«Αρχαια Ελληνικη Τεχνολογια»

Έγκριτοι ερευνητές βρέθηκαν το σαββατοκύριακο στην Κομοτηνή στο πλαίσιο της διημερίδας που οργάνωσε το τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας με τίτλο «Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία». Ένα «ταξίδι» έλαβε χώρα λοιπόν σε μεθόδους, γνώσεις και τεχνικές, σε μια τεχνογνωσία εν γένει, συχνά αξεπέραστη μέχρι την εποχή μας, όπως οι ειδικοί επί του θέματος διαβεβαιώνουν μιλώντας στον Παρατηρητή της Θράκης.

Διονύσης Κριάρης, Μαθηματικός «Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων ήταν ένα από τα πολλά, πιθανότατα, πλανητάρια της αρχαιότητας»

Ο κ. Κριάρης, μαθηματικός και ασχολούμενος εδώ και δύο δεκαετίες με το αρχαιότερο σωζόμενο πλανητάριο, που έχει επικρατήσει να ονομάζεται μηχανισμός των Αντικυθήρων, εξαιτίας της ανεύρεσής του σε αρχαίο ναυάγιο στη εν λόγω θαλάσσια περιοχή, μας μίλησε για τη χρήση και την προέλευση της κατασκευής, για την πιθανότητα ύπαρξης στην αρχαιότητα και άλλων παρόμοιων μηχανισμών και για τη χρήση αυτούσιων αρχαίων τεχνικών στη σημερινή εποχή εκφράζοντας ωστόσο εμφατικά το παράπονό του ότι η αρχαία ελληνική τεχνολογία δε διδάσκεται στα σχολεία.

ΠτΘ: κ. Κριάρη, τι ακριβώς είναι ο μηχανισμός των Αντικυθήρων;
Δ.Κ.: Με μία λέξη θα περιέγραφα το μηχανισμό των Αντικύθηρων ως πλανητάριο, όπως το αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Δείχνει δηλαδή τη θέση του ήλιου, της σελήνης όπως και τις φάσεις της σελήνης και άλλα φαινόμενα που συμβαίνουν στον ουρανό όπως εκλείψεις ηλίου και σελήνης και μάλιστα είναι σε θέση να τις προβλέπει κιόλας. Φυσικά χρησιμεύει και σε άλλες εργασίες, τις οποίες τις διερευνούμε. Θα μπορούσε για παράδειγμα να χρησιμοποιηθεί ως ναυτιλιακό όργανο, οπότε σύμφωνα με τη θέση της σελήνης στον ουρανό και με τους κατάλληλους υπολογισμούς θα μπορούσαμε να βρούμε το γεωγραφικό μήκος ενός τόπου, πρόβλημα το οποίο η ανθρωπότητα κατάφερε να λύσει μόλις το 18ο αιώνα.

ΠτΘ: Είμαστε σε θέση να χρονολογήσουμε αυτή την κατασκευή;
Δ.Κ.: Ο μηχανισμός χρονολογείται τουλάχιστον στο 100 π.Χ. και βρέθηκε σε ναυάγιο στη θαλάσσια περιοχή των Αντικύθηρων, εξ ου και η σύγχρονή του ονομασία. Ψάχνοντας καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η πραγματική ονομασία τέτοιου είδους μηχανισμών ήταν πίνακες ή πινάκια, όπως αναφέρεται σε αρχαία κείμενα.

ΠτΘ: Οπότε υπήρχαν και άλλα τέτοια όργανα…
Δ.Κ.: Σίγουρα υπήρχαν απλά έχει βρεθεί μόνο ο μηχανισμός των Αντικύθηρων διότι ήταν σε ναυάγιο ενώ αν ήταν στη στεριά θα είχε ανακυκλωθεί –το μέταλλο ήταν πολύτιμο και ανακυκλωνόταν στην αρχαιότητα.

«Τεχνικές του 250 π.Χ. χρησιμοποιούνται αυτούσιες στην καθημερινότητά μας»

ΠτΘ: Τι γνωρίζουμε σχετικά με την προέλευση του αντικειμένου;
Δ.Κ.: Δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πού έχει κατασκευαστεί, το φορτίο του καραβιού όμως ήταν από τις ιωνικές πόλεις και από τα γειτονικά νησιά. Μία υπόθεση που κάνουμε είναι ότι το κατασκεύασε ο Ποσειδώνιος που είχε σχολή αστρονομίας στη Ρόδο, μαθητής του Ιππάρχου. Ο Ίππαρχος κατείχε την αστρονομική γνώση που περιέχει μέσα του ο μηχανισμός, την «ανωμαλική κίνηση της σελήνης», όπως την ονομάζουν σήμερα οι αστρονόμοι, ότι κινείται δηλαδή με διαφορετική ταχύτητα όταν βρίσκεται στο περίγειο, κοντά στη γη και με διαφορετική στο απόγειο, μακριά από τη γη. Αυτή τη γνώση την είχαν οι αστρονόμοι της εποχής και περιγράφεται με μηχανικό τρόπο στο μηχανισμό των Αντικύθηρων. Αυτή ήταν μία από τις διαπιστώσεις που μας εξέπληξαν περισσότερο.
Η δεύτερη εκδοχή είναι πρόσφατη και προέρχεται από το σουηδό αστρονόμο Χέριγκσον, ο οποίος μελετά τις εκλείψεις και διαπίστωσε ότι αυτές που καταγράφονται από το μηχανισμό είναι της περιόδου που έζησε ο Αρχιμήδης και έχουν παρατηρηθεί όλες στις Συρακούσες εκτός από μία. Μάλιστα όλες είναι της περιόδου που έζησε ο Αρχιμήδης και κάποιες μετά το θάνατό του. Οπότε μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο κατασκευαστής του μηχανισμού είναι κάποιος μαθητής της σχολής του Αρχιμήδη, ο οποίος εντυπωσιασμένος από τις εκλείψεις της εποχής αφενός και έχοντας την κατάλληλη γνώση αφετέρου, αφοσιώθηκε σε αυτή την κατασκευή. Εξάλλου για τον Αρχιμήδη έχουμε και αναφορές από τον Κικέρωνα στις οποίες ο ρωμαίος ρήτορας αναφέρει ότι «αυτός ο θνητός» έφτιαχνε κάτι γυάλινα πλανητάρια που κόντευε να ξεπεράσει τους θεούς, οι οποίοι αν τον έβλεπαν θα θύμωναν που ένας άνθρωπος μιμείται το σύμπαν που φτιάχνουν οι ίδιοι. Οπότε ο Αρχιμήδης κατασκεύαζε τέτοια μηχανήματα, δυστυχώς όμως δεν έχουν διασωθεί κείμενα που να περιγράφουν τον τρόπο κατασκευής. Σίγουρα όμως υπήρχαν και άλλα πλανητάρια, πέραν του μηχανισμού των Αντικύθηρων.

ΠτΘ: Θεωρείτε ότι η αρχαία τεχνολογία μπορεί να μας βοηθήσει σήμερα στην καθημερινότητά μας;
Δ.Κ.: Θεωρώ ότι ο μηχανισμός των Αντικύθηρων είναι το κορυφαίο τεχνούργημα της συνεργασίας, περιλαμβάνει την αστρονομία, τα μαθηματικά –γιατί τα γρανάζια είναι στην ουσία μαθηματικές πράξεις, προσθέσεις και αφαιρέσεις– και τη μηχανολογία. Οπότε σίγουρα μπορούμε να εξάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα μελετώντας αυτή την αρχαία τεχνολογία και να τη χρησιμοποιήσουμε εξελιγμένη, αν και πολλές φορές τη μελετούμε αυτούσια. Για παράδειγμα, για αντλήσεις υδάτων μεγάλων ποσοτήτων χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα ο κοχλίας που ανακάλυψε ο Αρχιμήδης το 250 π.Χ. Η αντλία του Κτησίβιου επίσης, κατασκευασμένη περίπου την ίδια εποχή, χρησιμοποιείται αυτούσια στην εποχή μας –σε κάθε σπίτι έχουμε μια αντλία για να βγάζουμε το λάδι από τους τενεκέδες του λαδιού, ούτε καν με τη χρήση ρεύματος.

«Όλοι θαυμάζουμε τον Παρθενώνα αλλά κανείς δεν ξέρει πως χτίστηκε»

ΠτΘ: Ο κόσμος ωστόσο δεν γνωρίζει την αρχαιότητα των τεχνικών που χρησιμοποιεί καθημερινά…
Δ.Κ.: Δυστυχώς την αρχαία τεχνολογία δεν τη διαβάζουμε στα σχολικά μας βιβλία. Κάνουμε έξι χρόνια δημοτικό και άλλα τόσα γυμνάσιο και λύκειο και μια σελίδα από το μηχανισμό των Αντικύθηρων δεν έχουμε διαβάσει, τα μαθαίνουμε αφού τελειώσουμε το σχολείο μόνο αν ενδιαφερθούμε από μόνοι μας ή αν τύχει να ακούσουμε κάτι. Όλοι θαυμάζουμε τον Παρθενώνα αλλά κανείς δεν ξέρει πως χτίστηκε –είχανε τροχαλίες, βαρούλκα, σκαλωσιές, τεχνικές που και σήμερα χρησιμοποιούνται απλά με τη διαφορά ότι γίνεται χρήση ηλεκτρισμού. Αν οι νέοι τα διδαχθούν αυτά θα έχουν και το κίνητρο να ανακαλύψουν περισσότερα πράγματα. Από την άλλη πλευρά, στο εξωτερικό έχουν ασχοληθεί πολύ σοβαρά με την αρχαία Ελλάδα. Οι Γερμανοί, τους οποίους βρίζουμε σήμερα διέσωσαν πάρα πολλά από τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας με τις εκδόσεις της Λειψίας, που δυστυχώς ακόμα δεν τις έχουμε κάνει στην Ελλάδα.

Ματθαίος Κουτσουμάνης, Αρχαιολόγος της ΙΘ΄ Εφορείας Κλασικών και Προϊστορικών Αρχαιοτήτων «Μοναδική η υδραυλική αρχιτεκτονική στην Πλωτινόπολη Διδυμοτείχου»

Ο αρχαιολόγος κ. Ματθαίος Κουτσουμάνης, παρουσίασε το μοναδικό και εντυπωσιακό δείγμα υδραυλικής αρχιτεκτονικής ρωμαϊκών χρόνων, που έφερε στο φως η ανασκαφή στην όχι και τόσο μακρινή μας Πλωτινόπολη, πλησίον του Διδυμοτείχου.

«Παρουσίασα ένα δείγμα υδραυλικής αρχιτεκτονικής που βρήκαμε στην Πλωτινόπολη κοντά στο Διδυμότειχο, είναι ένα μεγάλο συγκρότημα αποτελούμενο από πηγάδι και θάλαμο, το πρώτο που εντοπίζεται σε ανασκαφή, που χρησιμοποιούσαν για να αντλήσουν νερό από το πηγάδι. Αντί να ρίχνουν από πάνω 20 μέτρα σκοινί, οι Ρωμαίοι έφτιαχναν στα μέσα του πηγαδιού αυτόν τον θάλαμο και με μικρότερο σκοινί και λιγότερο κόπο μπορούσαν να αντλήσουν το νερό. Το ερώτημά μας είναι γιατί κατασκεύασαν ένα τόσο μεγάλο έργο και συνεχίζοντας την ανασκαφή, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη, λίγο βόρεια του πηγαδιού εντοπίσαμε ένα μεγάλο δωμάτιο που αποτελείται από δύο ανοίγματα, –τώρα εντοπίζουμε και το τρίτο–, και με ένα διατηρούμενο θαυμάσιο ψηφιδωτό δάπεδο. Τελικά αποδείχτηκε ότι αυτό ήταν λουτρό και το πηγάδι ήταν στην αντλία του για να εξυπηρετεί τις ανάγκες του. Το πηγάδι χρονολογείται στο 2ο μ.Χ. αιώνα και το λουτρό στα τέλη του 2ου–αρχές 3ου αιώνα μ.Χ., ρωμαϊκών χρόνων, καθώς βρέθηκε στην Πλωτινόπολη, ρωμαϊκή πόλη που την ίδρυσε ο αυτοκράτορας Τραϊανός και της έδωσε το όνομα της γυναίκας του Πλωτίνης. Δεν έχει εντοπιστεί μέχρι στιγμής κάτι παρόμοιο, είναι το μοναδικό σωζόμενο τέτοιου είδους εύρημα».

Διαμαντής Τριαντάφυλλος, Επίτιμος Έφορος Αρχαιοτήτων «Τα ευρήματα στη Μικρή Δοξιπάρα σημαντικά για την ιστορία εξέλιξης των αμαξών»

Τις πέντε άμαξες που βρέθηκαν στον ταφικό τύμβο της Μικρής Δοξιπάρας παρουσίασε ο κ. Διαμαντής Τριαντάφυλλος, ο οποίος μας μίλησε για τη σημασία του έργου αλλά και για το γεγονός ότι πρόκειται να κατασκευαστεί άρτιος εκθεσιακός χώρος στο σημείο της ανασκαφής.

«Στο πλαίσιο της διημερίδας είχα την ευκαιρία να παρουσιάσω τις άμαξες που βρέθηκαν στον ταφικό τύμβο της μικρής Δοξιπάρας ζώνης, κοντά στο δρόμο που οδηγούσε από την Αδριανούπολη στη Φιλιππούπολη. Πρόκειται για πέντε άμαξες με δύο άλογα η καθεμία και πέντε βοηθητικά άλογα που ήταν θαμμένα δίπλα στις άμαξες. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό σύνολο με ιδιαίτερα επιστημονικό ενδιαφέρον γιατί έχουμε πάρα πολλά στοιχεία στα επιμέρους τμήματα των αμαξών και στα εξαρτήματα που μας επιτρέπουν να ανασυνθέσουμε τις άμαξες όπως ήταν εκείνη την εποχή. Μιλάμε για ρωμαϊκή περίοδο από το 90 μέχρι και το 140 μ.Χ. ωστόσο οι νεκροί που έχουν ενταφιαστεί είναι θρακιώτες, ντόπιοι κάτοικοι και συγκεκριμένα μια πλούσια οικογένεια γαιοκτημόνων που τα μέλη της ενταφιάστηκαν σταδιακά στο σημείο αυτό. Ο συγκεκριμένος τύμβος είναι ρωμαϊκός αλλά οι άμαξες εμφανίζονται ήδη από τα προϊστορικά χρόνια και εξελισσόμενες χρησιμοποιούνται μέχρι και τα νεότερα χρόνια στην περιοχή μας. Σε κάθε περίπτωση τα ευρήματα έχουν μεγάλο ενδιαφέρον και θα εκτεθούν επί τόπου, θα κατασκευαστεί ένας εκθεσιακός χώρος όπου οι επισκέπτες θα μπορούν να βλέπουν στο έδαφος αντίγραφα των αμαξών και δίπλα μέσα σε προθήκες τα πρωτότυπα εξαρτήματά τους, σιδερένια και χάλκινα αντικείμενα, γιατί τα ξύλα δεν μπορούν να διατηρηθούν. Η χρηματοδότηση πρόκειται να ενταχθεί στο ΕΣΠΑ, έχουν ολοκληρωθεί οι μελέτες και αρχίζει η διαδικασία της ένταξης. Ελπίζω ότι σε δυο-τρία χρόνια να έχει ολοκληρωθεί το έργο και ο επισκέπτης, πέρα από το συγκεκριμένο εύρημα, να σχηματίζει μια συνολική εικόνα σε ό,τι αφορά την ιστορία εξέλιξης των αμαξών».

 

Δέσποινα Ιγνατιάδου, Επιμελήτρια Συλλογής Μεταλλοτεχνίας στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης «Η εκπληκτική αρχαία ελληνική υαλουργία δεν υπάρχει πλέον στην Ελλάδα»

Η εξαιρετικά εξελιγμένη υαλουργία των αρχαίων Ελλήνων ήταν το αντικείμενο της παρουσίασης της κ. Δέσποινας Ιγνατιάδου, για την ιστορία και την εξέλιξη της οποίας μίλησε στον Παρατηρητή της Θράκης.
«Παρά το ότι είμαι υπεύθυνη για τη μεταλλοτεχνία ασχολούμαι με την αρχαία υαλουργία, η οποία είναι μικρή και άγνωστη για να έχει δικό της τμήμα. Παρουσίασα λοιπόν, τις τεχνικές κατασκευής των προ-ρωμαϊκών γυάλινων αντικειμένων. Στα ρωμαϊκά χρόνια, γύρω στο έτος μηδέν, έχουμε μια τομή στην κατεργασία του γυαλιού και μια νέα τεχνική που «σαρώνει» όλες τις υπόλοιπες, αυτή της εμφύσησης, αλλά εγώ συγκεκριμένα ασχολούμαι με την εποχή πριν από τα ρωμαϊκά χρόνια. Έχουμε μια πολύ μεγάλη ποικιλία τεχνικών, που εφαρμόζεται και στον ελληνικό χώρο αλλά και μια πολύ μεγάλη ποικιλία προϊόντων, η οποία δεν περιλαμβάνει μόνο αγγεία αλλά και κοσμήματα από γυαλί, ακόμα και πούλια επιτραπέζιων παιχνιδιών.
Φαίνεται πως οι Έλληνες έχουν συμβάλει πάρα πολύ ώστε να προχωρήσει η εξέλιξη της κατεργασίας, στο πλαίσιο της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας, η οποία ήταν ανεπτυγμένη σε όλους τους τομείς αλλά και στο πλαίσιο της επαφής με τους άλλους λαούς, για παράδειγμα με τους Ασσύριους και τους Αιγύπτιους, όπου υπάρχει η ανταλλαγή απόψεων, προϊόντων, τεχνικών και πρώτων υλών. Δυστυχώς όλα αυτά έσβησαν στη νεότερη εποχή με αποτέλεσμα να μην υπάρχει πλέον παραδοσιακή υαλουργία στην Ελλάδα. Αυτό οφείλεται στο ότι οι υαλουργοί ήταν τόσο καλοί στην τέχνη τους που συγκεντρώθηκαν κάποια στιγμή όλοι στο Βυζάντιο και από εκεί μετακινήθηκαν στη Βενετία και τους απορρόφησε η Δύση. Εκεί δε σταμάτησε ποτέ η υαλουργία, μάλιστα στο μεσαίωνα εξελίχθηκε λόγω του ότι είχαν μεγάλα δάση τα οποία υλοτομούσαν και χρησιμοποιούσαν ως καύσιμη ύλη, οπότε αναπτύχθηκαν πραγματικά μεγάλοι κλίβανοι και υπήρξε θηριώδης παραγωγή γυαλιού. Φυσικά είναι πολύ γνωστή η ιταλική παραγωγή της Αναγέννησης».

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.