Η Κομοτηνη παλευει να κρατησει ζωντανη τη μνημη των Εβραιων της
Ζωντανή τη μνήμη των Εβραίων της Κομοτηνής, σε πείσμα της λήθης, προσπαθούν να κρατήσουν ο Δήμος Κομοτηνής και το Τμήμα Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξείνιων Χωρών.
Ένα από τα βήματα αυτά ήταν και η εκδήλωση-αφιέρωμα στη μνήμη του Ολοκαυτώματος των Εβραίων της Κομοτηνής, την Παρασκευή 4 Μαρτίου, την επέτειο της βίαιης απόσπασης της Εβραϊκής Κοινότητας το 1943 από την πόλη μας, στο μακρύ δρόμο για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, από τα οποία ελάχιστοι επέστρεψαν.
Με την 4η Μαρτίου λοιπόν να αποτελεί ουσιαστικά την αρχή του τέλους για την Εβραϊκή κοινότητα της Κομοτηνής, ο κ. Βασίλης Ριτζαλέος, μέλος Ε.ΔΙ.Π. του Τμήματος, προσπάθησε να απαντήσει στο ερώτημα, ‘Οι διώκτες των Εβραίων της Κομοτηνής: ιδεολόγοι Ναζί ή «συνηθισμένοι άνθρωποι»;’
Ο κ. Ριτζαλέος, μίλησε στο Ράδιο Παρατηρητής και τη Νατάσσα Βαφειάδου για την κοινότητα των εβραίων στην Κομοτηνή, πως αυτοί αντιμετώπισαν την Κατοχή αλλά και πως οι Βουλγαρικές αρχές λεηλάτησαν τις περιουσίες τους, αφού συνελήφθησαν.
864 Εβραίοι συνελήφθησαν σε μια βραδιά
ΠτΘ: Ποια είναι η ιστορία των Εβραίων της Κομοτηνής;
Β.Ρ.: Η 4η Μαρτίου είναι η επέτειος της αρχής του τέλους μιας ιστορικής κοινότητας στην Κομοτηνή, της εβραϊκής, που είχε μια διαδρομή αιώνων στην πόλη. Η καταγωγή τους ήταν από την Ισπανία, ήταν Σεφαρδίτες Εβραίοι, που εγκαταστάθηκαν στην πάλαι ποτέ Οθωμανική Αυτοκρατορία από τα τέλη του 15ου αιώνα και κάποια στιγμή εγκαταστάθηκαν και στην Κομοτηνή. Ήταν μια θρησκευτική κοινότητα ενσωματωμένη στην ελληνική κοινωνία και στην κοινωνία της Κομοτηνής, ειδικά από το 1920 και μετά, έκανε μια επιλογή, να παραμείνει στην πόλη και να ενσωματωθεί στο ελληνικό κράτος. Ο πυρήνας αυτής της ιστορικής κοινότητας ήταν το βυζαντινό φρούριο, στο οποίο ζούσαν μέχρι το τραγικό τέλος στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της βουλγαρικής κατοχής.
864 εβραίοι όλων των ηλικιών, Έλληνες Εβραίοι, συνελήφθησαν από τις βουλγαρικές αρχές κατοχής, κυριολεκτικά τους σήκωσαν από το κρεβάτι, άγρια μεσάνυχτα, τους μετέφεραν σε μια καπναποθήκη και στη συνέχεια με τρένο σε ένα μαρτυρικό και μεγάλο ταξίδι προς το άγνωστο γι’ αυτούς, αλλά προς το στρατόπεδο εξόντωσης Τρεμπλίνκα στην Πολωνία, περίπου 2.500 χιλιόμετρα μακριά από το σπίτι τους, για να εξοντωθούν.
Κενό στην ιστορική μνήμη
ΠτΘ: Γιατί υπάρχει κατά την άποψή σας αυτό το κενό στην ιστορική μνήμη της περιοχής μας σε σχέση με την εβραϊκή κοινότητα;
Β.Ρ.: Νομίζω ότι αυτό το κενό ξεκίνησε ήδη από τον πόλεμο, όταν οι βουλγαρικές αρχές κατοχής υπακούοντας στις εντολές των Γερμανών, προσπάθησαν να καταστρέψουν και τη μνήμη των Εβραίων, ξεκινώντας από την καταστροφή ενός μέρους του αρχείου τους. Στη συνέχεια οι ελάχιστοι εναπομείναντες Εβραίοι που για διάφορους λόγους είχαν γλυτώσει από το λεγόμενο «μάζεμα των Εβραίων» τον Μάρτη του ’43, επιστρέφοντας στην πόλη δεν κατάφεραν να ανασυγκροτήσουν την κοινότητα και σιγά σιγά άρχισαν να μεταναστεύουν σε αστικά κέντρα της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Η συζήτηση αυτή έχει να κάνει κυρίως με τη μνήμη της δεκαετίας του ’40, μιας πολύ δύσκολης περιόδου για την ελληνική ιστορία. Υπήρξε μια επιλογή να αφήσουν πίσω τον πόλεμο, να αφήσουν ό,τι είχε σχέση με την κατοχή, με τον εμφύλιο, να ξαναφτιάξουμε τη ζωή μας και όταν άρχισε η συζήτηση πάλι για να φέρουμε μπροστά τις μνήμες από αυτή την περίοδο, οι Εβραίοι ήταν έξω από αυτή την ιστορία.
Σε μεγάλο βαθμό αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το Ολοκαύτωμα, όχι μόνο στην Κομοτηνή ή στην Ελλάδα, αλλά και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, δεν θεωρήθηκε ότι είναι κομμάτι της τοπικής ιστορίας των χωρών. Αυτό άλλαξε μετά τη δεκαετία του 1970 και του 1980 σε ολόκληρη την Ευρώπη και στην Ελλάδα άρχισε να αλλάζει σταδιακά από το 1990 και αργότερα.
Στην πραγματικότητα ο στόχος των ναζί και των συνεργατών τους ήταν ακριβώς αυτός, να σβήσουν ακόμη και τη μνήμη των εβραίων από την ιστορία. Δεν ήταν απλώς να τους παρουσιάσουν ως τους ξένους ανάμεσά μας, να τους βάλουν στο περιθώριο, δεν ήταν μόνο να τους καταστρέψουν οικονομικά και στη συνέχεια να τους συλλάβουν και να τους εξοντώσουν λεηλατώντας στην περιουσία τους, στο τέλος ήταν ακριβώς αυτό, να τους σβήσουν από τη μνήμη.
Ιδεολόγοι αλλά και «εκτελούντες εντολές»
ΠτΘ: Το θέμα της ομιλίας σας έχει να κάνει με τους διώκτες των Εβραίων της Κομοτηνής…
Β.Ρ.: Στην πολύχρονη μελέτη ιστορικών αρχείων σχετικά με την κατοχή στην Κομοτηνή και δη της εβραϊκής κοινότητας, αναζήτησα τα πρόσωπα που ήταν πίσω από τον διωγμό των Εβραίων. Όχι μόνο την ημέρα της σύλληψης. Οι διώξεις των Εβραίων στην Κομοτηνή ξεκίνησαν ουσιαστικά από την πρώτη μέρα της βουλγαρικής κατοχής, την άνοιξη το ’41. Έφτασαν στο αποκορύφωμα με τη σύλληψη και την εκτόπιση τους και συνεχίστηκε με το κομμάτι της λεηλασίας της περιουσίας τους.
Προσπάθησα να εντοπίσω τους ανθρώπους που βρίσκονταν πίσω από όλα αυτά τα στάδια της δίωξης των Εβραίων και να αναζητήσω τα κίνητρά τους. Τι ήταν αυτό που έκανε αυτούς τους συγκεκριμένους ανθρώπους, που ήταν Βούλγαροι υπήκοοι, να πάρουν μέρος με τέτοιο πάθος, με τέτοιο φανατισμό, στη δίωξη αυτών των ανθρώπων.
Ήταν άραγε ότι απλώς εκτελούσαν τις εντολές και δεν μπορούσαν να κάνουν κάτι άλλο, όπως υποστήριξαν κάποιοι από αυτούς στο δικαστήριο που στήθηκε εναντίον εκείνων που διέπραξαν εγκλήματα πολέμου και συγκεκριμένα το Ολοκαύτωμα, το 1945 στη Βουλγαρία; Ή ήταν ιδεολόγοι ναζί που πίστευαν σε αυτό που ελέχθη ως «λυτρωτικός αντισημιτισμός», δηλαδή ότι θα απαλλάξουμε τον κόσμο από τους Εβραίους μόνο αν τους εξοντώσουμε;
ΠτΘ: Υπάρχουν απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα και μέσω του ερευνητικού υλικού;
Β.Ρ.: Είναι γεγονός ότι κάποιοι από τους βασικούς πρωταγωνιστές προσπάθησαν να εξαφανίσουν τα ίχνη τους, εξαφανίζοντας αρχεία. Ωστόσο από τα αρχεία που διαθέτουμε μπορούμε να σκιαγραφήσουμε εν μέρει την προσωπικότητα αυτών των ανθρώπων και τα κίνητρά τους, που ήταν ποικίλα.
Υπήρχαν πράγματι άνθρωποι που εκτελούσαν εντολές με πάθος, προκειμένου να αναληφθούν μέσα στην ιεραρχία, υπήρχαν όμως και οι άνθρωποι που σχεδίαζαν όλες αυτές τις εντολές, και είχαν διαφορετικά κίνητρα, τα οποία ήταν και ιδεολογικά, ήταν πολύ κοντά στην ιδεολογία των ναζί ήδη από τη δεκαετία του 1930 στη Βουλγαρία, υπήρχαν όμως και εκείνοι που πίστευαν ότι υποχωρώντας στις απαιτήσεις των ναζί για την τελική λύση του εβραϊκού ζητήματος, σε αυτήν ειδικά την περιοχή, εξασφάλιζαν στο μέλλον την ένωση αυτής της περιοχής με τον βασικό εθνικό κορμό της Βουλγαρίας.
Άρα εκτός από τον αντισημιτισμό και την ναζιστική ιδεολογία, υπήρχαν άνθρωποι που έδρασαν με στενά εθνικιστικά κίνητρα.
Αναζωπύρωση της θεσμικής μνήμης
ΠτΘ: Γιατί κατά την άποψή σας έχουμε αυτή την αλλαγή τώρα; Γιατί το ενδιαφέρον στρέφεται εντονότερο προς τις εβραϊκές ελληνικές κοινότητες και σε τοπικό επίπεδο;
Β.Ρ.: Θα έλεγα ότι αυτό έχει να κάνει με δύο διαφορετικούς πόλους. Ο πρώτος πόλος η λεγόμενη θεσμική μνήμη, ότι πλέον η Ελλάδα ανήκει σε μια συμμαχία χωρών, όπως λέγεται, που προωθούν τα ζητήματα της έρευνας, της εκπαίδευσης και της μνήμης για το Ολοκαύτωμα, και συμμερίζεται η Ελλάδα αυτή την ηθική υποχρέωση απέναντι στους Εβραίους που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα, αλλά και τη διατήρηση των εβραϊκών κοινοτήτων στο παρόν, όπως επίσης και για την προστασία τους από τις συχνές αντισημιτικές επιθέσεις.
Άρα έχει να κάνει με αυτό που λέμε «θεσμική μνήμη», και από την άλλη μεριά έχει να κάνει με την κοινωνία των πολιτών, όπως εκφράζεται στον ακαδημαϊκό χώρο, όπως εκφράζεται μέσα στην υπόλοιπη κοινωνία, από άτομα ή οργανωμένες ομάδες, που έχουν αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν τα πράγματα και το παρελθόν μας.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
