Αρχαια Αβδηρα, μια σχεδον «αγνωστη» στους Ροδοπιτες γενετειρα σπουδαιων προσωπικοτητων ‒ ενα σημαντικο κεντρο εμποριου και πολιτισμου
«Υλοποιείται πρόγραμμα, που ξεκίνησε φέτος και έχει πολύ μέλλον, για την ανάδειξη του Πολυστύλου, του βυζαντινού διαδόχου των Αβδήρων»
«Υπήρξαν δυο σπουδαίες γυναίκες, η αδελφή του Δημόκριτου και η αδελφή του Νυμφόδωρου που έζησαν τον 5ο αιώνα π.Χ., και η ιστορία «τσιγκουνεύτηκε» να διασώσει τα ονόματά τους»
Μια ευκαιρία γνωριμίας με τα Άβδηρα, την αρχαία πόλη της γειτονικής Ξάνθης, μεταξύ των εκβολών του Νέστου και της Βιστωνίδας, είχαν το πρωί της Παρασκευής, 11 Μαρτίου οι ακροατές του «Ράδιο Παρατηρητής 94fm» δια της κ. Κωνσταντίνας Καλλιντζή, Προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ξάνθης που μίλησε στην εκπομπή «Με το Ν και με το Β».
Αφορμή της συνομιλίας μας τόσο η τιμητική βράβευσή της από την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας, όσο και η συμμετοχή της, μεταξύ άλλων, στην 34η Επιστημονική Συνάντηση που διοργάνωσε το ΑΠΘ με θέμα «Το Ανασκαφικό έργο στην Μακεδονία και στη Θράκη το 2021», το διήμερο 10 και 11 Μαρτίου.
Η κ. Καλλιντζή έκανε μια αναλυτική αναφορά στα όσα έχουν ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα για την πόλη των αρχαίων Αβδήρων που εμφανίστηκε στις αρχαιολογικές μελέτες μόλις στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, παρά το γεγονός ότι, όπως και τα ευρήματα μαρτυρούν, υπήρξε σπουδαίο κέντρο εμπορίου και πολιτισμού, ενώ «γέννησε» στην περίοδο της ακμής της μια σειρά προσωπικοτήτων, όπως ο φιλόσοφος Δημόκριτος, ο Πρωταγόρας κ.α.
Η Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ξάνθης αναφέρθηκε όμως και στις γυναίκες- προσωπικότητες των Αβδήρων, τα ονόματα των οποίων «τσιγκουνεύτηκε», όπως τόνισε, η ιστορία παρά τον σημαντικό για την εποχή και την κοινωνία εκείνη ρόλο τους, καθώς και τα εν εξελίξει έργα που θα διανθίσουν ακόμα περισσότερο την εμπειρία των επισκεπτών, τόσο στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αβδήρων, όσο και στον αρχαιολογικό χώρο.
κ. Κωνσταντίνα Καλλιντζή όμως…
«Η αναδεδειγμένη σήμερα πόλη δεν είναι η πόλη του Δημόκριτου, αλλά η μεταγενέστερη πόλη που έζησε από τον 4ο αιώνα μέχρι και το τέλος της εποχής της αρχαιότητας»
ΠτΘ: κ. Καλλιντζή, πέρασε πολύ καιρός μετά από μια επίσκεψή μας στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Αβδήρων, καθώς και στον αρχαιολογικό τους χώρο, όπου συνειδητοποιήσαμε ότι έχουμε δίπλα μας, λίγα χιλιόμετρα μακριά, μία σπουδαία θρακική πόλη, για την οποία και τη σημαντικότητά της γνωρίζουμε ελάχιστα, κι ας είναι μια κωμόπολη σήμερα με συνεχή παρουσία στον χρόνο της ιστορίας, όπως και η «δική» μας Μαρώνεια. Θα μπορούσατε να μας μεταφέρετε λίγα πράγματα σε σχέση με την περιοχή των Αβδήρων αυτή καθ’ αυτή, και τη σημασία της τόσο κατά το παρελθόν, πολύ δε περισσότερη τη σύγχρονη εποχή μέσα από αυτά τα ευρήματα που φέρνετε στο φως;
Κ.Κ.: Τα Άβδηρα είναι μια αρχαία ιωνική αποικία, που χρονολογείται από τον 7ο και τον 6ο αιώνα π.Χ., διότι η περιοχή αποικίστηκε δύο φορές. Από Ίωνες κατοίκους της περιοχής της Ερυθραίας, δυο διαφορετικών όμως πόλεων, των Κλαζομενών και της Τέω. Στην περιοχή κατοικούσαν ήδη θράκες. Η μυθολογία μας μιλάει για το θρακικό φύλο των Βιστώνων, βασιλιάς των οποίων ήταν ο γνωστός Διομήδης, με τα γνωστά ανθρωποφάγα άλογα, που πήρε ο Ηρακλής. Οι επιστήμονες όμως δεν έχουν καταλήξει αν αυτοί οι Βίστωνες ήταν φύλο πραγματικό ή φύλο μυθολογικό. Αντίθετα ξέρουμε πάρα πολύ καλά ότι στην περιοχή κατά την περίοδο του αποικισμού κατοικούσε ένα φύλο που ονομαζόταν Σάϊοι με τους οποίους πολέμησε ο Αρχίλοχος. Με αυτούς πολέμησαν πιθανότατα και οι άποικοι μέχρι να εξασφαλίσουν τα εδάφη της διαμονής τους. Αργότερα το φύλο αυτό ονομάστηκε Σαπαίοι και κατοικούσε στην περιοχή που είναι σήμερα ανάμεσα σε Καβάλα και Ξάνθη.
Τα Άβδηρα, παρά τις πρώτες αντιξοότητες που οφείλονταν στις πολύ κακές κλιματολογικές συνθήκες, στα έλη, στη γενικότερη δυσπραγία που προκαλούσαν ταυτόχρονα και οι επιδρομές των θρακών, επειδή κατά βάση ήταν μια πολύ πλούσια και προσοδοφόρα περιοχή, με σιτηρά, άλογα, ξυλεία, δούλους, αναπτύχθηκε γρήγορα σε μια μεγάλη και ακμαία αποικία και τη μεγαλύτερη περίοδο της ακμής της την τοποθετούμε στα τέλη του 6ου και στον 5ο αιώνα π.Χ. Θα σκεφτείτε ότι τότε έζησε ο Δημόκριτος. Δεν είναι τυχαίο που αναπτύχθηκε αυτή η προσωπικότητα σε αυτή τη χρονική στιγμή.
Σήμερα δεν έχουν απομείνει πολλά από αυτήν την πλούσια πόλη, για διάφορους λόγους. Ο ένας είναι ότι αυτή η πόλη εγκαταλείφθηκε κάπου γύρω στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. επειδή η θάλασσα που είχε πρόσβαση απομακρύνθηκε αυτοπροαιρέτως. Ο κόλπος μπαζώθηκε, η περιοχή ελοποιήθηκε και δεν έφταναν πλέον τα πλοία στο λιμάνι. Έτσι ίδρυσαν νοτιότερα μια άλλη πόλη. Οι ίδιοι οι Αβδηρίτες εγκατέλειψαν την περιοχή αυτή και αυτό σημαίνει όχι μόνο φθορά, λόγω της εγκατάλειψης, αλλά και λόγω της λιθολόγησης. Παίρνανε το υλικό για να χτίσουν καινούργια πόλη σιγά σιγά. Περνώντας τα χρόνια, στον 3ο αιώνα π.Χ., στον 2ο αιώνα π.Χ., πάνω από την αρχαία πολιτεία του Δημόκριτου δημιουργήθηκαν νεκροταφεία, σε διάφορα σημεία. Μετά πέρασαν τα χρόνια, ήρθε η βυζαντινή περίοδος, ήρθαν τα νεότερα χρόνια και η περιοχή έγινε χωράφια που καλλιεργούνται. Ταυτόχρονα ξεκίνησαν οι ανασκαφές. Επειδή τα ευρήματα τόσο της βυζαντινής όσο και της νεότερης πόλης ήταν πιο ορατά, οι ανασκαφές ξεκίνησαν από εκεί. Επομένως η πόλη που σήμερα είναι αναδεδειγμένη και την επισκέπτεται ο κόσμος, δεν είναι η πόλη του Δημόκριτου, αλλά είναι η μεταγενέστερη πόλη που έζησε από τον 4ο αιώνα μέχρι και το τέλος της εποχής της αρχαιότητας. Από ένα σημείο και μετά είναι η πόλη της παρακμής.
Παρ’ όλες τις ανασκαφές που έχουν γίνει από τη δεκαετία του ’80 και μετά, και παρόλο που έχουν ανακαλυφθεί αρκετά πράγματα, τα περισσότερα δεν είναι επισκέψιμα. Ως Εφορεία Αρχαιοτήτων Ξάνθης έχουμε επικεντρωθεί σε ένα τμήμα το οποίο σκοπεύουμε να εντάξουμε σε πρόγραμμα ΕΣΠΑ, ώστε να γίνει προσβάσιμο στο κοινό. Είμαστε τώρα στο στάδιο της σύνταξης των προτάσεων και των μελετών. Υπάρχει όμως ένα κόλλημα στην περιοχή αυτή και αφορά στο ότι δεν έχουν ολοκληρωθεί οι απαλλοτριώσεις
«Το Αρχαιολογικό Μουσείο Αβδήρων έγινε για να αναδείξει με τα ευρήματά της αυτή τη σημαντική αρχαία πόλη»
ΠτΘ: Τι γινόταν στην πόλη της ακμής και τι θα προσλάβει ο επισκέπτης σήμερα;
Κ.Κ.: Στον αρχαιολογικό χώρο υπάρχουν προβλήματα. Καλλιέργειες, λαθρανασκαφές, που αμφότερες σημαίνουν καταστροφή. Παρ’ όλες τις ανασκαφές που έχουν γίνει από τη δεκαετία του ’80 και μετά, και παρόλο που έχουν ανακαλυφθεί αρκετά πράγματα, τα περισσότερα δεν είναι επισκέψιμα. Ως Εφορεία Αρχαιοτήτων Ξάνθης έχουμε επικεντρωθεί σε ένα τμήμα το οποίο σκοπεύουμε να εντάξουμε σε πρόγραμμα ΕΣΠΑ, ώστε να γίνει προσβάσιμο στο κοινό. Είμαστε τώρα στο στάδιο της σύνταξης των προτάσεων και των μελετών. Υπάρχει όμως ένα κόλλημα στην περιοχή αυτή και αφορά στο ότι δεν έχουν ολοκληρωθεί οι απαλλοτριώσεις.
Σήμερα ο επισκέπτης μπορεί να δει το Μουσείο, το οποίο καθρεφτίζει την πόλη και τα νεκροταφεία της. Διότι είναι ένα Μουσείο που έγινε ακριβώς για να υποστηρίξει με τα ευρήματά της αυτή τη σημαντική αρχαία πόλη. Μέσα εκεί θα δούμε αντικείμενα που χρονολογούνται από τους πρώτους αποίκους, τον 7ο αιώνα π.Χ. μέχρι και τα βυζαντινά χρόνια. Τα πρώτα ευρήματα του 7ου αιώνα π.Χ. προέρχονται σχεδόν όλα από το νεκροταφείο των Κλαζομενίων, πέντε στο σύνολό τους, το μεγαλύτερο και πιο εκτεταμένο αυτών το νεκροταφείο του Αμμόλοφου, το οποίο ανέσκαψε η κ. Σκαρλατίδου τη δεκαετία του 1980. Το άλλο που θα δει ο επισκέπτης είναι ο αρχαιολογικός χώρος του νοτίου περιβόλου, της δεύτερης πόλης δηλαδή, ο οποίος ανασκάπτεται από τη δεκαετία του 1950 από τον Δημήτρη Λαζαρίδη, που ξεκίνησε τις πρώτες ανασκαφές οι οποίες συνεχίστηκαν από τους διαδόχους του, με προγράμματα ανάδειξης, ήδη από τη δεκαετία του 1990.
Ο επισκέπτης είναι σήμερα σε θέση να δει αποκατεστημένες αρκετές περιοχές του αρχαιολογικού χώρου, να δει μια υπαίθρια έκθεση αρχαιοτήτων, να παρακολουθήσει εκδηλώσεις που γίνονται, και σε λίγο καιρό τα αποτελέσματα δύο πολύ σημαντικών προγραμμάτων που «τρέχουν» επίσης με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ. Το πρώτο αφορά σε μια σύνδεση διάφορων ασύνδετων μέχρι τώρα σημείων αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, γύρω από την πόλη των Αβδήρων, με πυρήνα αυτήν, ξεκινώντας από τα Άβδηρα και φτάνοντας μέχρι το Πόρτο Λάγος. Σύντομα θα είμαστε σε θέση να διοργανώνουμε ποδηλατικές διαδρομές με ποδήλατα που θα χορηγούμε εμείς, αλλά και πεζοπορικές
Έτσι ο επισκέπτης είναι σήμερα σε θέση να δει αποκατεστημένες αρκετές περιοχές αυτού του αρχαιολογικού χώρου, να δει μια υπαίθρια έκθεση αρχαιοτήτων, να παρακολουθήσει εκδηλώσεις που γίνονται, και σε λίγο καιρό τα αποτελέσματα δύο πολύ σημαντικών προγραμμάτων που «τρέχουν» επίσης με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ.
Το πρώτο αφορά σε μια σύνδεση διάφορων ασύνδετων μέχρι τώρα σημείων αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, γύρω από την πόλη των Αβδήρων, με πυρήνα αυτήν, ξεκινώντας από τα Άβδηρα και φτάνοντας μέχρι το Πόρτο Λάγος. Σύντομα θα είμαστε σε θέση να διοργανώνουμε ποδηλατικές διαδρομές με ποδήλατα που θα χορηγούμε εμείς, αλλά και πεζοπορικές. Το άλλο πρόγραμμα που ξεκίνησε φέτος και έχει πολύ μέλλον, είναι η ανάδειξη του Πολυστύλου, του βυζαντινού διαδόχου των Αβδήρων.
Οι Αβδηρίτες και οι Αβδηρίτισσες
«Η αδελφή του Δημόκριτου ήταν ιέρεια και δεν μπορεί να μην έζησε στον απόηχο της ιωνικής διανόησης, της κουλτούρας που υπήρχε μέσα στην οικογένειά της, και αποτέλεσμα της οποίας ήταν η προσωπικότητα του Δημόκριτου»
ΠτΘ: Υπάρχει μια σειρά προσωπικοτήτων που γεννήθηκαν στα Άβδηρα, όπως ο Δημόκριτος, ο Πρωταγόρας κ.α. Μπορείτε να μας αναφέρεται κάποιους εξ αυτών που ξεχωρίζετε;
Κ.Κ.:Ο Πρωταγόρας θα μπορούσε να είναι από τα Άβδηρα, αν και κάποιοι το αμφισβητούνε, ωστόσο θεωρείτε Αβδηρίτης, όπως και ο Λεύκιππος, ο δάσκαλος του Δημόκριτου καιο φιλόσοφος Ανάξαρχος. Προσωπικά με ενδιαφέρει πάρα πολύ ο Βίων, μαθηματικός που ήταν ο πρώτος που είπε ότι υπάρχουν περιοχές στη γη που είναι έξι μήνες νύχτα και έξι μήνες μέρα. Εγώ θα ήθελα να εστιάσω σε δυο γυναίκες, που έζησαν τον 5ο αιώνα π.Χ. και οι οποίες «παραδίδονται» μέσω των ονομάτων των αδελφών τους. Η ιστορία δηλαδή δεν διέσωσε τα δικά τους ονόματα. Η μία είναι η αδελφή του Δημόκριτου. Η ιστορία και στην περίπτωσή της «τσιγκουνεύτηκε» το όνομά της, παρά το γεγονός ότι ήταν πολύ σημαντική ιέρεια, καθώς καταγότανε από πολύ μεγάλη οικογένεια. Οι ιέρειες ήταν ιερές και η ιέρεια ήταν αξίωμα. Ήταν ιέρεια της Δήμητρας, το ιερό της οποία έχει βρεθεί, και ήταν υπεύθυνη της εορτής των Θεσμοφορίων. Μια πολύ σημαντική γιορτή η οποία γινόταν προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και κρατούσε τρεις ημέρες. Οπωσδήποτε δεν μπορεί να μην έζησε στον απόηχο της ιωνικής διανόησης, της κουλτούρας που υπήρχε μέσα στην οικογένειά της και αποτέλεσμα της οποίας ήταν η προσωπικότητα του Δημόκριτου. Δεν μπορεί να μην είχε ακούσει κι αυτή τους Χαλδαίους μάγους που άφησε ο μεγάλος βασιλιάς στον μπαμπά του Δημόκριτου για να μορφώσουν τον γιο του.
Θα ήθελα να εστιάσω σε δυο γυναίκες, που έζησαν τον 5ο αιώνα π.Χ. και οι οποίες «παραδίδονται» μέσω των ονομάτων των αδελφών τους. Η ιστορία δηλαδή δεν διέσωσε τα δικά τους ονόματα. Η μία είναι η αδελφή του Δημόκριτου. Η ιστορία και στην περίπτωσή της «τσιγκουνεύτηκε» το όνομά της, παρά το γεγονός ότι ήταν πολύ σημαντική ιέρεια, καθώς καταγότανε από πολύ μεγάλη οικογένεια. Οι ιέρειες ήταν ιερές και η ιέρεια ήταν αξίωμα. Ήταν ιέρεια της Δήμητρας, το ιερό της οποία έχει βρεθεί, και ήταν υπεύθυνη της εορτής των Θεσμοφορίων[…]Η άλλη ήταν η αδελφή του Νυμφόδωρου και σύζυγος του Σιτάλκη
«Η αδελφή του Νυμφόδωρου, που ήταν ένας από τους μεγαλύτερους διπλωμάτες του καιρού του, δόθηκε ως σύζυγος στον Σιτάλκη για να συσφίξει ο Νυμφόδωρος διπλωματικές σχέσεις»
Η δεύτερη είναι η αδελφή του Νυμφόδωρου. Ο Νυμφόδωρος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους διπλωμάτες του καιρού του. Ένα ιδιαίτερα σημαντικό άτομο, το οποίο καθόριζε τις τύχες και ρύθμιζε καταστάσεις πολιτικές ανάμεσα στους Αθηναίους, τους Θράκες και τους Μακεδόνες. Για την κυρία αυτή η ιστορία αφιέρωσε μόνο μια αράδα. Ο Θουκυδίδης αναφερόμενος στα γεγονότα του Πελοποννησιακού Πολέμου κατά το θέρος του 431 π.Χ. λέει: Νυμφόδωρον τον Πύθεω, ἄνδρα Ἀβδηρίτην, οὗ εἶχε την ἀδελφήν Σιτάλκης… (τον Αβδηρίτη Νυμφόδωρο, τον γιο του Πύθι, την αδελφή του οποίου είχε πάρει σύζυγο ο Σιτάλκης).
Ο Σιτάλκης ήταν ένας θράκας βασιλιάς και ο Νυμφόδωρος έδωσε την αδελφή του για γυναίκα του για να συσφίξει διπλωματικές σχέσεις. Ξέρουμε λοιπόν γύρω από αυτή την κοπέλα ένα σωρό ονόματα. Ξέρουμε τον αδελφό της τον Νυμφόδωρο, τον σύζυγό της Σιτάλκη, τον πεθερό της, τον ιδρυτή του βασιλείου των Οδρυσών, που τον λέγανε Τήρη, τον γιο της, πρίγκιπα των Οδρυσών, που έγινε μετά αθηναίος πολίτης, που τον λέγανε Σάδοκο, ξέρουμε ακόμα και το όνομα μιας ανιψιάς της, της Αρτεμισίας. Αν και γι’ αυτό δεν χρωστάμε χάρη στην ιστορία αλλά στην τύχη, που έκανε να βρεθεί η επιτύμβια στήλη της στα Άβδηρα. Σίγουρα η κυρία αυτή άφησε το στίγμα της στην εποχή της και στις δύο κοινωνίες που ήταν μέλος, και στων Αβδήρων και στων Θρακών.
«Υπάρχει ακόμα γόνιμο έδαφος για περαιτέρω ανασκαφικές ανακαλύψεις»
ΠτΘ: Υπάρχει ακόμα γόνιμο έδαφος για περαιτέρω ανασκαφικές ανακαλύψεις και έρευνα στην περιοχή των Αβδήρων;
Κ.Κ.: Έχει ανασκαφτεί μικρό τμήμα της πρώτης πόλης, της πόλης που έζησε ο Δημόκριτος, γιατί γενικά στην περιοχή των Αβδήρων έχουν γίνει πάρα πολλές ανασκαφές. Και στην πόλη και στα νεκροταφεία και στο Πολύστυλον, απλά δεν εστιάζονται σε εκείνο το σημείο. Προφανώς και υπάρχει γόνιμο έδαφος. Νεότερες γενιές συναδέλφων αρχαιολόγων φαντάζομαι ότι θα επιληφθούν του θέματος. Αυτή τη στιγμή όμως οι χρηματοδοτήσεις που έχουμε αφορούν μόνο σε έργα ανάδειξης και ανάπλασης. Όσον αφορά την ίδια την ανασκαφική διαδικασία, περιοριζόμαστε μόνο σε σωστικές ανασκαφές, όταν υπάρχει ανάγκη για να γίνει κάποιο έργο ιδιωτικό ή δημόσιο.
«Μαρώνεια και Άβδηρα δύο ομοειδείς αποικίες»
ΠτΘ: Στη Ροδόπη σε επίπεδο αρχαιολογικών χώρων πρώτη και κύρια έχουμε την Μαρώνεια.Έχει προκύψει δια μέσου της έρευνας κάποια σύνδεση μεταξύ των δύο περιοχών;
Κ.Κ.: Και οι δύο είναι αποικίες. Αυτή είναι μια πρώτη σύνδεση. Και οι δύο είναι αποικίες ιωνικές. Αυτό επίσης δημιουργεί μια ενότητα όσον αφορά την καταγωγή των κατοίκων και το γεγονός ότι και οι δύο είναι αποικίες που αναπτύχθηκαν σε εδάφη μη ελληνικά αρχικά, με όλους τους περιορισμούς και τα προβλήματα που έθετε αυτή η ανάπτυξη, γεγονός που τις φέρνει ακόμα πιο κοντά και τις κάνει δυο ομοειδείς αποικίες.
Όσον αφορά την εξέλιξή τους, μέχρι ένα σημείο εξελίχθηκαν όμοια και από εκεί και πέρα διαφορετικά. Η εξέλιξη των αποικιών έχει να κάνει με τις εξωγενείς δυνάμεις, όπως είναι οι θράκες, οι Πέρσες που πέρασαν και οι Μακεδόνες που ήλθαν. Η Μαρώνεια λοιπόν διαφοροποιήθηκε, καθώς είχε μεγαλύτερη εξέλιξη στα ρωμαϊκά χρόνια, μεγαλύτερο πλούτο, μεγαλύτερες δυνατότητες απ’ ό,τι είχαν τα Άβδηρα. Τα Άβδηρα είχαν πολύ περισσότερη ακμή στα χρόνια του Δημόκριτου. Η πρώτη πόλη της Μαρώνειας δεν έχει βρεθεί. Υπάρχουν διάφορες θεωρίες και εικασίες, απλά δεν υπάρχει κάτι ισοδύναμο σε ανασκαφικό επίπεδο, της πρώτης πόλης της Μαρώνειας, όπως για την πρώτη πόλη των Αβδήρων.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
