Alexandre Stroev, «Ο Αλεξανδρος Σκαναβης, που παντρευτηκε την Αλεξανδρινα Σκαραμαγκα, ειναι ο προπαππους μου»
Η ιστορία του απόδημου ελληνισμού είναι ένα κεφάλαιο της δημόσιας ιστορίας μας που ελάχιστα έχει αναδειχθεί. Ίσως γιατί ορισμένες εκ των ελληνικών κοινοτήτων του εξωτερικού -ειδικά αυτές της Ευρώπης- είναι προγενέστερες της δημιουργίας του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Μονάχα πού και πού κάποιο όνομα από τους Έλληνες του εξωτερικού καταφέρνει να περάσει στη δημόσια σφαίρα του τόπου μέσω μια “ταμπέλας” σε ένα κτίριο ή δίδοντας το όνομα σε κάποια οδό. Για τις εν λόγω περιπτώσεις ευσχήμως αποδίδεται ο όρος του ευεργέτη και έτσι καταφέρνουν να “αποκαταστήσουν” τη σχέση με τις ρίζες τους.
Μια τέτοια περίπτωση, οικογένειας του απόδημου ελληνισμού, που κατάφερε μάλιστα να διακριθεί και να παίξει σημαντικό ρόλο, στο οικονομικό γίγνεσθαι, κυρίως, της Ρωσίας από το 1822 μέχρι και το 1928 είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν από κοντά οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας στις αρχές Νοεμβρίου του περασμένου έτους. Ο λόγος για την οικογένεια Σκαναβή, για την οποία μίλησε, προσκεκλημένος του Προγράμματος, ο κ. Alexandre Stroev, ο οποίος παραχώρησε για τους φοιτητές του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του ΤΕΦ δύο διαλέξεις. Η πρώτη είχε θέμα «Ο Βολταίρος και το σχέδιο της Αικατερίνης Β’ για τον Ελληνισμό» και η δεύτερη «Η οικογένεια Σκαναβή: από τους τραπεζίτες της Υψηλής Πύλης ως τους εξόριστους του γκουλάγκ».
Όπως εξήγησε η κ. Βασιλική Κοντογιάννη, η οποία απηύθυνε τη σχετική πρόσκληση στον κ. Stroev, αφορμή στάθηκε η γνωριμία τους σε ένα διεθνές συνέδριο για τον Διαφωτισμό που έλαβε χώρα στο Ρότερνταμ της Ολλανδίας τον Ιούλιο του 2015. Στο εν λόγω συνέδριο η κ. Κοντογιάννη γνώρισε τον κ. Stroev και εκεί ήταν που ο τελευταίος της αποκάλυψε την καταγωγή του από την οικογένεια Σκαναβή.
Και για όσους το άκουσμα του ονόματος Σκαναβή δεν θυμίζει τίποτα, αρκεί να θυμίσουμε την αναφορά του Ρήγα Φεραίου στον Θούριο «Ο Σούτζος, κι' ο Μουρούζης, Πετράκης, Σκαναβής, Γκίκας και Μαυρογένης, καθρέπτης, είν' να ιδής».
Alexandre Stroev λοιπόν περί οικογένειας Σκαναβή αναλυτικά…
ΠτΘ: κ. Stroev είστε απόγονος της οικογένειας Σκαναβή. Πώς ξεκινά η ιστορία της οικογένειας;
A.S: Η ιστορία της οικογένειας Σκαναβή, είναι μια ιστορία που γράφεται με τον τρόπο του άρρενος. Η Σκαναβή είναι μια χιώτικη οικογένεια εμπόρων οι οποίοι πουλάνε μεταξωτά υφάσματα και άλλα στην Κωνσταντινούπολη, αλλά κατά τη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου της περιόδου 1768-1774, δανείζουν χρήματα στο μεγάλο βεζίρη στην Κωνσταντινούπολη για τον πόλεμο. Αυτός ο βεζίρης είχε παντρευτεί την αδερφή του σουλτάνου, την Εσμά. Μετά το τέλος του ρωσοτουρκικού πολέμου, δηλαδή μετά το 1774, ο μεγάλος βεζίρης πεθαίνει. Η σουλτάνα χηρεύει και παίρνει τότε το νησί της Χίου ως προσωπικό της κτήμα. Η περιουσία της προέρχεται από το νησί της Χίου. Ο Δημήτριος Σκαναβής είναι κατά κάποιο τρόπο αυτός που διοικεί τη Χίο για τη σουλτάνα Εσμά. Συνεχίζει να δανείζει χρήματα στην αυλή, ενώ παράλληλα στέλνει στο σαράι, δηλαδή στο χαρέμι του σουλτάνου, κοσμήματα, υφάσματα ,τα οποία πουλάει. Πετυχαίνει να γίνει αρεστός σε αυτή τη δυστυχισμένη χήρα. Έτσι γίνεται πάρα πολύ ισχυρός στην Κωνσταντινούπολη, τα άλλα αδέρφια του έχουν μείνει στη Χίο και έχουν δύναμη εκεί, αλλά μπορεί πάρα πολλά πράγματα να καταφέρει χάρη στο σαράι, χάρη στο γυναικείο πληθυσμό. Στον 18ο αιώνα για τους σουλτάνους υπάρχουν δύο μεγάλα σώματα που τους επηρεάζουν: υπάρχει το ντιβάνι, δηλαδή το σύνολο των υπουργών, οι οποίοι δίνουν τις συμβουλές τους και δίπλα στο ντιβάνι υπάρχει το σαράι, δηλαδή οι γυναίκες του σουλτάνου.
Οι Σκαναβοί πλούτισαν πάρα πολύ γρήγορα μέσα από όλα αυτά και άρχισαν στο νησί της Χίου να συμπεριφέρονται ως δεσπότες, ως τύραννοι. Στην Κωνσταντινούπολη όλοι οι πλούσιοι Έλληνες έπρεπε να κρύβουν την περιουσία τους, να μην δείχνουν τις περιουσίες τους. Στη Χίο μπορούσαν να δείξουν και την περιουσία τους και τον πλούτο τους και καταδίωκαν τους γείτονές τους. Φέρονταν δεσποτικά στους γείτονές τους, στους Χιώτες. Τους προστάτευαν από τους Τούρκους, αλλά τους καταπίεζαν οι ίδιοι. Έτσι οι κάτοικοι της Χίου δεν τους έβλεπαν θετικά. Ο σουλτάνος καταστράφηκε οικονομικά από τους πολέμους που έκανε με τη Ρωσία. Στον επόμενο ρωσοτουρκικό πόλεμο πέθανε η σουλτάνα Εσμά. Την άλλη μέρα του θανάτου της αποκεφαλίζονται ο Δημήτριος Σκαναβής και τα αδέρφια του. Η περιουσία του, δύο εκατομμύρια πιάστρες, δημεύεται. Τον κατηγόρησαν ότι έκλεψε αυτά τα χρήματα. Είναι πολύ πιο απλό όμως, ο σουλτάνος χρειάζεται αυτά τα χρήματα για να κάνει τον πόλεμο. Έτσι δημεύονται όλα τα υπάρχοντά του, ακόμα και τα έπιπλα από το σπίτι του, ακόμα και η συλλογή από πίπες που είχε πουλιέται για πενήντα χιλιάδες πιάστρες. Οκτώ άρρενα μέλη της οικογένειας Σκαναβή σκοτώνονται την ίδια στιγμή, γιοι, γαμπροί, παιδιά και δημεύονται όλα τα αγαθά της οικογένειας που βρίσκονται στην Κωνσταντινούπολη, αλλά διατηρούν την περιουσία που είχαν στη Χίο.
«Στη Ρωσία η οικογένεια Σκαναβή εμπορεύεται τα σιτηρά όπως και πολλοί άλλοι Έλληνες»
ΠτΘ: Και πότε μεταβαίνει η οικογένεια Σκαναβή στη Ρωσία;
A.S.: Μετά την καταστροφή της Χίου, κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης, η οικογένεια σκορπίζεται. Νομίζω πως ένα μέλος της οικογένειας εγκαταστάθηκε στη νότια Ρωσία, πριν από την καταστροφή της Χίου, το 1822 και συγκεκριμένα στην πόλη της Οδησσού, μία πόλη που ιδρύθηκε στο τέλος του 18ου αιώνα. Σε αυτή, λοιπόν, την πόλη βρίσκουμε μια μεγάλη παροικία ελληνική και μια μεγάλη παροικία εβραϊκή. Είναι μια μεγάλη, κοσμοπολίτικη πόλη περίπου όπως η Μασσαλία στη Γαλλία, ένα εμπορικό λιμάνι. Το μεγάλο πρόβλημα όμως αυτής της πόλης είναι η χολέρα, για αυτό η οικογένεια φεύγει, πάει πρώτα στο Ταγκανρόγκ και μετά στο Ροστόφ, στο Σουλεντόν και σε άλλες πόλεις, εξαιτίας του προβλήματος της χολέρας. Η οικογένεια εμπορεύεται τα σιτηρά όπως και πολλοί άλλοι Έλληνες. Σε αυτό το εμπόριο η οικογένεια Σκαναβή στηρίζεται σε ένα δίκτυο οικογενειών χιώτικων που επίσης ασκούν εμπόριο όπως είναι οι οικογένειες Μαυροκορδάτου, Ράλλη, Φραγκάκη και κυρίως η οικογένεια Σκαραμαγκά. Η Σκαναβή είναι μια εύπορη οικογένεια αλλά η οικογένεια Σκαραμαγκά είναι πάρα πολύ πλούσια. Η οικογένεια Σκαραμαγκά έχει πάρα πολλά ακίνητα, έχει αλυκές, είναι πάμπλουτη και βρίσκονται «μπλεγμένοι» στην ίδρυση της πρώτης μεγάλης ρωσικής τράπεζας, μιας μεγάλης ιδιωτικής τράπεζας που είναι η τράπεζα Αζόφ-Ντον.
«Από όταν πέθανε ο προπάππους μου, ο αδερφός της Αλεξανδρίνας Σκαραμαγκά, ο Γεώργιος, ασχολήθηκε με τα παιδιά και την οικογένεια»
ΠτΘ: Ποια είναι η σχέση του Αλέξανδρου Σκαναβή με την οικογένεια Σκαραμαγκά;
A.S.: Ο Αλέξανδρος Σκαναβής παντρεύεται την Αλεξανδρίνα Σκαραμαγκά και είναι ο προπάππους μου. O προπάππους μου με την Αλεξανδρίνα Σκαραμαγκά απέκτησαν οκτώ παιδιά ή ακριβέστερα απέκτησαν περισσότερα αλλά τα οκτώ επιβίωσαν. Η οικογένεια λοιπόν, τα οκτώ παιδιά, έκαναν πάρα πολύ καλές σπουδές και αναπτύχθηκαν πολύ στις τέχνες, τη μουσική και το θέατρο και ιδίως η αδερφή του παππού μου, η Ελίζα, ήταν μία από τις πρώτες που σπούδασαν στο πανεπιστήμιο στη Ρωσία μαθηματικά και μάλιστα ενάντια στη θέληση της μητέρας της που πίστευε ότι είναι αταίριαστο για μια γυναίκα να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο. Ο προπάππους μου πέθανε όταν ήταν σχετικά νέος, στην ηλικία των πενήντα περίπου ετών. Τότε, ο αδερφός της Αλεξανδρίνας Σκαραμαγκά, ο Γεώργιος, ασχολήθηκε με τα παιδιά και την οικογένεια. Ήταν ένας πάρα πολύ καλλιεργημένος άνθρωπος που είχε σπουδάσει στο Aix-en-Provence της Γαλλίας και ήταν ταυτόχρονα τραπεζίτης και έμπορος. Μάλιστα διηγούνταν έναν οικογενειακό μύθο ότι ο νεαρός Αντόν Τσέχωφ μπήκε ως μαθητευόμενος στην επιχείρηση Σκαναβή. Τον είχε στείλει ο πατέρας του. Ο πατέρας του Τσέχωφ ήταν έμπορος και είχε διδάξει τα νέα ελληνικά στους γιους του. Μετά από ένα μήνα μαθητείας, οι Σκαναβοί έδιωξαν τον Τσέχωφ, γράφοντας ότι αυτός ο νεαρός ποτέ δεν θα μπορέσει να γίνει έμπορος. Χάρη σε αυτό ο Τσέχωφ έγινε συγγραφέας. Η μητέρα μου, Αλεξάνδρα, αφιέρωσε το πρώτο της βιβλίο στον Τσέχωφ.
«Χάρη στην προστασία του Γεωργίου Σκαραμαγκά, ο παππούς μου ο Σκαναβής έχει μια σημαντική θέση στην Εθνική Τράπεζα»
ΠτΘ: Κατά τη διάρκεια της Οκτωβριανής επανάστασης τι κάνει η οικογένεια Σκαναβή;
A.S.: Ήρθε λοιπόν η επανάσταση και ο εμφύλιος πόλεμος στη Ρωσία. Η μισή οικογένεια Σκαναβή -η μητέρα και τα τέσσερα νεότερα παιδιά- φεύγει στην Αθήνα. Τα τέσσερα μεγαλύτερα παιδιά μένουν στη Ρωσία, γιατί σκέφτονται ότι μετά την επανάσταση θα μπορούν να κάνουν κάτι καλό και ουσιαστικό.
Ο παππούς μου, ο Νικολάι Σκαναβή, ήταν μηχανικός και αποφασίζει να εγκατασταθεί στη Μόσχα, μετά από πρόσκληση του θείου του Γεώργιου Σκαραμαγκά, τον οποίο κάλεσε η κυβέρνηση να αναπτύξει το εμπόριο σιτηρών της Μαύρης Θάλασσας. Είναι η νέα οικονομική πολιτική, την οποία ανήγγειλε ο Λένιν και διήρκησε περίπου από το 1921 ως το 1928-9. Χάρη στην προστασία του Γεωργίου Σκαραμαγκά, ο παππούς μου ο Σκαναβής έχει μια σημαντική θέση στην Εθνική Τράπεζα. Εργαζόταν στο τμήμα της τράπεζας που διαχειρίζεται τη βαριά βιομηχανία. Εκείνη την εποχή η τράπεζα χρησιμοποιεί τα οικονομικά μέσα που είναι σύμφωνα με την οικονομία της ελεύθερης αγοράς.
Το 1929 είναι το οριστικό τέλος αυτής της ελεύθερης οικονομικής πολιτικής και στη θέση της έρχονται τα κολχόζ. Τότε σκοτώνουν όλους τους μεγάλους κτηματίες που ήταν παραγωγοί. Δεν υπάρχει πια καμία ιδιωτική εταιρεία στη Ρωσία. Η οικονομία δεν χρειάζεται πια τίποτα άλλο, όλα σχεδιάζονται από το κράτος, δεν χρειάζεται την αγορά. Αυτή την εποχή, το 1930, αρχίζουν οι πρώτες δίκες του Στάλιν ενάντια στους διανοούμενους. Μιλάμε συνήθως για τις συλλήψεις και τις δίκες μετά το '37,'38,'39 αλλά τέτοιου είδους διώξεις έχει ήδη αρχίσει από το 1930. Τότε πραγματοποιείται η δίκη των επιστημόνων, η δίκη αυτών τους οποίους αποκαλούν οι “ειδικοί των αστών”, δηλαδή των μηχανικών, των επαγγελματιών που διοικούσαν εργοστάσια, με την κατηγορία ότι καταστρέφουν τη σοσιαλιστική οικονομία. Με αυτό τον τρόπο όλη η διοίκηση της Εθνικής Τράπεζας συλλαμβάνεται, γιατί πρέπει να βρεθούν υπεύθυνοι για τα οικονομικά προβλήματα της χώρας.
Μην ξεχνάμε ότι η αντίληψη των ανθρώπων, των ανδρών ειδικά, στηρίζεται πάνω στην ύπαρξη ενός εχθρού, πρέπει να έχουμε έναν εξωτερικό εχθρό που στην εν λόγω περίπτωση είναι ο ιμπεριαλισμός και έναν εσωτερικό εχθρό, τον οποίο να πολεμούμε.
«Ο παππούς μου καταδικάστηκε σε θάνατο. Στη συνέχεια αυτό μεταφράστηκε σε δέκα έτη καταναγκαστικών έργων στα γκουλάγκ»
ΠτΘ: Ποια είναι η ετυμηγορία για τον παππού σας στη συγκεκριμένη δίκη;
A.S.: Επειδή ο παππούς μου ο Νικόλαος Σκαναβής είναι Έλληνας, τότε γίνεται πασιφανές ότι δεν είναι απλά κάποιος που κάνει κακό στην οικονομία της Ρωσίας μέσα από την τράπεζα, αλλά επίσης είναι πράκτορας της Ελλάδας. Πήγα στην KGB και είδα τους τέσσερις τόμους των αρχείων που αφορούν αυτή την υπόθεση της σύλληψης των διοικητών της τράπεζας και εκεί βρήκα και τα στοιχεία της ανάκρισης του παππού μου. Εκεί βρήκα τη μοναδική φωτογραφία που έχει διασωθεί από τον παππού του, μία φωτογραφία του 1930, τραβηγμένη όταν συνελήφθη.
Ο παππούς μου λοιπόν όταν έγινε η δίκη γύρω στο '30 καταδικάστηκε σε θάνατο και στη συνέχεια αυτό μεταφράστηκε σε δέκα έτη καταναγκαστικών έργων. Ήταν πολύ τυχερός που τον έστειλαν τότε στα γκουλάγκ, διότι εκείνη την περίοδο έφτιαχναν τον Υπερσιβηρικό σιδηρόδρομο, οπότε εργάστηκε ως μηχανικός και ως υπεύθυνος των οικονομικών, αφού προερχόταν από την τράπεζα και μπορούσε αυτά να τα διαχειριστεί.
Όλοι αυτοί που εργάζονταν χειρωνακτικά στον Υπερσιβηρικό, όλοι πέθαναν. Κάθε ένα μέτρο κι ένα πτώμα. Εκείνος μπόρεσε να επιβιώσει επειδή εργαζόταν, γράφοντας. Η εργασία του δεν ήταν χειρωνακτική, ήταν μηχανικός γραφείου και εργαζόταν με την πένα του. Όταν τελείωσε ένα μεγάλο κομμάτι του σιδηροδρόμου, το κράτος μέτρησε για όσους είχαν εργαστεί καλά ένα χρόνο ως δύο χρόνια ποινής, δηλαδή του μείωσαν την ποινή. Έτσι τελείωσε με την ποινή του των δέκα ετών στα τέλη του ΄35 ή αρχές του '36. Ανάμεσα στο ΄35 και το ΄55 παρέμεινε στην εξορία, αλλά δεν ήταν στα καταναγκαστικά έργα. Επέστρεψε στη Μόσχα κρυφά, μετά το θάνατο του Στάλιν το 1955, χρονιά που γεννήθηκα και το 1957 αποκαταστάθηκε επίσημα από το κράτος, βγήκε δηλαδή ένα έγγραφο που έλεγε ότι δεν είχε κάνει τίποτα απολύτως.
Με έναν πολύ παράδοξο τρόπο ο παππούς μου ακόμη και μετά από το γκουλάγκ, ακόμη και μετά από τα καταναγκαστικά έργα συνέχισε να πιστεύει στο σοσιαλισμό, κράτησε τις ιδέες της εποχής του ‘20, το ιδανικό της εργασίας δηλαδή για το καλό του λαού.
* Η συνομιλία με τον κ. Stroev δεν θα ήταν δυνατή χωρίς την παρουσία στο studio και την ταυτόχρονη μετάφραση από τα γαλλικά της κ. Βασιλικής Κοντογιάννη.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
