξή τους. Τα περισσότερα σπίτια βάφουν αυγά, φτιάχνουν τσουρέκια, τρώνε αρνάκι. Οι Έλληνες θα πάνε με τη λαμπάδα τους στην εκκλησία. Οι Κοινότητες άλλοτε προσφέρουν το γεύμα της Αγάπης και άλλοτε στήνουν σούβλες με τρικούβερτα ελληνικά γλέντια με ζωντανή μουσική. Στις εκκλησίες μας προσφέρονται κόκκινα αυγά για τσούγκρισμα, ενώ στην Ελληνική Στέγη της Ηλιούπολης, στο Ελληνικό Κέντρο Καΐρου, στους Ναυτικούς Ομίλους Καΐρου και Αλεξάνδρειας, στο εστιατόριο της Ένωσης στην Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας, στο Πατριαρχείο και στις εκκλησίες η Ελλάδα ανασαίνει υπερήφανη.

―Πώς αντιμετωπίζουν οι εκεί συντοπίτες σας το ελληνικό Πάσχα; 

Στην Αίγυπτο των 107 εκατομμυρίων, αν και η πλειοψηφία των κατοίκων είναι μουσουλμάνοι, υπάρχουν αρκετά εκατομμύρια χριστιανοί της κοπτικής ορθόδοξης εκκλησίας, αλλά και πολλών άλλων δογμάτων. Η κάθε θρησκευτική κοινότητα ακολουθεί τα δικά της ήθη και έθιμα και παρακολουθεί με σεβασμό τις υπόλοιπες θρησκευτικές κοινότητες, πολλές φορές συμμετέχοντας μάλιστα στα διάφορα έθιμά τους.

Εδώ, στο Κάιρο, ειδικά στην Πατριαρχική Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου, του οποίου τη μνήμη σέβονται και οι μουσουλμάνοι, την επισκέπτονται συνεχώς. Ο πατριαρχικός ναός του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στην καρδιά του ισλαμικού Καΐρου, στην περιοχή του Χαν Ελ χαλίλι, του διάσημου παζαριού, κι όταν οι καμπάνες χτυπάνε χαρμόσυνα την Ανάσταση, ο ήχος τους, εις ευήκοον όλων, έχει μια γλύκα που δεν έχω ακούσει ποτέ στην Ελλάδα. Στην Ιερά Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά, που αιώνες τώρα την προστατεύουν μουσουλμάνοι βεδουίνοι, έχει εντός της Μονής και Τζαμί δίπλα στην εκκλησία. Η Αίγυπτος είναι Άγιος Τόπος και στην Παλιά Διαθήκη και στην Καινή. Εδώ δόθηκαν οι 10 εντολές στον Μωυσή. Εδώ κατέφυγε η Αγία Οικογένεια κατά την φυγήν εις Αίγυπτο.

Χριστιανοί και μουσουλμάνοι, Έλληνες και Αιγύπτιοι, ξένοι και ντόπιοι, με σεβασμό  στον άλλο,  συμβιώνουν και βιώνουν στο μέτρο του δυνατού και της αλληλεπίδρασης, τα διάφορα έθιμα, είτε εθνικά είτε θρησκευτικά. Το αποτύπωμα των Ελλήνων στη χώρα του Νείλου, η πιο σπουδαία παρακαταθήκη που άφησαν οι παλιοί και διατηρούν οι λίγοι εναπομείναντες, είναι το χαμόγελο των Αιγυπτίων στο άκουσμα της λέξης  Γιουνάνι, που θα πει Έλληνας.

Οι ελληνικές κοινότητες Καΐρου και Αλεξανδρείας ως οργανισμοί, αλλά και τα Αιγυπτιώτικα Σωματεία, οι πρόσκοποι, τα σχολεία, φροντίζουν ποικιλοτρόπως για τη διατήρηση των εθίμων και την ανάδειξή τους. Τα περισσότερα σπίτια βάφουν αυγά, φτιάχνουν τσουρέκια, τρώνε αρνάκι. Οι Έλληνες θα πάνε με τη λαμπάδα τους στην εκκλησία. Οι Κοινότητες άλλοτε προσφέρουν το γεύμα της Αγάπης και άλλοτε στήνουν σούβλες με τρικούβερτα ελληνικά γλέντια με ζωντανή μουσική. Στις εκκλησίες μας προσφέρονται κόκκινα αυγά για τσούγκρισμα, ενώ στην Ελληνική Στέγη της Ηλιούπολης, στο Ελληνικό Κέντρο Καΐρου, στους Ναυτικούς Ομίλους Καΐρου και Αλεξάνδρειας, στο εστιατόριο της Ένωσης στην Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας, στο Πατριαρχείο και στις εκκλησίες η Ελλάδα ανασαίνει υπερήφανη

Πολλές φορές, τα έθιμα αυτά συμπίπτουν, έχοντας χαθεί οι πηγές τους στο πέρασμα των αιώνων. Ένα από αυτά, είναι η παναιγυπτιακή γιορτή του Σαμ Ελ Νεσίμ, της δικής μας Λαμπροδευτέρας, όπου όλοι οι Αιγύπτιοι βάφουν πολύχρωμα αυγά και ξεχύνονται στις εξοχές. Πρόκειται για μια παραδοσιακή, αγροτική γιορτή δηλαδή, την επόμενη ημέρα του ορθόδοξου Πάσχα, που στερείται κάθε θρησκευτικού, εθνικού και πολιτικού χαρακτήρα και οι ρίζες της χάνονται στη φαραωνική εποχή.

Το όνομα της γιορτής έδωσε κι ο Κ. Π. Καβάφης σε ένα από τα «αποκηρυγμένα» ποιήματά του, το «Σαμ ελ Νεσίμ», που έγραψε το 1892:

Το ωχρόν μας Μισίρι
με βέλη ο ήλιος πλήρη
πικρίας και πείσματος καίει και δέρει,
και με δίψαν και νόσον το καταπονεί.
Το γλυκύ μας Μισίρι
εν μια γελαστή πανηγύρει
μεθά, λησμονεί, και κοσμείται, και χαίρει,
και τον τύραννον ήλιον περιφρονεί.

Το ευτυχές Σαμ ελ Νεσίμ την άνοιξιν αγγέλλει,
της εξοχής πανήγυρις αθώα…

―Αν μπορούσατε να φέρετε ένα στοιχείο του ελληνικού Πάσχα στη χώρα που ζείτε, ποιο θα ήταν αυτό;

Η βαφή των αυγών τη Μεγάλη Πέμπτη. Όσους εορτασμούς Πάσχα έζησα στην Ελλάδα, δεν χρειάστηκε ποτέ να φροντίσω γι’ αυτό. Το πρώτο μου Πάσχα στην έρημο Σαχάρα, στην Όαση της Σίβας, ήμουν προσκεκλημένος στο σπίτι Έλληνα φίλου, «συγχωριανού», ο οποίος είχε στήσει τρεις σούβλες με αρνιά για το Πάσχα. Σκέφτηκα να του κάνω την έκπληξη με βαμμένα αυγά, αλλά εννοείται πως δεν υπάρχουν βαφές αυγών στην έρημο. Έτσι, κατέφυγα σε παραδοσιακές τεχνικές, όπως σε όλους τους εορτασμούς Πάσχα της Αιγύπτου, και χρησιμοποιώντας φυσικά υλικά με νερό και  ξύδι, βάφω πια τ’ αυγά μου, ακόμα κι αν ξεχνάω να φέρω βαφές από Ελλάδα. Φλούδες κρεμμυδιών δίνουν πορτοκαλένια ή σοκολατένια χρώματα, μωβ λάχανο δίνει τιρκουάζ ή μπλε, κουρκουμάς για κίτρινα, παντζάρι για ροζ, ιβίσκος για γκριζόμαυρα.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.