Μικρη ιστορια μιας πολης και των μνημειων της: Κομοτηνη

Σχετικά με την προέλευση του ονόματος της Κομοτηνής υπάρχουν τέσσερις εκδοχές:

—Πρώτον ότι αυτή οφείλεται στη δήθεν εγκατάσταση Εβραίου με το όνομα Κουμλού-τσιν στην περιοχή.

—Η δεύτερη εκδοχή είναι μυθολογικής υφής, ότι δηλαδή η Κομοτηνή ήταν η κόρη του Θρακιώτη ζωγράφου Παράσσιου που εποίκισε την περιοχή από τη Μαρώνεια και

—η τρίτη και πιο έγκυρη εκδοχή είναι αυτή που προτείνει ο Στίλπωνας Κυριακίδης: ότι το όνομα Κομοτηνή προέρχεται  από το βυζαντινό επίθετο Κουμούτζης που με παραφθορά κατέληξε Κουμουτζηνά και ακολούθως στο τουρκικό Γκιουμουλτζίνα.

Όσον αφορά τώρα την προέλευση του ονόματος Ροδόπη προτείνονται επίσης άλλες τρεις εκδοχές:

—η πρώτη, καθαρά γλωσσικής προελεύσεως, ότι αυτό προέρχεται από το ρόδινο χρώμα της ανατολής πάνω στην οροσειρά,

—η δεύτερη με ρίζες βυζαντινές, ότι δηλαδή τον 6^ο π.Χ. αιώνα η Ροδόπη, μια όμορφη κόρη από τη Θράκη, πουλιέται σκλάβα στην Αίγυπτο και

—τρίτον, μία μυθολογική εκδοχή, ότι η Ροδόπη ήταν η τρίτη κόρη του Στρυμόνα που παντρεύτηκε τον Αίμο και έκανε τον Έβρο.

Οι αρχαίες πόλεις της περιοχής, πριν χτιστεί η Κομοτηνή, ήταν: ο Ίσμαρος, η Μαρώνεια, η οποία πήρε το όνομά της από τον Μάρωνα και χτίστηκε τον 7^ο π.Χ. αιώνα από Χίους αποίκους και η Παισούλα –μετέπειτα Μαξιμιανούπολη. Στην Παραδημή, ωστόσο, έχει βρεθεί οικισμός από τη νεολιθική εποχή.

Η Κομοτηνή ξεκίνησε τον βίο της ως φρούριο-σταθμός κατά μήκος της Εγνατίας Οδού με 500 περίπου στρατιώτες. Τότε χτίστηκε το βυζαντινό τείχος που περιέβαλε τον πρώτο πυρήνα της, στα τέλη δηλαδή του 4^ου μ.Χ. αιώνα από τον Θεοδόσιο Α΄ τον Μέγα (379-395). Είναι φτιαγμένο από πέτρα και κεραμοκονία, έχει ύψος 9.60 μέτρα και διαθέτει 16 πύργους, οι 12 από αυτούς ορθογώνιοι και οι 4 κυκλικοί στις γωνίες του. Καταστράφηκε αρχικά εν μέρει από τους Τούρκους το 1363 και κατά το μεγαλύτερο μέρος του από τους Βουλγάρους το 1910. Σήμερα, όμως, βρίσκεται σε φάση αναστήλωσης.

Το μεγαλύτερο αστικό κέντρο της περιοχής ως τον 13^ο αιώνα δεν ήταν το μικρό φρούριο της Κομοτηνής, αλλά η Μαξιμιανούπολη, που αργότερα ονομάστηκε Μοσυνούπολη, ονομασία που διατηρείται ως σήμερα. Ιδρύθηκε τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια στη θέση της αρχαίας Παισούλας και πήρε το όνομα του αυτοκράτορα Μαξιμιανού (250-310). Η θέση της ήταν αξιόλογη, αφού ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος εκστράτευσε από αυτό το μέρος, και το πλήθος της πρώτης σταυροφορίας το 1096 πέρασε επίσης από εδώ. Οι Νορμανδοί την κατέλαβαν το 1185 και ο Γοδεφρείδος Βιλεαρδουίνος το 1204 για να ξαναγυρίσει στους Βυζαντινούς το 1225.

Στις αρχές του 13^ου αιώνα, όμως, γνωρίζει την καταστροφή από την επιδρομή του Βούλγαρου τσάρου Καλογιάννη –τον οποίο οι Έλληνες, για ευνόητους λόγους, ονόμασαν Σκυλογιάννη. Τότε όλος σχεδόν ο πληθυσμός της κατεστραμμένης, πια, πόλης συρρέει στην Κομοτηνή, η οποία θα συνεχίσει να επεκτείνεται, ώσπου να λάβει τελικά τη θέση της Μαξιμιανούπολης ως μεγάλο αστικό κέντρο της περιοχής.

Το 1343 όταν ο Ιωάννης ο Καντακουζηνός στρατοπεδεύει στη Μαξιμιανούπολη, τη βρίσκει ερειπωμένη σχεδόν, αφού οι κάτοικοι έχουν μετακομίσει πλέον στην Κομοτηνή. Στη θέση της Μαξιμιανούπολης σώζεται βυζαντινός ναός του 11^ου-13^ου αιώνα, τα θεμέλια του οποίου έχουν σήμερα αποκαλυφθεί.

Δεν πρέπει βέβαια να ξεχνάμε και την ύπαρξη της Αναστασιούπολης, ή αλλιώς Περιθεώριον, την πόλη που ίδρυσε ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Αναστάσιος Α΄ (491-518) κοντά στο σημερινό χωριό Αμαξάδες και την επέκτεινε ο Ιουστινιανός. Η πόλη αυτή ήταν σπουδαίος εμπορικός κόμβος. Αξίζει να σημειωθεί ακόμη ότι με την τοποθεσία αυτή ταυτίζεται συνήθως η ομηρική θέση των στάβλων του Διομήδη. Από τον 9^ο αιώνα επικρατεί η ονομασία Περιθεώριον, ενώ και η πόλη αυτή καταστρέφεται από τις δυνάμεις του Καλογιάννη, αφήνοντας έκτοτε στην πόλη της Κομοτηνής την πρωτοκαθεδρία.

Το 1363 οι Τούρκοι καταλαμβάνουν την πόλη και ο Γαζή Εβρενός Μπέης ο κατακτητής χτίζει το Ιμαρέτ, που είναι μαγειρείο και πτωχοκομείο. Είναι το πρώτο μουσουλμανικό κτίριο στη Θράκη και στην Ευρώπη, με τρεις χώρους, χτισμένο σε σχήμα Τ και καθαρά βυζαντινή τεχνοτροπία, δηλαδή  πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία η οποία συνηθίζεται στα πρώιμα οθωμανικά κτίσματα. Κατά τη Βουλγαρική Κατοχή στον 20^ό αιώνα, το κτίριο χρησιμοποιήθηκε ως εκκλησία, εξ ου και η κυριλλική επιγραφή στο εσωτερικό του. Σήμερα είναι εκκλησιαστικό μουσείο.

Η Κομοτηνή θα απελευθερωθεί από τους Τούρκους κατά τη διάρκεια του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου το 1913, αλλά θα παραχωρηθεί στους Βουλγάρους ως τις 14 Μαΐου του 1920, τότε που μαζί με την Αλεξανδρούπολη θα την ανακαταλάβει ο στρατηγός Π. Ζυμβρακάκης. Ήδη βέβαια από το προηγούμενο έτος με τη συνθήκη του Νεϊγύ ανάμεσα στη Βουλγαρία και την Ελλάδα είχε δημιουργηθεί στην περιοχή ένα ιδιότυπο αυτόνομο κρατίδιο με επικεφαλής τον Γάλλο στρατηγό Σαρπύ. Μετά από την ένωση με την Ελλάδα, οι Βούλγαροι ήρθαν ξανά στην περιοχή ως σύμμαχοι των Γερμανών την περίοδο 1941-1944.

Από τα υπόλοιπα μνημεία της πόλης ξεχωρίζει ο Ναός Κοιμήσεως της Παναγίας –η σημερινή Μητρόπολη–, που χρονολογείται από το 1800 και είναι χτισμένη πάνω σε ερείπια βυζαντινού ναού του 1548. Η εικόνα της Παρθένου στο εσωτερικό της χρονολογείται από τον 15^ο-16^ο αιώνα και το εικονοστάσι και ο άμβωνας από το 1800.

Δύο από τα τζαμιά της πόλης ξεχωρίζουν, το Εσκί τζαμί, το οποίο χρονολογείται από το 1608-9 ή 1677-8 και το όνομά του σημαίνει Παλαιό τζαμί, αλλά στην πραγματικότητα είναι νεότερο από το Γενί (νέο) τζαμί, που είναι χτισμένο σε νεοκλασικό ρυθμό και χρονολογείται από το 1585-1600.

Όσον αφορά τον Πύργο του Ρολογιού, αυτός χτίστηκε το 1884 επί σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ και το 1950 πήρε τη σημερινή οριστική του μορφή.

Το Παλιό Ηρώο στην περιφέρεια χρονολογείται από το  1930 και είναι αφιερωμένο στους 63 νεκρούς Κομοτηναίους του Ελληνοϊταλικού Πολέμου του 1940. Το νέο ηρώο, σήμα πλέον κατατεθέν της πόλης, χτίστηκε επί χούντας και έχει ύψος 14 μέτρων. Επί χούντας έγινε και η εκτροπή έξω από την πόλη του ποταμού Μπουκλουτζά, μια απόφαση η οποία βελτίωσε μεν τις συνθήκες υγιεινής της πόλης, αφού ο ποταμός ήταν εστία μολύνσεων, κόστισε όμως στην εικόνα γραφικότητας της πόλης, αφού ως τότε υπήρχαν σκεπαστές γέφυρες πάνω από τον ποταμό.

Η Τσανάκλειος Σχολή Αρρένων ιδρύθηκε το 1908 με χρήματα του Κομοτηναίου Νέστορα Τσανακλή. Από το 1922 ως το 1954 στέγαζε τη γενική διοίκηση Θράκης και από 1954 ως το 1972 τη Νομαρχία. Κατόπιν, στέγασε την πρυτανεία του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης ως το 2000. Γύρω της διατηρούνται και άλλα νεοκλασικά κτίρια, κυρίως επί της οδού Τσανακλή και της Βενιζέλου.

Ο μικρός Ναός της Αγίας Παρασκευής στο πάρκο είναι χτισμένος πάνω στη θέση ναού της Αφροδίτης κατά την αρχαιότητα. Στη θέση εκείνη κατόπιν ιδρύθηκε βυζαντινός ναός τον οποίο κατέστρεψαν οι Τούρκοι για να κάνουν τα νεκροταφεία τους, πριν χτιστεί ο σημερινός.

Τελειώνοντας, δεν μπορούμε να παραλείψουμε την αναφορά στις μειονότητες της πόλης, δηλαδή στους πολυάριθμους Εβραίους της πόλης, οι οποίοι είχαν μάλιστα και συναγωγή εδώ από τον 18^ο αιώνα που κατεδαφίστηκε το 1994. Η εβραϊκή συνοικία βρισκόταν ακριβώς έξω από τα βυζαντινά τείχη. Το 1900 υπήρχαν 1.200 Εβραίοι. Το 1943 οι 819 που είχαν απομείνει στάλθηκαν στο Άουσβιτς και από αυτούς επέζησαν μόλις 28. Η πόλη διαθέτει επίσης και αρμένικη κοινότητα και ναό αφιερωμένο στον Άγιο Γρηγόριο τον Φωτιστή, χτισμένο το 1834. Οι μουσουλμάνοι έμειναν στην πόλη μετά την εξαίρεσή τους από την Ανταλλαγή με τη Συνθήκη της Λοζάνης το 1923 και εξακολουθούν να υπάρχουν ως σήμερα σε μία από τις πιο πολυπολιτισμικές πόλεις της Ελλάδας.

*Η Λεύκη Σαραντινού είναι φιλόλογος, ιστορικός και συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο η ιστορική μελέτη «Μύθοι που έγιναν ιστορία», Εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα 2020

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.