Αννα Φραγκουδακη, Το σχολειο σημερα αντι να «διδασκει» θα πρεπει να μαθει στα παιδια πως να ψαχνουν τις γνωσεις

Ξεκινούν σήμερα το απόγευμα οι εργασίες του τριήμερου συμποσίου που διοργανώνει στην πόλη μας το Πρόγραμμα «Εκπαίδευση των Παιδιών της Μουσουλμανικής Μειονότητας στη Θράκη», με τίτλο «Καινοτόμες πρακτικές στην εκπαίδευση των παιδιών της μειονότητας στη Θράκη». Αντικείμενο του Συμποσίου είναι παραδείγματα «καλών πρακτικών» που αποτελούν πρωτοβουλίες εκπαιδευτικών με τους μαθητές τους της μειονότητας σε διάφορα σχολεία τη Θράκης καθώς και η παρουσίαση δράσεων του Προγράμματος από εκπαιδευτικούς και πανεπιστημιακούς συνεργάτες του.
Με την επιστημονική υπεύθυνη του προγράμματος κ. Άννα Φραγκουδάκη συζητά σήμερα ο «Παρατηρητής της Θράκης». Για την ανάγκη γενικότερα της ελληνικής εκπαίδευσης σε καινοτομίες και ανανέωση, για την αξία της εκπαίδευσης και της παιδείας για την κοινωνία, για την αξία του εκπαιδευτικού διαλόγου αλλά και για το θέμα των δίγλωσσων νηπιαγωγείων στη Θράκη.

H ελληνική εκπαίδευση ολόκληρη και όχι μόνο της μειονότητας έχει ανάγκη από καινοτομίες και ανανέωση

ΠτΘ: κ. Φραγκουδάκη, οι καινοτόμες πρακτικές στην εκπαίδευση των παιδιών της μειονότητας συνιστούν αλλαγή συνειδητή και αποφασιστική; Ποιος είναι ο στόχος τους; Επιθυμείτε να βελτιώσετε την υπάρχουσα κατάσταση, η οποία σημειωτέον στα μειονοτικά σχολεία δεν είναι και η καλύτερη;
Α.Φ.: H ελληνική εκπαίδευση ολόκληρη και όχι μόνο της μειονότητας έχει μεγάλη ανάγκη από καινοτομίες και ανανέωση. Το δημοτικό σχολείο παραμένει παραδοσιακό και καθυστερημένο παιδαγωγικά, γι’ αυτό βασικά πλήττουν τα παιδιά και αποστηθίζουν χωρίς να μαθαίνουν. Είναι φορτωμένο με ύλη που άλλοτε ήταν απαραίτητη, γιατί τα 6 χρόνια του δημοτικού ήταν η μόνη εκπαίδευση για τους πολλούς. Σήμερα η υποχρεωτική εκπαίδευση είναι 9χρονη και στόχος η γενίκευση του λυκείου. Άρα το δημοτικό πρέπει πριν απ’ όλα, να εμπνεύσει στα παιδιά ενδιαφέρον και αγάπη για τη γνώση, να τους δείξει πόσο χρήσιμη είναι η γνώση, να τα εξοικειώσει με τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στην καθημερινή γλώσσα της οικειότητας και την πρότυπη γλώσσα του σχολείου ιδίως στη γραπτή μορφή της, να τα εισάγει στις μαθηματικές έννοιες.
Ζούμε στην εποχή της μαζικής, όπως ονομάζεται, πληροφόρησης. Τη γνώση δεν την κατέχει πλέον μόνο το σχολείο (το σχολικό βιβλίο και ο δάσκαλος), είναι με την τεχνολογία διάχυτη και διαθέσιμη σε βομβαρδιστική ποσότητα. Άρα αντικειμενικά έχει αλλάξει ο ρόλος του σχολείου. Αντί να «διδάσκει» θα πρέπει να μάθει στα παιδιά πώς να ψάχνουν τις γνώσεις, πώς να τις επαληθεύουν, καθοδηγώντας τα σαν μικρούς ερευνητές να εντοπίζουν και να αποχτούν σταδιακά την ικανότητα να ξεχωρίζουν ποιες γνωστικές πληροφορίες είναι έγκυρες και χρήσιμες και πώς αξιοποιούνται.
Αυτού του είδους η νέα παιδαγωγική μεταμορφώνει τα παιδιά και γεμίζει καμάρι τους δασκάλους. Το συμπόσιο θα είναι ένα πειστικό παράδειγμα, πόσα πολλά και εξαιρετικά αποτελέσματα έχουν για τη μαθησιακή πορεία των παιδιών οι καινοτομίες αυτού του είδους.

ΠτΘ: Εννοείτε ότι τα προγράμματα καινοτόμων δράσεων στη μειονοτική εκπαίδευση προέκυψαν από την ανάγκη ανάπτυξης και βελτίωσης των όρων που συνθέτουν την εκπαιδευτική πραγματικότητα στη βάση των νέων επιστημονικών, πολιτιστικών και κοινωνικών δεδομένων;
Α.Φ.: Τις νέες παιδαγωγικές μεθόδους, τη χρήση της τεχνολογίας, την παιδαγωγική αρχή «μαθαίνω πώς να μαθαίνω» τα έχει αξιοποιήσει το πρόγραμμα, με στόχο να αναβαθμίσει την εκπαίδευση των παιδιών της μειονότητας, από την πρώτη χρονιά παρέμβασής του το 1997. Σε αυτές τις καινοτόμες μεθόδους στηρίχθηκαν τα νέα σχολικά βιβλία που έφτιαξε το πρόγραμμα στην πρώτη φάση για το μειονοτικό δημοτικό και αργότερα ως συμπληρωματικά για το γυμνάσιο καθώς και στην πολύχρονη και πολλές ώρες το σχολικό έτος επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Βασική έγνοια τόσο των βιβλίων όσο και των επιμορφώσεων ήταν η ελληνομάθεια, απολύτως αναγκαία για την αρμονική κοινωνική ένταξη και την προκοπή των παιδιών της μειονότητας.
Τα βιβλία του προγράμματος στηρίζονται στις μεθόδους εκμάθησης της ελληνικής ως ξένης γλώσσας, ενώ οι επιμορφώσεις αφιέρωσαν 100άδες ώρες στο πώς διδάσκεται η ελληνική σε παιδιά που δεν την έχουν μητρική. Το ίδιο και τα γλωσσικά εργαλεία για το γυμνάσιο, όπως η γραμματική της ελληνικής του προγράμματος είναι γραμματική για αλλόγλωσσους εφήβους.
Σε αυτή την προσπάθεια εντάσσονται και τα μαθήματα εξοικείωσης των εκπαιδευτικών με την τουρκική γλώσσα. Οι εκπαιδευτικοί δεν μπορούσαν να καταλάβουν και αποκαρδιώνονταν από τα «πολύ μεγάλα» λάθη που έκαναν τα παιδιά της μειονότητας, τέτοια που π.χ. δεν κάνει, έλεγαν, ένα παιδί 3 χρονών. Η χαμηλή προσδοκία των δασκάλων επιδρούσε στα παιδιά και πολλαπλασίαζε τις δυσκολίες να μάθουν ελληνικά. Έτσι βοήθησε πολύ η εξοικείωσή των δασκάλων με την τουρκική. Κατανόησαν ότι κάθε παιδί ελληνόφωνο έχει από πολύ νωρίς εσωτερικευμένη τη σύνταξη και έτσι δεν υπάρχει παιδί που θα έλεγε ποτέ: «βλέπω τον πατέρας έρχεται». Τέτοια λάθη κάνουν τα τουρκόφωνα παιδιά. Και να, γιατί. Η τουρκική είναι πολύ διαφορετική γλώσσα από την ελληνική. Δεν είναι ινδοευρωπαϊκή, δηλαδή δεν είναι κλητική γλώσσα, άρα δεν έχει πτώσεις, άρθρα, ενικό-πληθυντικό, γένη κ.ο.κ. Όλα τα παιδιά της γης, όταν μαθαίνουν μια άλλη γλώσσα, στην αρχή χρησιμοποιούν τις ξένες λέξεις με βάση τους συντακτικούς κανόνες της μητρικής τους γλώσσας.
Αυτές οι γνώσεις οδήγησαν τους δασκάλους να καταλαβαίνουν τα λάθη των τουρκόφωνων μαθητών τους και όχι μόνο να μην αποκαρδιώνονται, αλλά να βλέπουν κιόλας την πρόοδο που έκανε το παιδί που είπε ή έγραψε μια πρόταση με λάθη αλλά πάντως έβαλε άρθρο στο υποκείμενο και χρησιμοποίησε το ρήμα στο τρίτο πρόσωπο, άρα ήδη έχει προχωρήσει στα ελληνικά.

Η αλληλεπίδραση δασκάλου με μαθητές και των μαθητών μεταξύ τους είναι πολύ σημαντική

ΠτΘ: Το «πρόγραμμα Φραγκουδάκη», όπως συνηθίζουμε να το λέμε, είναι γνωστό ότι προχώρησε σε καινοτομίες και πολλές φορές κατηγορήθηκε. Δέκα χρόνια μετά θεωρείτε αναγκαίο να δοκιμαστούν νέες και πιθανόν αποτελεσματικότερες μορφές σχολικής εργασίας, για διαφορετικούς τρόπους αλληλεπίδρασης του δασκάλου με τους μαθητές αλλά και των μαθητών μεταξύ τους ώστε να μεταβληθεί το σχολείο σε δρώσα κοινωνική μονάδα;
Α.Φ.: Επιτρέψτε μου τη διόρθωση, δεν είναι σωστό να λέγεται «πρόγραμμα Φραγκουδάκη», ιδίως για τον εξής λόγο: η αξία αυτού του προγράμματος αλλά και όλα όσα κατάφερε μέχρι σήμερα οφείλονται στο ότι είναι πριν απ’ όλα έργο συλλογικό. Δεκάδες πανεπιστημιακοί και εκατοντάδες εκπαιδευτικοί αφιέρωσαν μέρος από τη ζωή τους, πάσχισαν τόσα χρόνια μέσα σε μεγάλες δυσκολίες και συνεχίζουν. Αυτό είναι που μεταμόρφωσε την εκπαίδευση των παιδιών της μειονότητας.
Ναι, το πρόγραμμα κατηγορήθηκε, όπως είπατε, και κατηγορείται από μερικούς ακόμα. Το μόνο που έχω να απαντήσω είναι τούτο: ποτέ έως τώρα το πρόγραμμα δεν κατηγορήθηκε για κάτι που έκανε, πράγμα που θα βοηθούσε κιόλας, γιατί κανένας δεν είναι αλάθητος και η καλόπιστη κριτική οδηγεί σε διορθώσεις και καλύτερα αποτελέσματα. Οι κατηγορίες που δέχτηκε και δέχεται το πρόγραμμα είναι τελείως άσχετες με όσα κάνει, είναι είτε διαστρεβλώσεις, είτε ψεύδη, είτε διάφορων ειδών ύβρεις. Μακάρι να μας απευθυνθεί η όποια κριτική, θα τη λάβουμε αμέσως σοβαρά υπόψη.
Για τις νέες μορφές σχολικής εργασίας μιλήσαμε ήδη. Η αλληλεπίδραση δασκάλου με μαθητές και των μαθητών μεταξύ τους είναι πολύ σημαντική. Την εφάρμοσαν με εξαίρετα αποτελέσματα οι εκπαιδευτικοί που θα παρουσιάσουν τις καινοτόμες πρακτικές στο συνέδριο, οι οποίοι πήραν μόνοι τους την πρωτοβουλία να εφαρμόσουν τέτοιες πρακτικές. Την αλληλεπίδραση αυτή εφαρμόζουν και όλοι οι συνεργάτες του προγράμματος, τόσο στα μαθήματα εκτός σχολικού ωραρίου που κάνουν επιμορφωνόμενοι εκπαιδευτικοί στα σχολεία, όσο και στα δέκα πλέον Κέντρα του προγράμματος, τα ΚΕΣΠΕΜ, που έχουν γίνει δρώσες, όπως λέτε, κοινωνικές μονάδες, όπου παιδιά χαρούμενα μαθαίνουν γρήγορα και θεωρούν ότι στα ΚΕΣΠΕΜ «είναι εύκολα» τα ελληνικά, όπου μανάδες με δικό τους αίτημα μαθαίνουν κι εκείνες ελληνικά, όπου οι μητρικές γλώσσες είναι σεβαστές και οι πολιτισμικές διαφορές πλούτος που αξιοποιείται.

Πολυπολιτισμός σημαίνει ο μεγάλος πλούτος μιας κοινωνίας, που το σχολείο αναγνωρίζει και αξιοποιεί

ΠτΘ: Είναι σαφές σήμερα ότι το σύνολο σχεδόν των σχολείων στη χώρα μας είναι πολυπολιτισμικά. Πιστεύετε ότι αυτές οι πρακτικές μπορούν να εφαρμοσθούν σε όλα τα σχολεία και να δώσουν την ευκαιρία στους εκπαιδευτικούς όλων να ενθαρρύνουν και να ενεργοποιήσουν όλα εκείνες τις συναισθηματικές και νοητικές διεργασίες των μαθητών, να διεγείρουν το ενδιαφέρον να καλλιεργήσουν την δεκτικότητα;
Α.Φ.: Πράγματι το σύνολο. Και τούτο γιατί πολυπολιτισμικό σχολείο σημαίνει όχι μόνο την παρουσία αλλοεθνών μαθητών με άλλη γλώσσα, θρησκεία και κουλτούρα, αλλά και αναγνώριση όλων των λοιπών διαφορών, που κάνουν την ομάδα τάξη ανομοιογενή. Είναι διαφορετική η κουλτούρα με την οποία κοινωνικοποιούνται τα φύλα, δηλαδή αγόρια και κορίτσια διαφέρουν ως προς πολλά κοινωνικά κεκτημένα χαρακτηριστικά. Αυτή η διαφορά πρέπει να αναγνωρίζεται από το σχολείο, με τρόπο ώστε να μην καλλιεργούνται τα στερεότυπα που αδικούν τα κορίτσια. Η κουλτούρα των λαϊκών στρωμάτων είναι διαφορετική από τα μεσαία και ανώτερα στρώματα. Η αναγνώριση και ο σεβασμός σε αυτές τις διαφορές έχει μεγάλη σημασία και για τη μάθηση. Π.χ. τα παιδιά γονέων που ασκούν διανοητικά επαγγέλματα έχουν αδιόρατα και ανεπαίσθητα κληρονομήσει από την οικογένεια μια παραπανίσια ικανότητα στην κατάκτηση της αφαίρεσης (των αφηρημένων εννοιών). Τα παιδιά γονέων που ασκούν χειρωνακτικά επαγγέλματα ωστόσο έχουν αδιόρατα και ανεπαίσθητα κληρονομήσει από την οικογένεια μια άλλη παραπανίσια ικανότητα να κατανοούν την παρέμβαση του ανθρώπου πάνω στη φύση και την ύλη και τη μεταμόρφωση της ύλης. Έτσι τα παιδιά των διανοητικά εργαζομένων έρχονται στο σχολείο πιο ικανά για την αφαίρεση στην οποία στηρίζεται ο θεωρητικός πολιτισμός, ενώ τα παιδιά των χειρωνακτικά εργαζομένων έρχονται στο σχολείο πιο ικανά για τη μεταμόρφωση της ύλης στην οποία στηρίζεται ολόκληρος ο τεχνολογικός πολιτισμός. Το σχολείο αδικεί τα παιδιά των λαϊκών στρωμάτων, μην αναγνωρίζοντας τις διαφορές και την ξεχωριστή δική τους παραπανίσια ικανότητα (που υποτιμάει).
Άρα πολυπολιτισμός σημαίνει ο μεγάλος πλούτος μιας κοινωνίας, που το σχολείο αναγνωρίζει και αξιοποιεί.

ΠτΘ: Χαρακτηρίσατε το συμπόσιο «βήμα διαλόγου εκπαιδευτικών». Οι νέες πρακτικές αποτελούν εργαλεία η αξία και η αποτελεσματικότητα των οποίων εξαρτώνται από το κατά πόσο οι εκπαιδευτικοί θα τις αναπτύξουν;
Α.Φ.: Αν δεν υπάρχει διάλογος σε μια κοινωνία, τότε κυριαρχεί ο θόρυβος που κάνουν οι πολλοί παράλληλοι μονόλογοι, όπου κανένας δεν ακούει το διπλανό του, άρα δεν μπορεί καν να διαφωνήσει, γιατί διαφωνία σημαίνει επιχειρηματολογία και τεκμηρίωση.
Ο διάλογος ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς είναι ακόμα πιο σημαντικός, για προφανείς λόγους. Ο διάλογος που προτείνει το συμπόσιο έχει ακόμα μια ελκυστική πλευρά. Θα δείτε στο συμπόσιο ότι οι εκπαιδευτικοί που αντιστέκονται στη ρουτίνα, παίρνουν πρωτοβουλίες και εφευρίσκουν καινοτομίες που κινητοποιούν τους μαθητές, ανακαλύπτουν ότι τελικά ο κόπος τους αμείβεται με μεγάλες συμβολικές ανταμοιβές. Η αναγνώριση ότι οι μαθητές τους όχι μόνο μαθαίνουν αλλά και αγαπούν τα γράμματα γίνεται στοιχείο που κάνει πολύ ψηλότερη την ποιότητα της ζωής αυτών των εκπαιδευτικών.

Οι συλλογικότητες γέφυρα όχι μόνο για καλύτερη εκπαίδευση αλλά και για όλο και καλύτερη κοινωνία

ΠτΘ: Πιστεύετε ότι η αλλαγή της νοοτροπίας του εκπαιδευτικού από την απομόνωση στη συλλογικότητα αποτελεί τη βασική προϋπόθεση ανάπτυξης καινοτομιών και οδηγεί τους εκπαιδευτικούς στην ανάγκη συνεχούς βελτίωσης; Η συλλογικότητα και η συνεργατικότητα αποτελούν τη γέφυρα μεταξύ της ανάπτυξης του εκπαιδευτικού και της ανάπτυξης της σχολικής μονάδας;
Α.Φ.: Πράγματι είναι θεμελιώδης η συλλογικότητα, οι πολλές συλλογικότητες, έχετε δίκιο αποτελεί τη γέφυρα για όχι μόνο μια ψηλής ποιότητας εκπαίδευση αλλά και για μια όλο και καλύτερη κοινωνία.

Για να φοιτούν τα νήπια σ’ ένα νηπιαγωγείο, όπου συνυπάρχει η ελληνική με τη μητρική τους γλώσσα, θα πρέπει όλοι να βάλουν πρώτες τις ανάγκες των νηπίων

 

ΠτΘ: Επειδή τελευταίως στην περιοχή μας το θέμα των δίγλωσσων νηπιαγωγείων βρίσκεται στην επικαιρότητα ποια είναι η άποψή σας για αυτά;
Α.Φ.: Η γνώμη μου είναι ότι δυστυχώς το θέμα αυτό, δηλαδή η αρμονική ένταξη των αλλόγλωσσων μαθητών στο νηπιαγωγείο αντιμετωπίζεται στη Θράκη σαν ζήτημα πολιτικό, ενώ είναι ζήτημα αυστηρά παιδαγωγικό και πολύ σοβαρό από επιστημονική άποψη.
Το νηπιαγωγείο έχει μεγάλη σημασία για την κοινωνικοποίηση. Είναι η πρώτη (μετά την οικογένεια) κοινωνικοποίηση του νηπίου, εκεί μαθαίνει να συνυπάρχει με άλλα παιδιά και ενήλικες εκτός της οικογένειας, εκεί μαθαίνει τους κανόνες αυτής της συνύπαρξης.
Έχει επίσης μεγάλη σημασία για τη μάθηση. Στο νηπιαγωγείο πριν απ’ όλα θα αποχτήσει ή όχι το παιδί καλή σχέση με τη γνώση και τη μάθηση. Είτε σχέση θετική, αν το νηπιαγωγείο είναι χώρος φιλικός και η μάθηση παιγνίδι, οπότε και θα προκόψει στα γράμματα. Είτε αρνητική, αν το νηπιαγωγείο είναι χώρος ανοίκειος και η μάθηση κάτεργο, οπότε θα αποτύχει στα γράμματα.
Άρα δεν πρέπει να μπαίνουν τα νήπια σ’ ένα νηπιαγωγείο όπου κανένας ενήλικος δεν ξέρει τη μητρική τους γλώσσα.
Για να βρεθούν όμως λύσεις ώστε όλα τα νήπια να φοιτούν σ’ ένα νηπιαγωγείο όπου συνυπάρχει η ελληνική με τη μητρική τους γλώσσα, θα πρέπει όλοι από κάθε πλευρά να θελήσουν να βάλουν πρώτες τις ανάγκες των νηπίων και να προστατέψουν τα μόλις 5 χρονών παιδάκια από την πολιτική αντιπαράθεση.
Η μητρική στο νηπιαγωγείο, ναι. Όχι όμως μειονοτικό νηπιαγωγείο, δηλαδή χωρισμένο στα δύο με μια νηπιαγωγό να βγαίνει για να έρθει η άλλη, οπότε θα βλάπτονται τα παιδιά (όπως με το χωρισμό μαθημάτων στο δημοτικό) και π.χ. θα μαθαίνουν λέξεις σε μία γλώσσα και αριθμούς σε άλλη γλώσσα.
Η μητρική στο νηπιαγωγείο, ναι. Όχι όμως μόνο η τουρκική, εφόσον δεν είναι μητρική όλων των νηπίων της μειονότητας. Η μητρική στο νηπιαγωγείο, ναι, είναι απαραίτητη για τη μάθηση και την κοινωνικοποίηση, αλλά η όποια μητρική μιλάει το κάθε νήπιο.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.