Τα πολυτελη δωρα-περιστροφα του Αβρααμ Λινκολν στην Αδριανουπολη το 1864

Σήμερα είναι απολύτως άγνωστο αλλά ο θρυλικός Αμερικανός Πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολν είχε στείλει δώρο στην Αδριανούπολη, το 1864, δύο ασημοκαπνισμένα περίστροφα, που οι ασημένιες λαβές τους είχαν γίνει στο φημισμένο πολυτελές κοσμηματοπωλείο “Tiffany’s” της Νέας Υόρκης! Τα περίστροφα αυτά διασώθηκαν και κοσμούν σήμερα το Μουσείο και την Προεδρική Βιβλιοθήκη του Φραγκλίνου Ρούζβελτ.

Πώς όμως βρέθηκαν τα περίστροφα αυτά στην Αδριανούπολη και τώρα βρίσκονται ξανά στις ΗΠΑ;

Είναι μεγάλη και δραματική η ιστορία αυτών περιστρόφων, που ξεκινάει το μακρινό 1862. Εκείνη τη χρονιά το μεγάλο θέμα που αναστάτωσε την ενιαία Θράκη αλλά και την Κωνσταντινούπολη ήταν η δολοφονία του Αγγλοαμερικανού επισκόπου Μερριάμ (William Ward Merriam), ο οποίος βρέθηκε στη Θράκη προφανώς για να ενισχύσει τους προσηλυτισμούς που προωθούσαν όλα τα δόγματα και όλες οι εκκλησίες στα Βαλκάνια.

Στις 21 Ιουνίου 1862 λοιπόν, μια ομάδα ταξιδιωτών, ανάμεσα στους οποίους και ο Αγγλοαμερικανός επίσκοπος Μέρριαμ, η έγκυος σύζυγός του με ένα μωρό στην αγκαλιά που θήλαζε και μια υπηρέτριά τους, κατευθυνόταν από την Κωνσταντινούπολη προς τη Φιλιππούπολη. Επίσης στο καραβάνι των ταξιδιωτών ήταν ο μεγαλέμπορος της Φιλιππούπολης, Έλληνας υπήκοος, Χατζή Γεώργιος Χατζηκωνσταντίνου, ένας αρτοποιός ονόματι Ιωάννης, ένας μουφτής με την οικογένειά του και ο αδελφός τού διερμηνέα του αυστριακού υποπροξενείου, που ήταν στρατιωτικός γιατρός στην Κωνσταντινούπολη.

Όλοι μαζί ξεκίνησαν με άμαξες, όπως συνηθίζονταν τότε γιατί δεν υπήρχε ακόμα σιδηρόδρομος, από την Αδριανούπολη για να συνεχίσουν στη Φιλιππούπολη. Η συνοδεία είχε επιφορτισθεί να μεταφέρει και ένα πανάκριβο άλογο ράτσας που ανήκε στον επιφανή ομογενή της Φιλιππούπολης Μιχαήλ Γκιουμουσγκερδάνη. Άλλο ένα παρόμοιο άλογο είχε και ο Χατζηκωνσταντίνου.

Στο Χαρμανλή, πρώτο σταθμό πριν από το Χάσκοβο, οι ταξιδιώτες διανυκτέρευσαν στο χάνι της πόλης και έδωσαν τα άλογά τους για περιποίηση και πετάλωμα σε τρεις Αλβανούς και δύο Πομάκους, οι οποίοι αμέσως σχεδίασαν πώς θα ληστέψουν τους ταξιδιώτες.

Οι ταξιδιώτες όμως κάτι υποπτεύθηκαν και, παρακολουθώντας τις κινήσεις και τις κρυφές συζητήσεις των υπηρετών, έσπευσαν προκαταβολικά να ζητήσουν προστασία. Οι δυο ζαπτιέδες της πόλης, έναντι αμοιβής, δέχθηκαν να τους συνοδεύσουν έως τον επόμενο σταθμό. Πράγματι όταν έφυγε η ομάδα των ταξιδιωτών προπορεύονταν οι δύο ζαπτιέδες. Αφού βγήκαν από το Χαρμανλή πέρασαν από ένα δασωμένο μέρος και έφθασαν σε μια πεδιάδα, όταν μετά από πορεία και ευρισκόμενοι σε απόσταση 1,5 ώρας από την πόλη Ουζουντζόβα, στην οποία γινόταν κάθε χρόνο μεγάλη εμποροπανήγυρη, δέχτηκαν επίθεση από τους ληστές. Οι δυο ζαπτιέδες που θα τους προστάτευαν, έναντι αμοιβής, έσπευσαν αμέσως… να εξαφανισθούν! Ο επίσκοπος Μέρριαμ διέταξε τον αμαξά του να αναπτύξει ταχύτητα και αυτό μιμήθηκαν και οι άλλοι αμαξάδες.

Οι ληστές άρχισαν να τους καταδιώκουν ρίχνοντας καταιγιστικούς πυροβολισμούς. Έτσι κατόρθωσαν να σκοτώσουν το ένα άλογο από την προπορευόμενη άμαξα, η οποία σταμάτησε κλείνοντας τον δρόμο και στις υπόλοιπες άμαξες. Ο Μέρριαμ, κρατώντας στο ένα χέρι του το πορτοφόλι του για να το δώσει στους ληστές, κατέβηκε από την άμαξα, αλλά οι ληστές τον σκότωσαν όπως και τον αρτοποιό Ιωάννη από τη δεύτερη άμαξα. Τραυμάτισαν βαριά τον ένα αμαξά, ο οποίος πέθανε λίγο αργότερα στη Φιλιππούπολη, και ελαφριά τον δεύτερο αμαξά και τον Χατζηκωνσταντίνου, ο οποίος αν και παραδόθηκε και απειλήθηκε να εκτελεσθεί, τελικά διασώθηκε. Είχε κατορθώσει να πείσει τους δύο Πομάκους ληστές ότι δεν συγγενεύει με τον Μιχαήλ Γκιουμουσγκερδάνη. Από το γεγονός αυτό, ο τότε Έλληνας υποπρόξενος της Φιλιππούπολης Γ. Δ. Κανακάρης υπέθετε πως οι δύο Πομάκοι ληστές ήσαν συγγενείς τού προ καιρού απαγχονισθέντος δολοφόνου του αδελφού του Γκιουμουσγκερδάνη.

Οι ληστές κατάκλεψαν νεκρούς και ζωντανούς αποκομίζοντας χρήματα, ρολόγια, δαχτυλίδια, όπλα, ρούχα και τα δυο πανάκριβα άλογα του Γκιουμουσγκερδάνη και του Χατζηκωνσταντίνου και άφησαν ένα από τα δικά τους για το σκοτωμένο της άμαξας. Άφησαν ελεύθερη την οικογένεια του επισκόπου Μέρριαμ, η γυναίκα του οποίου πήρε το πτώμα του άνδρα της στην άμαξα και το μετέφερε στη Φιλιππούπολη. Ο αρτοποιός Ιωάννης ενταφιάσθηκε στην κοντινή Ουζουντζόβα. Οι υπόλοιποι κατατρομαγμένοι ειδοποιούσαν τις αρχές από τα μέρη που περνούσαν, ζητώντας ένοπλη συνοδεία.

Ο υποδιοικητής του Χάσκιοϊ τους απάντησε ότι η κυβέρνηση δεν τον τοποθέτησε εκεί… για να προστατεύει τους ταξιδιώτες από τους κακούργους, αλλά να μαζεύει τους φόρους! Τελικά πείσθηκε να διαθέσει τρεις ένοπλους συνοδούς. Όταν οι ατυχείς ταξιδιώτες έφθασαν στη Φιλιππούπολη, ο υποπρόξενος Κανακάρης συνάντησε τον Έλληνα υπήκοο Χατζηκωνσταντίνου και τη χήρα του επισκόπου. Ο ενταφιασμός του Μέρριαμ έγινε εσπευσμένα, παρά τις προθέσεις να γίνει μεγαλοπρεπής κηδεία, με στόχο να ευαισθητοποιηθούν και οι αρχές. Αιτία της επίσπευσης ήταν το γεγονός ότι είχε αρχίσει η σήψη της σορού του. Η χήρα του Μέρριαμ που βρισκόταν στον έβδομο μήνα της κύησης, από τη μεγάλη αυτή δοκιμασία, απέβαλε δίδυμα έμβρυα και κινδύνεψε η ζωή της.

Οι ληστές πάντως ήταν γνωστοί αλλά οι αρχές δεν έσπευδαν να τους συλλάβουν, αδιαφορώντας πλήρως. Το προξενικό σώμα της Φιλιππούπολης, προ της καταστάσεως αυτής, έκανε διάβημα στον διοικητή της πόλης.

Την επόμενη μέρα της φοβερής αυτής ληστείας σημειώθηκε και μια άλλη ληστεία, στο Ελιτζά Ντερεσί της επαρχίας Φιλιππούπολης. Ορεινοί Οθωμανοί, όπως αποκαλούσαν τους Πομάκους, λήστεψαν ένα εμπορικό καραβάνι σκοτώνοντας δύο Βούλγαρους, τον ένα από το Αλαμίς Γκερεσί και τον άλλο από το Καρναβάτ και τραυμάτισαν τον Θεοχάρη Βλάτζου, έμπορο, ο οποίος νοσηλεύθηκε στη Φιλιππούπολη. Επειδή όμως τα θύματα ήταν χριστιανοί ραγιάδες, η τοπική αρχή δεν πήρε μέτρα για τη σύλληψη των δραστών. Τελικά όμως οι πιέσεις των ξένων προξένων ανάγκασαν τις τουρκικές αρχές να κινηθούν και να μπορέσουν τα συλλάβουν αυτούς τους ληστές.

Στα αμερικανικά εθνικά αρχεία υπάρχει μια σειρά εγγράφων που αναφέρονται στη δολοφονία του επισκόπου Μέρριαμ, αλλά και στη σύλληψη των δραστών ονόματι Μουσταφά, Ραμαζάν και Μπαϊράμ, οι οποίοι δικάσθηκαν και εκτελέστηκαν με απαγχονισμό στις 7 Ιανουαρίου 1863. Την απόφαση είχε εκδώσει δικαστήριο της Αδριανούπολης και την επικύρωσε ο σουλτάνος Αμπντούλ Αζίζ.

Το πρώτο λιτό τηλεγράφημα προς τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Γουίλιαμ Χ. Σούερντ συνέταξε ο βοηθός γραμματέας της αμερικανικής διπλωματικής αντιπροσωπείας Μπέντζαμιν Μοράν στις 7 Ιανουαρίου 1863. Έλεγε: «Ενημερώστε τον κ. Seward ότι οι τρεις δολοφόνοι του Merriam κρεμάστηκαν σήμερα στην Αδριανούπολη». Στο τηλεγράφημα αυτό όμως υπάρχει ένα λάθος, προφανώς λόγω της καθυστερημένης πληροφόρησης. Ο απαγχονισμός των ενόχων έγινε στις 26 Δεκεμβρίου 1862 σύμφωνα με τις εφημερίδες.

Ποιος ήταν ο διοικητής της Αδριανούπολης, Κιμπρισλί Μεχμέτ Εμίν Αλή πασάς;

Τελικά φαίνεται πως στη σύλληψη των δραστών συνετέλεσε ο διοικητής της Αδριανούπολης Κιμπρισλί Μεχμέτ Εμίν Αλή πασάς, ένας Τούρκος γεννημένος στην Κύπρο, με έντονη στρατιωτική αλλά και πολιτική δράση, ένθερμος υποστηρικτής των διοικητικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων που ήταν γνωστές με την ονομασία «Τανζιμάτ». Μια λεπτομέρεια της πολυκύμαντης ζωής του ήταν ότι σε ένα ταξίδι στο Παρίσι γνώρισε και είχε νυμφευθεί μια καθολική χήρα, η οποία προσχώρησε στο Ισλάμ και έγινε γνωστή ως Μελέκ (σ.σ. άγγελος). Οι ιστορικοί περιγράφουν τη Μελέκ Χανίμ ως γυναίκα με υψηλή μόρφωση στα γαλλικά και γνώση των ελληνικών και αρμενικών. Η Μελέκ Χανίμ επέστρεψε μαζί με την κόρη της στον καθολικισμό όταν χώρισε τον Κιμπρισλί Μεχμέτ Εμίν Αλή πασά.

Η ευγνωμοσύνη του Αβραάμ Λίνκολν για την καταδίκη των δολοφόνων

Από την αμερικανική διπλωματική αλληλογραφία πληροφορούμαστε ότι ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Αβραάμ Λίνκολν, εκτιμώντας τις προσπάθειες του διοικητή της Αδριανούπολης για την ανακάλυψη και καταδίκη των δραστών της στυγερής δολοφονίας, θέλησε να του κάνει ένα συμβολικό δώρο. Δύο πολυτελή περίστροφα μάρκας “Colt”. Τα περίστροφα αυτά, συσκευασμένα σε πολυτελή κασέλα, φορτώθηκαν σε ατμόπλοιο βενετσιάνικης ιδιοκτησίας και παραδόθηκαν στην αμερικανική διπλωματική αντιπροσωπεία για να προωθηθούν στην Αδριανούπολη. Ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη Τζόυ Μόρρις, σε τηλεγράφημά του προς τον υπουργό Εξωτερικών Γουίλιαμ Χ. Σούερντ, ανέφερε στις 3 Μαρτίου 1864 όταν έλαβε το δώρο:

«Αυτό το κομψό δώρο, αξιοθαύμαστο για την ομορφιά της διακόσμησης και του καλλιτεχνικού φινιρίσματος, θα αποτελέσει πηγή μεγάλης ικανοποίησης για την Υψηλότητά του. Σήμερα το έχω διαβιβάσει μέσω του κ. Blunt, του Άγγλου προξένου στην Αδριανούπολη. Του ζήτησα να τα παρουσιάσει αυτοπροσώπως στον πασά με συνοδευτική επιστολή από μένα, καθώς ήταν τόσο έντιμος και στενά συνδεδεμένος μαζί μου στις προσπάθειες να εξασφαλίσει τους στόχους της δικαιοσύνης, σε αυτήν την υπόθεση».

Τα πολυτελή περίστροφα χαμένα έως το 1945

Είναι άγνωστο μετά τον θάνατο του Κιμπρισλή το 1871 σε ποιον περιήλθαν αυτά τα πολυτελή περίστροφα. Ξαφνικά όμως τον Μάρτιο του 1945, τα όπλα αυτά προσφέρθηκαν στον Πρόεδρο Ρούζβελτ από τον Μπάρον Φράνσις Τζ. Σόλαρη από τη Σμύρνη, μέσω του Μάιρον Τσαρλς Τέιλορ, του προσωπικού εκπροσώπου του Πάπα Πίου XII. Πρόκειται για περίστροφα που χρησιμοποιούσε η αμερικανική αστυνομία. Είναι μάρκας “Colt”, Model 1862.36, με ασημένιες λαβές από τo “Tiffany’s” και με αύξοντες αριθμούς 25513 E και 25514 E.

Τα όπλα αυτά είναι εκτεθειμένα σήμερα στο Μουσείο Φραγκλίνου Ρούζβελτ, συμβολίζοντας μια άγνωστη πτυχή της ιστορίας που σχετίζεται με μια δύσκολη εποχή στη ζωή της Θράκης. Τα βλέπουν οι επισκέπτες αλλά δεν γνωρίζουν αυτήν την ιστορία των δύο περιστρόφων.

Πηγές

—Αμερικανικά εθνικά αρχεία

—Προεδρική Βιβλιοθήκη και Μουσείο Φραγκλίνου Ρούζβελτ

—Ιστορικό Αρχείο ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών.

*Το παρόν κείμενο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην ιστοσελίδα «Νεώτερη ελληνική ιστορία – Σκόρπια θέματα ελληνικής ιστορίας» sitalkisking.blogspot.com την 1^η Μαΐου 2021.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.