Ο Ιερος Μεταβυζαντινος Ναος Αγιας Αναστασιας Φαρμακολυτριας Μακρης Ν. Εβρου

Η ιστορική πολίχνη της Μάκρης, της άλλοτε αρχαίας Ορθαγορίας (η Ορθαγόρας) κατά την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, και συγκεκριμένα μεταξύ του 9ου και του 14ου αιώνος, υπήρξε διαδοχικά έδρα Επισκοπής, Αρχιεπισκοπής και Μητροπόλεως. Μετά την κατάκτηση της Θράκης από τους Οθωμανούς (1361 μ.Χ.) υπήχθη στη Μητρόπολη Μαρωνείας και από το 1922 ανήκει στη δικαιοδοσία της Μητροπόλεως Αλεξανδρουπόλεως.

Από την ένδοξη περίοδο των βυζαντινών χρόνων η αρχαιολογική έρευνα έχει καταγράψει την ύπαρξη τριών βυζαντινών χριστιανικών μνημείων στη Μάκρη, τα οποία είναι: α) η μεσοβυζαντινή τρίκλιτη Βασιλική του 9ου η 10ου αιώνα, β) ο μεσοβυζαντινός ναός του 12ου αιώνα στη θέση «Επισκοπείον» η «Επισκοπή», ο οποίος είναι οικοδόμημα «σταυροειδούς τετρακίονου εγγεγραμμένου τύπου» και γ) ο βυζαντινός ναός στη θέση «Άγιος Γεώργιος», στον ελαιώνα ανατολικά της Μάκρης, ο οποίος αποτελεί πιθανότατα το καθολικό μοναστηριακού συγκροτήματος.

Ο μεταβυζαντινός ιερός ναός της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας ανηγέρθη το έτος 1800 στην ίδια θέση, όπου προϋπήρχε μεταβυζαντινός ναός αφιερωμένος και πάλι στην Αγία Αναστασία. Το έτος 1833 ο ναός ανακαινίσθηκε η ορθότερα ανακατασκευάστηκε και επεκτάθηκε προς βορράν με την προσθήκη ενός δεύτερου, διπλού υπερυψωμένου «κλίτους», το οποίο στην πραγματικότητα είναι ένας κτισμένος και υπερυψωμένος γυναικωνίτης, ο οποίος επικοινωνεί με τον κυρίως ναό από την πλευρά του βορείου κλίτους μέσω των δύο μεγάλων διαμπερών παραθύρων και μιας διαμπερούς χθαμαλούς μικρής θύρας που βρίσκεται στον έσω βόρειο τοίχο που χωρίζει το βόρειο κλίτος του κυρίως ναού από τον χώρο αυτό της επεκτάσεως.

Στην κτητορική επιγραφή, η οποία σώζεται ακόμη εγχάρακτη επί της μαρμάρινης πλάκας στο υπέρθυρο του δυτικού τοίχου του ναού, διαβάζουμε: «1800…/ 1833 Δια δαπάνης και συνδρομής του Παναγιωτάτου και Οικουμενικού Πατριάρχου Κυρίου Νεοφύτου και των τιμιώτατων πραγματευτών τουτουντζήδων και όλων των ευσεβών και ορθοδόξων χριστιανών και παραστάσεως του Χατζημανολάκη ανακαινίσεως τουτουντζήδων».

Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι ο ναός ανηγέρθη με την οικονομική συνδρομή του Οικουμενικού Πατριάρχου Νεοφύτου του Ζ , ο οποίος υπήρξε Μητροπολίτης Μαρωνείας (1771-1789) και είχε υπό την ποιμαντική και διοικητική εκκλησιαστική δικαιοδοσία του την περιοχή της Μάκρης. Σημαντική υπήρξε επίσης τόσο η συμβολή του Ισναφιού η Εσναφιού η Ρουσφετιού (συντεχνία) των τουτουντζήδων (καπνοπαραγωγών και καπνεμπόρων) της Μάκρης, οι οποίοι προσέφεραν την οικονομική συνδρομή τους για την ανέγερση του ναού, όσο και οι ενέργειες του Χατζημανωλάκη, που είτε ήταν γόνος της Μάκρης, είτε συνδεόταν με μακρινούς εμπόρους, και ζούσε στην Κωνσταντινούπολη, καθώς ο ίδιος επέτυχε μαζί με τον Πατριάρχη Νεόφυτο επέτυχαν να εκδοθεί το σουλτανικό φιρμάνιο για την ανέγερση του ναού.

Η δε επέκταση προς βορράν του ναού κατά το έτος 1833 φαίνεται ότι συντελέσθηκε και πάλι με την οικονομική συνδρομή των καπνεμπόρων (τουτουντζήδων) της Μάκρης, όπως διαβάζουμε τόσο στην παραπάνω σωζόμενη κτητορική επιγραφή όσο και στην επιγραφή που είναι αναγεγραμμένη στην ξύλινη δοκό και βρίσκεται στην οροφή του κεντρικού κλίτους του ναού, όπου αναφέρεται:
«Μνήσθητι Κύριε πάντων των ευσεβών και ορθοδόξων χριστιανών των κτητόρων και βοηθούντων των επιστάντων της Αγίας Εκκλησίας και του ευσεβούς ρουσφετιού τουτουντζήδων ζώντων και τεθνεώτων. 1834 Φεβρουαρίου 20».

Ο ναός αρχιτεκτονικά είναι πετρόκτιστη τρίκλιτη κεραμοσκεπής βασιλική με εξωτερικό ξυλεπίστελο και κεραμοσκεπές στέγαστρο στη δυτική πλευρά του (πρόσοψη). Εσωτερικά ο ναός χωρίζεται σε δύο τοξοτές κιονοστοιχίες και έχει θολωτές (καμαροσκεπείς) οροφές και στα τρία κλίτη, εκ των οποίων το κεντρικό είναι υπερυψωμένο σε σχέση με τα δύο πλάγια.

Εντός του ναού επιβλητικό δεσπόζει το επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο που πιθανότατα προέρχεται από τον προϋπάρχοντα μεταβυζαντινό ναό της Αγίας Αναστασίας, καθώς και ο επιχρυσωμένος δεσποτικός θρόνος που είναι ξυλόγλυπτος. Μοναδικής ξυλογλυπτικής τέχνης είναι το προσκυνητάριο από ξύλο ελαίας, όπου είναι τοποθετημένη η εφέστιος εικόνα της Αγίας Αναστασίας (18ος αι.) καθώς επίσης ο ξυλόγλυπτος άμβων και τα παγκάρια με τις θέσεις των επιτρόπων. Δύο μικρά αναλόγια είναι παλαιότατα και κατασκευασμένα από κέλυφος χελώνας της Ερυθράς Θαλάσσης, ενώ σώζεται και ο παλαιός ξύλινος επιτάφιος. Οι εικόνες του ναού, μεγάλες και μικρές φορητές, τόσο επί του τέμπλου όσο και στον υπόλοιπο ναό, χρονολογούνται μεταξύ του 17ου και 20ου αι. Εξ αυτών η παλαιότερη εικόνα του ναού είναι ο ένθρονος Χριστός σε στάση εύλογίας, η οποία είναι του 17ου αι. και φυλάσσεται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο της Μητροπόλεως Αλεξανδρουπόλεως.

Στον ναό σώζονται επίσης αργυροποίκιλτα ιερά σκεύη, όπως δισκοπότηρα, ευαγγέλια, εξαπτέρυγα, μυροδοχεία, στέφανα γάμου, σταυροί αγιασμού και ευλογίας, κολυμβήθρα, κηροπήγια, μανουάλια, κανδήλες κ.α. Πολλά είναι τα σωζόμενα λειτουργικά βιβλία που χρονολογούνται μεταξύ του 18ου και 20ουαιωνα, καθώς επίσης οι καλοδιατηρημένοι χρυσοκέντητοι και μεταξύ αυτών δερμάτινοι επιτάφιοι και μια εξαιρετική πολυπαραστατική δερμάτινη απεικόνιση με τη ζωή του Χριστού που προέρχεται από τα Ιεροσόλυμα και είναι δωρεά ενός ευσεβούς κατοίκου της Μάκρης, ο οποίος βρέθηκε στους Αγίους Τόπους ως «χατζής».

Τέλος, μοναδικής και ανεκτίμητης πνευματικής σημασίας γεγονός είναι η φύλαξη εντός του ναού τεμαχίων ιερών λειψάνων των πέντε Νεομαρτύρων εκ Σαμοθράκης που μαρτύρησαν το 1836 στη Μάκρη, καθώς και δύο από τα σιδερένια τσιγκέλια με τα οποία οι Οθωμανοί βασάνισαν τους Αγίους.
 
Υ.Γ.: Το παρόν κείμενο αποτελεί συνοπτικότατη περίληψη της επετειακής ομιλίας που εκφώνησε ο κ. Ιωάννης Ελ. Σιδηράς την 21η Δεκεμβρίου 2013, στον ναό της Αγίας Αναστασίας Μάκρης για τη συμπλήρωση 180 ετών από της ανακαινίσεώς του (1833-2013), κατόπιν ευλογίας και αδείας του Σεβ. Μητροπολίτου Αλεξανδρουπόλεως κ.κ. Ανθίμου Β .

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.