Η επισκεψη της Κλειως

Πολλοί από εμάς θυμώνουμε σήμερα με τα καρτέλ της αγοράς και την άνοδο των τιμών, λησμονούμε όμως ότι και στην αρχαιότητα υπήρχε ένα τέτοιου είδους μονοπώλιο, το οποίο καθόριζε τις οικονομικές  σχέσεις κρατών και στην αρχαιότητα. Αυτό δεν ήταν άλλο από το πιο διαδεδομένο υλικό γραφής στον αρχαίο κόσμο: τον πάπυρο.

Ο άνθρωπος έγραφε ήδη από το 5.000 π.Χ. περίπου στη Μεσοποταμία πάνω σε πλάκες από πηλό. Αυτές ήταν τα πρώτα βιβλία, μαζί με τις πέτρινες επιγραφές, τα οποία όμως ήταν δύσχρηστα. Έτσι, όταν έγινε γνωστός ο πάπυρος σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου, από το ομώνυμο φυτό το οποίο φύεται μόνο στις όχθες του Νείλου, όλος ο αρχαίος κόσμος υιοθέτησε απερίφραστα αυτό το πιο εύχρηστο υλικό γραφής. Βέβαια, ο πάπυρος είχε και ένα μεγάλο μειονέκτημα: καταστρεφόταν εύκολα. Παρ’ όλα αυτά, παρέμενε το καλύτερο υλικό γραφής που είχε στη διάθεσή του ο αρχαίος κόσμος έως ότου εφευρεθεί η περγαμηνή.

Την εποχή του βασιλέα της Περγάμου Ευμένη του Δεύτερου –βασίλεψε από το 197 έως το 172 π.Χ.–  η περγαμηνή –δηλαδή το επεξεργασμένο δέρμα οικόσιτου ζώου– ως υλικό γραφής ήταν μεν γνωστή, καθόλου όμως διαδεδομένη, καθότι η ατελής κατεργασία της προσέφερε, το δίχως άλλο, ένα αρκετά κατώτερο υλικό γραφής σε σχέση με τον κατά πολύ ανώτερο σε ποιότητα πάπυρο. Έως τότε οι Αιγύπτιοι φαραώ αποφάσιζαν την τιμή για τις οκτώ ποικιλίες παπύρου που υπήρχαν στην αγορά και εκμεταλλεύονταν το μονοπώλιό τους, εφαρμόζοντας κατά βούληση εμπάργκο ή σαμποτάζ στη διάθεση του προϊόντος τους.

Ο Ευμένης ο Δεύτερος, λάτρης και προστάτης των γραμμάτων, είχε πάρει απόφαση να δημιουργήσει μία μεγάλη βιβλιοθήκη στην Πέργαμο, στην πρωτεύουσα του δικού του ελληνιστικού βασιλείου. Τη βιβλιοθήκη αυτή φιλοδοξούσε να την  κάνει αντάξια με τη δόξα που είχε ήδη γνωρίσει η φημισμένη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας.

Όμως ο Πτολεμαίος ο Πέμπτος –βασίλεψε από το 204 ως το 181 π.Χ.– έψαχνε απεγνωσμένα τρόπο για να βλάψει την «αντίπαλη» βιβλιοθήκη. Και το βρήκε στον πάπυρο: αποφάσισε να διακόψει την προμήθεια παπύρου προς την Πέργαμο, ιδιαίτερα μετά από την ανακάλυψη ότι ο βιβλιοθηκάριός του, ο Αριστοφάνης Βυζάντιος είχε αποφασίσει να εγκατασταθεί στην Πέργαμο υπό την προστασία του Ευμένη. Το σχέδιο του βιβλιοθηκάριου ανακαλύφθηκε και αυτός κατέληξε στη φυλακή. Το εμπάργκο όμως του παπύρου εφαρμόστηκε ως «τιμωρία» για τον Ευμένη. Ήταν όμως καταδικασμένο να αποτύχει για πρώτη φορά στην ιστορία. Κι αυτό επειδή ο Ευμένης κατόρθωσε να τελειοποιήσει την κατεργασία της περγαμηνής, του υλικού που πήρε έκτοτε το όνομα του βασιλείου του, προκειμένου να εξασφαλίσει γραφική ύλη για τη βιβλιοθήκη του. 

Έτσι λοιπόν, σε λίγα μόλις χρόνια και με την κατάλληλη επεξεργασία, η περγαμηνή είχε γίνει τόσο ποιοτικό υλικό γραφής σχεδόν όσο και ο πάπυρος, σε σημείο μάλιστα που κατάφερε να τον εκτοπίσει από την αγορά λόγω της φθηνότερης τιμής της. Η περγαμηνή, παρ’ όλο που είχε μεγάλο φόρο αίματος σε ζωντανά, και ιδίως νεαρά –ακόμη και αγέννητα– ζώα, έμελλε να επικρατήσει ως υλικό γραφής καθ’ όλη τη διάρκεια του μεσαίωνα, αφού το χαρτί μολονότι «ανακαλύφθηκε» στον δυτικό κόσμο γύρω στον 9^ο μεταχριστιανικό αιώνα, δεν κατόρθωσε να εκτοπίσει την περγαμηνή ως υλικό γραφής παρά μονάχα στον Ύστερο Μεσαίωνα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

—Irene Vallejo, «Πάπυρος – Η περιπέτεια του βιβλίου από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα», Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη μτφρ., εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2022.

—Γεώργιος Παπάζογλου, «Βυζαντινή Βιβλιολογία – Εισαγωγή στην ελληνική παλαιογραφία και κωδικολογία», εκδ. Σταμούλη, Αθήνα 2019.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.