Ο εκ Μαρωνειας Αρχιεπισκοπος Αμερικης Μιχαηλ Κωνσταντινιδης (1892-1958)
Γράφει ο θεολόγος, εκκλησιαστικός ιστορικός και νομικός Ιωάννης Ελ. Σιδηράς
Ο από Κορίνθου αοίδιμος αρχιεπίσκοπος Βορείου και Νοτίου Αμερικής κυρός Μιχαήλ, κατά κόσμον Θουκυδίδης Κωνσταντινίδης, εγεννήθη εκ γονέων ευσεβών, τον Μιχαήλ και την Φιλιώ Κωνσταντινίδου, στην Μαρώνεια της Δυτικής Θράκης, κατά το έτος 1892. Εκ των φιλοχρίστων γονέων του εδιδάχθη την ευσέβεια και το πατροπαράδοτον σέβας, ενώ στο δημοτικό σχολείο της γενέτειράς του εδιδάχθη τα εγκύκλια γράμματα. Στη συνέχεια φοίτησε στο τότε ημιγυμνάσιο της Ξάνθης και αφού επέτυχε στις γραπτές εξετάσεις εισήχθη το έτος 1906 στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης και απεφοίτησε αριστούχος το 1914, αφού προηγουμένως υπέβαλε αινέσιμη επί πτυχίω διατριβή με θέμα «Η περί βασιλείας του Θεού διδασκαλία της Καινής Διαθήκης».
Κατά το τελευταίο έτος των σπουδών του στην Θεολογική Σχολή χειροτονήθηκε διάκονος και μετονομάσθηκε Μιχαήλ από τον τότε σχολάρχη και μητροπολίτη Σελευκείας Γερμανό Στρηνόπουλο (μετέπειτα Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας). Μετά τη λήψη του πτυχίου του παρέμεινε επί ένα έτος ως υφηγητής της Θεολογικής Σχολής Χάλκης στην έδρα της Καινής Διαθήκης, αλλά και ως γραμματεύς αυτής, κατόπιν της απαιτήσεως του σχολάρχου Γερμανού. Συγχρόνως εδίδασκε και την ελληνική γλώσσα στις γυμνασιακές τάξεις της εμπορικής σχολής Χάλκης.
Ο αοίδιμος Οικουμενικός Πατριάρχης Γερμανός ο Ε’ (1913-1918) εκτιμώντας την φιλομάθεια, τις ικανότητες και το ήθος του νεαρού τότε διακόνου Μιχαήλ απεφάσισε και του χορήγησε τελικώς το 1915 υποτροφία του Οικουμενικού Πατριαρχείου για ευρύτερες σπουδές στις θεολογικές ακαδημίες της Πετρουπόλεως και του Κιέβου. Σε αυτές εφοίτησε μέχρι το 1919, οπότε λόγω της ρωσικής επαναστάσεως αναγκάσθηκε να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη. Στις 9 Ιουνίου του 1919 χειροτονήθηκε πρεσβύτερος και έλαβε το οφφίκιον του Μεγάλου Αρχιμανδρίτου των Πατριαρχείων από τον μεγάλο ιεράρχη, μητροπολίτη Δέρκων Καλλίνικο, ο οποίος στη συνέχεια τοποθέτησε τον Μιχαήλ ως προϊστάμενο του ιερού ναού Αγίου Στεφάνου, στην ομώνυμη κοινότητα της Κωνσταντινουπόλεως (6 Νοεμβρίου 1919 – 2 Οκτωβρίου 1920).
Η δράση του στην Ιερά Μητρόπολη Μαρωνείας
Τον Οκτώβριο του 1920 απεστάλη υπό του Οικουμενικού Πατριαρχείου ως πατριαρχικός έξαρχος και τοποτηρητής στην Ιερά Μητρόπολη Μαρωνείας και Θάσου. Έδρα της μητροπόλεως ήταν η Κομοτηνή, η οποία τότε ήταν και η πρωτεύουσα της διασυμμαχικής διοικήσεως της Θράκης. Στην Κομοτηνή λοιπόν ο Μιχαήλ διηύθυνε συγχρόνως και το ημιγυμνάσιο της πόλεως στο οποίο εδίδασκε θρησκευτικά, ελληνικά και γαλλικά. Την μητροπολιτική επαρχία Μαρωνείας ο Μιχαήλ κατηύθυνε πνευματικώς για τρία ολόκληρα έτη και ως τοποτηρητής, επειδή ο τότε φιλάσθενος μητροπολίτης Μαρωνείας Μελισσηνός διέμενε στη νήσο Θάσο και λίγο αργότερα απέθανε στην γενέτειρά του, τις Σαράντα Εκκλησιές. Όταν το 1922 συνέβη η μικρασιατική καταστροφή, ο Μιχαήλ, που τότε ήταν πρόεδρος της επιτροπής αποκαταστάσεως προσφύγων Μ. Ασίας και Ανατολικής Θράκης, απεκατέστησε χιλιάδες πρόσφυγες στο Νομό Ροδόπης. Επί των ημερών του εδόθησαν και ελληνικά ονόματα στα χωριά της επαρχίας αυτής, που μέχρι τότε είχαν τουρκικά ή βουλγαρικά τοπωνύμια.
Από την Αθήνα στο Λονδίνο
Κατά το έτος 1923 ο αοίδιμος αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρυσόστομος Παπαδόπουλος διορίζει τον Μιχαήλ, αρχικώς, ως γραμματέα και στην συνέχεια ως Μέγα Πρωτοσύγκελλο της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Επί τέσσερα έτη ο Μιχαήλ, παράλληλα με τις διοικητικές υποχρεώσεις του, λειτουργούσε αδιαλείπτως στον μητροπολιτικό ναό Αθηνών, μετέφραζε θεολογικά άρθρα και εποικοδομητικά συγγράμματα, ενώ παρουσίαζε το Ευαγγέλιο της Κυριακής στις στήλες της εφημερίδος «Νέος Αγών».
Το 1927 η ιεραρχία της Ελλαδικής Εκκλησίας λόγω των έντονων αντιπαραθέσεων με τον τότε αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χρυσόστομο Παπαδόπουλο δεν εξέλεξε ως βοηθό επισκόπό του τον Μιχαήλ, ο οποίος για να μη φέρει σε δύσκολη θέση τον αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο, ανεχώρησε για την ελληνική κοινότητα του Λονδίνου, όπου είχε διορισθεί την 1η Απριλίου του 1927. Προϊστάμενος του ορθοδόξου καθεδρικού ναού της Του Θεού Σοφίας στον οποίο υπηρέτησε για 12 συναπτά έτη, μέχρι το έτος 1939. Κατά το διάστημα τούτο ο Μιχαήλ διετέλεσε αντιπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου κατά το συνέδριο «Πίστεως και τάξεως» που συνήλθε στη Λωζάνη κατά τον Αύγουστο του 1927, αντιπρόσωπος της Εκκλησίας της Ελλάδος κατά την διάσκεψη των Αγγλικανών (συνέδριο του Λάμπεθ) στο Λονδίνο το 1930, αλλά και αντιπρόσωπος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας στην δογματική επιτροπή ορθοδόξων και αγγλικανών τον Οκτώβριο του 1931 στο παλάτι του Λάμπεθ.
Ο Μιχαήλ παράλληλα ασχολείται με τα θεολογικά γράμματα. Γράφει μελέτες, μεταφράζει εποικοδομητικά βιβλία, αρθρογραφεί στα εκκλησιαστικά περιοδικά, κατατοπίζει τους αγγλικανούς θεολόγους για την ζωή και δράση της ορθοδόξου εκκλησίας. Εξάλλου, η γνωριμία του με την αγγλικανή εκκλησία του έδωκε την ευκαιρία να γράφει κατατοπιστικές ανταποκρίσεις στο επίσημο θεολογικό περιοδικό «Εκκλησία».
Εκλογή στη θέση του μητροπολίτη Κορίνθου
Όταν το έτος 1938 εξελέγη κανονικός αρχιεπίσκοπος Αθηνών ο από Κορίνθου Δαμασκηνός Παπανδρέου, η ιερά μητρόπολη Κορίνθου παρέμενε κενή. Η κατάσταση αυτή συνεχίσθηκε για αρκετό χρονικό διάστημα διότι ο τότε δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς απομάκρυνε αντικανονικά και πραξικοπηματικά από τον αρχιεπισκοπικό θρόνο τον Δαμασκηνό και τοποθέτησε νέο αρχιεπίσκοπο τον από Τραπεζούντιος Χρύσανθο Φιλιππίδη που τότε ήταν αποκρισάριος του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Αθήνα. Έτσι, η εκλογή νέου μητροπολίτου Κορίνθου κατέληξε σε μέγα εκκλησιαστικό και πολιτικό ζήτημα, επειδή ακριβώς ο λαός της Κορίνθου που λάτρευε τον κανονικό αρχιεπίσκοπο και μέχρι τότε μητροπολίτη Κορίνθου Δαμασκηνό, είχε εξαγριωθεί με την συμπεριφορά του Ι. Μεταξά και του αντικανονικού Χρυσάνθου.
Ύστερα λοιπόν από πολλές συσκέψεις του αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου και της κυβερνήσεως, νέος μητροπολίτης Κορίνθου εξελέγη ο Μέγας Αρχιμανδρίτης του κλίματος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μιχαήλ Κωνσταντινίδης, μέχρι τότε Ι. Προϊστάμενος του ορθοδόξου καθεδρικού ναού Της Του Θεού Σοφίας Λονδίνου. Η χειροτονία εις επίσκοπον του Μιχαήλ έλαβε χώρα την 10η Σεπτεμβρίου του 1939 υπό του αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσάνθου και άλλων ιεραρχών στον μητροπολιτικό ναό Αθηνών. Η δε ενθρόνισή του πραγματοποιήθηκε την Κυριακή της 15ης Οκτωβρίου 1939 στον μητροπολιτικό ναό της Κορίνθου.
Η δράση του Μιχαήλ στην Κόρινθο
Η πολύπλευρη και πολυσχιδής ποιμαντορική δράση του τότε μητροπολίτου Κορίνθου Μιχαήλ εντοπίζεται σε τρεις περιόδους, την προπολεμική, στην διάρκεια της κατοχής (1940-1944) και την μεταπολεμική. Κατά την προπολεμική περίοδο ο μητροπολίτης Μιχαήλ ίδρυσε στην Κόρινθο με χρήματα από τις οικονομίες του ένα πλήρες πολυϊατρείο με όλες τις ειδικότητες της ιατρικής για την πρωτοβάθμια νοσηλεία και φροντίδα των απόρων ασθενών της πόλεως και του νομού. Παράλληλα επαύξησε τα λαϊκά συσσίτια και βελτίωσε τα ήδη υπάρχοντα στην πόλη της Κορίνθου.
Ο αοίδιμος Μιχαήλ ανασυγκρότησε το «Αρχείο Μελετών» της Κορίνθου και ίδρυσε την πρώτη βιβλιοθήκη της πόλεως. Ο ίδιος επικοινωνούσε με το ποίμνιό του και με τους ανθρώπους των γραμμάτων διά των πολλών και ποικίλου περιεχομένου άρθρων του, που δημοσίευε στις κορινθιακές εφημερίδες. Ο Μιχαήλ επικοινωνούσε με τον λαό του μέσα από τα δημόσια κηρύγματά του, στις θείες λειτουργίες, κατά τις τακτικές και συχνότατες ποιμαντικές περιοδείες του σε όλα τα χωριά της μητροπολιτικής του περιφέρειας, αλλά και κατά τις επισκέψεις του στις φυλακές για να παρηγορήσει, να εμπνεύσει και να ενθαρρύνει τους φυλακισμένους.
Η Ιερατική Σχολή Κορίνθου, το λεγόμενο ιεροδιδασκαλείο, που ιδρύθηκε από τον τότε μητροπολίτη Κορίνθου και μετέπειτα αρχιεπίσκοπο Αθηνών Δαμασκηνό Παπανδρέου, επί των ημερών του μητροπολίτου Μιχαήλ οργανώθηκε καλύτερα και συνέχισε απρόσκοπτα την λειτουργία της. Παρόμοιο ενδιαφέρον επέδειξε για την αναβάθμιση και ενίσχυση και της φιλοπτώχου αδελφότητος Κορίνθου, η οποία παρείχε στους φτωχούς τα αναγκαία για την επιβίωσή τους. Σε πνευματικό επίπεδο ενίσχυσε τον σύλλογο «Ο Απόστολος Παύλος» από τον οποίο προέρχονταν πολλοί ιεροκήρυκες και κατηχητές, ενώ παράλληλα ίδρυσε και μεγάλο αριθμό κατηχητικών σχολείων για την καλλιέργεια των παίδων.
Κατά τους σκληρούς χρόνους της κατοχής (1940-1944) ο μητροπολίτης Μιχαήλ οργάνωνε πολυάριθμα συσσίτια για χιλιάδες πένητες, λειτουργούσε και κήρυττε αδιαλείπτως και παντού για να εμψυχώνει και ενθαρρύνει τους πιστούς, ενώ δεν παρέλειπε να επισκέπτεται συχνότατα τους έλληνες φυλακισμένους. Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις έσωσε από βεβαία εκτέλεση τους έλληνες αντιστασιακούς. Τούτο συνέβη το 1943, όταν έσωσε 100 κατοίκους της Τριπόλεως, τους οποίους είχαν συλλάβει οι Γερμανοί ως ομήρους.
Την ίδια χρονική περίοδο ο μητροπολίτης Μιχαήλ συγκρότησε ένα πρόχειρο εκκλησιαστικό φροντιστήριο για την φοίτηση των μελλοντικών κληρικών, επειδή ο γερμανικός στρατός είχε επιτάξει το οίκημα της εκκλησιαστικής σχολής Κορίνθου. Προέβη επίσης στην ίδρυση του πρώτου εκκλησιαστικού γηροκομείου και της οικοκυρικής σχολής Περιγιαλίου. Στο τέλος της κατοχικής περιόδου ο αοίδιμος Μιχαήλ έσωσε και πάλι από βεβαία αιματοχυσία τους Κορίνθιους, όταν με το προσωπικό του κύρος κατάφερε να επιτύχει την αναίμακτη είσοδο των Ελασιτών στην Κόρινθο. Η ποιμαντορική δράση του μητροπολίτου Μιχαήλ κατά τη μεταπολεμική περίοδο (1945-1949) εστιάζετο αφενός στην πνευματική καλλιέργεια του ποιμνίου του και αφετέρου στο φιλανθρωπικό έργο της Εκκλησίας.
Καθ’ όλη την μεταπολεμική περίοδο ο αείμνηστος Μιχαήλ περιόδευε σε ολόκληρο το νομό Κορίνθου, όπου λειτουργούσε και κήρυττε τον θείο λόγο, επειδή πίστευε ότι η επικοινωνία με τον λαό του Θεού μπορούσε να εμπνεύσει κάθε άνθρωπο. Τούτο επιτεύχθη και με την έκδοση του χριστιανικού περιοδικού «Ο Απόστολος Παύλος». Παράλληλα ίδρυσε για τους νέους την «Φοιτητική ένωση Κορινθίας», ενώ ανασυγκρότησε και την περίφημη εκκλησιαστική σχολή Κορίνθου. Επί των ημερών του μητροπολίτου Μιχαήλ καθιερώθηκαν η «Εβδομάδα του Αποστόλου Παύλου», οι θείες λειτουργίες στον στρατό και οι θεολογικές συνάξεις νέων. Η δε προσφορά των πολλαπλών φιλανθρωπικών ταμείων της μητροπόλεως Κορίνθου εκάλυπτε τις ανάγκες του πονεμένου λαού σε τροφή, ιματισμό, φάρμακα και ιατρική περίθαλψη.
Η εκλογή του στη θέση του αρχιεπισκόπου Βορείου και Νοτίου Αμερικής
Ύστερα από μία επιτυχή δεκαετή ποιμαντική διακονία, δράση και προσφορά στην μητρόπολη Κορίνθου, η Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, κατά τον Οκτώβριο του 1949, εξέλεξε τον μητροπολίτη Μιχαήλ ως αρχιεπίσκοπο Βορείου και Νοτίου Αμερικής, εις διαδοχήν του Αμερικής κυρού Τιμοθέου. Ο αρχιεπίσκοπος Μιχαήλ έφθασε στην Νέα Υόρκη στις 15 Δεκεμβρίου του 1949 και αμέσως άρχισε την θαυμαστή, εθνική και εκκλησιαστική του διακονία στην γη της Αμερικής.
Η πρώτη μέριμνα του αρχιεπισκόπου Μιχαήλ ήταν η αναδιοργάνωση του γραφείου παιδείας για την βελτίωση της λειτουργίας των ελληνικών σχολείων, αλλά και για την ίδρυση νέων σχολικών μονάδων. Παράλληλα αναδιοργανώθηκαν και ιδρύθησαν νέα κατηχητικά σχολεία σε όλες σχεδόν τις ενορίες της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αμερικής. Αλλά και η θεολογική σχολή του Μπρούκλιν αναδιοργανώθηκε και απέκτησε βιβλιοθήκη, αναγνωστήριο και ναΐδριο. Χάρις επίσης στο ενδιαφέρον του αρχιεπισκόπου Μιχαήλ ανεδείχθη σε σχολή περιωπής η ορθόδοξη ακαδημία του Αγίου Βασιλείου. Έργον προσωπικό του αρχιεπισκόπου υπήρξε η ίδρυση και της ελληνορθοδόξου οργανώσεως νεολαίας Αμερικής.
Επί των ημερών του Μιχαήλ καθιερώθηκαν διάφορες εορτές και εκδηλώσεις, όπως η «Εβδομάδα των ελληνικών γραμμάτων και του Τύπου» και η «Εβδομάδα του Αποστόλου Παύλου». Βελτιώθηκε το περιεχόμενο του περιοδικού «Ορθόδοξος Παρατηρητής», αυξήθηκαν τα έσοδα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής και ιδρύθηκε γηροκομείο για τους πένητες γέροντες ομογενείς. Ο Μιχαήλ με τις συνεχείς προτάσεις, εισηγήσεις και πιέσεις του προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο για την ανάγκη της εκλογής βοηθών επισκόπων επέτυχε να εκλεγούν οι πρώτοι επίσκοποι και να οργανωθεί αρτιότερα η αρχιεπισκοπή της Αμερικής.
Ο αρχιεπίσκοπος Μιχαήλ συνέγραψε βιβλία, μονογραφίες, μελέτες και άρθρα που τον καθιέρωσαν και τον καταξίωσαν ως άριστο θεολόγο και φιλόσοφο σε διεθνές επίπεδο. Τεράστιο υπήρξε επίσης και το μεταφραστικό του έργο, αφού πλείστα όσα είναι τα παντός περιεχομένου θεολογικά, ποιμαντικά και κοινωνικά βιβλία που μετέφρασε στην ελληνική, αλλά και από την ελληνική σε άλλες γλώσσες. Μοναδική και καίρια υπήρξε η παρουσία, συμμετοχή και δράση του Μιχαήλ στην οργάνωση και πρόοδο του Παγκοσμίου Συμβουλίου των Εκκλησιών.
Ο αρχιεπίσκοπος Μιχαήλ ετιμήθη με πλείστα όσα παράσημα και μετάλλια από τα ορθόδοξα πατριαρχεία, τις ορθόδοξες αυτοκέφαλες εκκλησίες και από πολλά πανεπιστήμια του κόσμου. Ο μεγάλος αυτός Θρακιώτης ιεράρχης εκοιμήθη το έτος 1958 και ετάφη στην Αμερική. Αιωνία αυτού η μνήμη.
Σημείωση: Ειδικά για την φιλεκπαιδευτική, εθνική και κοινωνική δράση στην Μητρόπολη Μαρωνείας (1919-1922) του τότε αρχιμανδρίτου Μιχαήλ Κωνσταντινίδη, βλ. Ιωάννου Ελ. Σιδηρά, «Η φιλεκπαιδευτική και φιλοπρόοδος προσφορά και δράση των μητροπολιτών Μαρωνείας από το 1860 μέχρι σήμερα. Τιμητικός τόμος στον σεβ. Μητροπολίτη Μαρωνείας και Κομοτηνής κ. Δαμασκηνό, «Θράκιος»», Κομοτηνή 2006, σ.σ. 255-285.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.