Η επισκεψη της Κλειως

Η συνηθισμένη θεώρηση στη σημερινή εποχή της διαμάχης της οικογένειας των Μαυρομιχαλαίων με τον Ιωάννη Καποδίστρια είναι να ρίχνουμε εξ ολοκλήρου το άδικο στους Μαυρομιχαλαίους. Είναι όμως, πράγματι, έτσι τα πράγματα; Συνήθως σε τέτοιου είδους διαμάχες ποτέ δεν φταίει εξ ολοκλήρου μόνο η μία ή η άλλη πλευρά.

Για αρχή, ας ξεκαθαρίσουμε κάτι: εννοείται πως η δολοφονία του Κυβερνήτη έξω από τον Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο, στις 27 Σεπτεμβρίου του 1831, από τον Γεώργιο και τον Κωνσταντίνο Μαυρομιχάλη, γιο και αδελφό, αντίστοιχα του αλλοτινού μπέη της Μάνης, Πέτρου, ήταν πράξη αποτρόπαια και καταδικαστέα. Αυτή στοίχισε, μάλιστα, πολύ ακριβά στον ελληνικό λαό, αφού αυτός στερήθηκε έναν άνθρωπο εργατικό, επιμελή, ο οποίος ήταν αφοσιωμένος τα μέγιστα στην ανασυγκρότηση του ελληνισμού. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν διέπραξε και αυτός κάποια λάθη, όπως όλοι οι μεγάλοι πολιτικοί άλλωστε.

Πριν από οτιδήποτε άλλο όμως, ας δούμε, εν συντομία, ποια ακριβώς ήταν η δράση του περίφημου μπέη κατά τη διάρκεια της Εθνεγερσίας.

Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, μέλος της Φιλικής Εταιρείας, είχε προσφέρει μεγάλα χρηματικά ποσά στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας και είχε υπηρετήσει το έθνος από διάφορα πολιτικά αξιώματα κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, όπως εκείνο του Προέδρου της Μεσσηνιακής Γερουσίας, του πρώτου επίσημου πολιτικού οργάνου που συστήθηκε μετά τον ξεσηκωμό των Ελλήνων. Ο Πετρόμπεης είχε επίσης ενεργό ρόλο στην παράδοση της Καλαμάτας, κατά το πρώτο έτος των εχθροπραξιών και ήταν από τους λίγους Έλληνες που δεν πανικοβλήθηκε –όπως άλλωστε και ο Κολοκοτρώνης– με την έλευση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Κατά κοινή ομολογία, δεν είχε καλό στρατιωτικό αισθητήριο, αφού αντιτάχθηκε με σθένος στο σχέδιο του Κολοκοτρώνη να χτυπήσει τον Ιμπραήμ στα Δερβενάκια, σχέδιο το οποίο πέτυχε τελικά. Παρ’ όλα αυτά όμως δεν του έλειπε η γενναιότητα.

Εννοείται πως η δολοφονία αυτή από τον Γεώργιο και τον Κωνσταντίνο Μαυρομιχάλη, γιο και αδελφό, αντίστοιχα του αλλοτινού μπέη της Μάνης Πέτρου, ήταν πράξη αποτρόπαια και καταδικαστέα. Αυτή στοίχισε, μάλιστα, πολύ ακριβά στον ελληνικό λαό, αφού αυτός στερήθηκε έναν άνθρωπο εργατικό, επιμελή, ο οποίος ήταν αφοσιωμένος τα μέγιστα στην ανασυγκρότηση του ελληνισμού. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν διέπραξε και αυτός κάποια λάθη, όπως όλοι οι μεγάλοι πολιτικοί άλλωστε

Έχοντας διαθέσει το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του για τις ανάγκες της Ελληνικής Επανάστασης και αντιμετωπίζοντας έκτοτε πολλά οικονομικά προβλήματα, ήταν φυσικό να δυσαρεστηθεί  με την απόφαση του Καποδίστρια να του αφαιρέσει κάθε εξουσία και πρόσοδο από τα τελωνεία της Μάνης. Δεν ήταν βέβαια ο μόνος αγωνιστής του οποίου τα αιτήματα αγνοήθηκαν από τον Νέο Κυβερνήτη, ούτε όμως μπορεί να υποστηρίξει κάποιος ότι κι ο Καποδίστριας είχε άδικο στην επιμονή του αυτή, αφού στόχος του τελευταίου ήταν η δημιουργία ενός ευνομούμενου κράτους κατά τα δυτικά πρότυπα. Επόμενο ήταν λοιπόν σε ένα τέτοιο κράτος οι τοπάρχες του παλαιού καθεστώτος να απολέσουν μέρος της δύναμης και των προσόδων τους. Από την άλλη, ο Πετρόμπεης, άνθρωπος με μεγάλη εξουσία στη Μάνη προεπαναστατικά, ήταν αναμφισβήτητα ένας από αυτούς που έχασαν τα περισσότερα με την κίνηση αυτή του Κυβερνήτη.

Αξίζει να σημειώσουμε επίσης πως, στα κατοπινά χρόνια, ο βασιλιάς  Όθωνας δεν δίστασε να ικανοποιήσει άμεσα τα αιτήματα του γηραιού Μαυρομιχάλη. Γιατί λοιπόν δεν το έκανε αυτό και ο Καποδίστριας, πόσο μάλλον αφού οι δύο άντρες είχαν ξεκινήσει τη σχέση τους με τους καλύτερους οιωνούς και ο Πέτρος στήριζε αρχικά την εκλογή του Καποδίστρια;

Κατ’ αρχάς, κυρίως ως το 1829, τα πράγματα δεν ήταν τόσο οξυμένα μεταξύ των δύο αντιπάλων. Μάλιστα, ο Καποδίστριας δεν δίστασε να διορίσει τον Πέτρο ως Πρόβουλο του τμήματος των Πολεμικών του Πανελληνίου, του συμβουλίου που ιδρύθηκε το 1828. Όταν όμως ο Μαυρομιχάλης άρχισε να έχει μεγάλες οικονομικές απαιτήσεις από ένα κράτος χρεωμένο, το οποίο ήταν ακόμη νεογέννητο, τότε οι σχέσεις των δύο αντρών ψυχράθηκαν ραγδαία. 

Αρχικά ο Κυβερνήτης αρνιόταν με ευγενικό τρόπο να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις των Μαυρομιχαλαίων. Πάντως, του έδωσε κάποια χρήματα, τα οποία, ως φαίνεται, δεν στάθηκαν ικανά να τερματίσουν τη διαμάχη τους. Όσο όμως ο Πέτρος επέμενε τόσο εκνευριζόταν και τραβούσε το σκοινί στα άκρα και ο ίδιος ο Καποδίστριας, έως ότου, μετά από αρνητικά δημοσιεύματα σε εφημερίδες εις βάρος του, αναγκάστηκε να φυλακίσει τον άλλοτε πανίσχυρο μπέη. Αυτός φυσικά εξέλαβε την κίνηση αυτή ως τη μέγιστη προσβολή προς το πρόσωπό του και τα πράγματα δεν άργησαν να εξωθηθούν στα άκρα, καθώς μάλιστα ο Κυβερνήτης γινόταν μέρα με τη μέρα όλο και πιο καχύποπτος με τους γύρω του, εξαιτίας της ισχυροποίησης της μερίδας του λαού που τον εχθρευόταν. 

Το αποκορύφωμα σε όλη αυτήν την τεταμένη κατάσταση υπήρξε η ανατίναξη των δύο ολοκαίνουριων εθνικών πλοίων στον Ναύσταθμο του Πόρου από τον Ανδρέα Μιαούλη, μέλους της αντιπολίτευσης, τα οποία είχαν αποκτηθεί με μεγάλες θυσίες οικονομικής φύσεως εκ μέρους του ελληνικού λαού. Από κει και έπειτα ο δρόμος για τη δολοφονία του Κυβερνήτη, ο οποίος έμενε ανυποχώρητος στα ζητήματα που έκαιγαν τον Πέτρο, έμοιαζε μονόδρομος για τους Μαυρομιχαλαίους.

Εν τέλει, τα λάθη του Κυβερνήτη, ο οποίος είχε ίσως δίκιο κατά το μεγαλύτερο μέρος, αν και όχι απόλυτα, άπτονταν στον χειρισμό ενός τόσο αξιόλογου «αντίπαλου», όσο του Πέτρου:

—Θα μπορούσε αντί για χρήματα να του έχει δώσει γη, και συγκεκριμένα μέρος των εθνικών γαιών, προκειμένου να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις του, εφόσον το κράτος δεν διέθετε πόρους. Βέβαια, ίσως αυτό να άνοιγε τον ασκό του Αιόλου, αφού και άλλοι προύχοντες θα απαιτούσαν ίσως, εν συνεχεία, το ίδιο, δεν θα έπαυε όμως αυτό να είναι μία προσωρινή συμβιβαστική λύση. 

—Δεύτερο λάθος του Κυβερνήτη είναι η ακύρωση της συνάντησης των δύο αντρών από τον ίδιο τον Καποδίστρια, η οποία είχε κανονιστεί από τον Ρώσο ναύαρχο Ρίκορντ με πολύ κόπο, με σκοπό να καταλήξουν οι δυο αντίπαλοι σε έναν έντιμο συμβιβασμό, μόλις την παραμονή της δολοφονίας του Κυβερνήτη. Σε αυτήν την κίνηση προέβη ο Κυβερνήτης αφότου είχε διαβάσει κάποια αρνητικά δημοσιεύματα σε βάρος του και είχε θεωρήσει ότι εμπαίζεται από τους αντιπάλους του, ενώ αυτός αποπειράται να συμφιλιωθεί μαζί τους.

—Τότε διαπράττει το τρίτο λάθος, τη φυλάκιση στο Ιτς Καλέ του Πέτρου, η οποία εξόργισε τους συγγενείς του. Τέλος, εκτός από την έλλειψη προσπάθειας συμβιβασμού, εντελώς αψυχολόγητη χαρακτηρίζεται η κίνηση του Καποδίστρια εκείνο το μοιραίο πρωινό να προχωρήσει προς την εκκλησία, χωρίς να πει τίποτε σε κανέναν, ενώ είχε εντοπίσει τους δύο δολοφόνους που τον περίμεναν.

Σίγουρα πάντως θα έπρεπε και οι Μαυρομιχαλαίοι να φανούν πιο διαλλακτικοί με τον Καποδίστρια. Ίσως βέβαια να υπήρχε τελικά και ανάμειξη των Γάλλων και των Άγγλων στη δολοφονία του, αφού θεωρούσαν –λανθασμένα βέβαια– τον Καποδίστρια ως όργανο της ρωσικής πολιτικής και εμπόδιο στα σχέδιά τους. Μπορεί επομένως και ξένοι παράγοντες να ήταν αυτοί οι οποίοι ώθησαν στα άκρα τα πράγματα με τη μοιραία τελικά κατάληξη που όλοι γνωρίζουμε.

Εν κατακλείδι, οφείλουμε πάντοτε να εξετάζουμε και τις δύο πλευρές σε διαμάχες τόσο πολύπλευρες και πολύπλοκες όσο αυτή του Καποδίστρια με την οικογένεια των Μαυρομιχαλαίων, μια διαμάχη που ενέτεινε, για άλλη μία φορά, τα εμφύλια πάθη μεταξύ των Ελλήνων.

BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

—Θάνος Μ. Βερέμης – Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης, «Ιωάννης Καποδίστριας: ο “αμνός” της παλιγγενεσίας των Ελλήνων», εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2020.

—David Brewer, «Η φλόγα της ελευθερίας 1821-1833», Τιτίνα Σπερελάκη (μτφρ.), εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2020.

—Αθανάσιος Συροπλάκης, «Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης: Ο ηγέτης της Μάνης στην Ελληνική Επανάσταση», εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2020.

—C. M. Woodhouse, «1821, Ο πόλεμος της ελληνικής ανεξαρτησίας», Γιώργος Καράμπελας (μτφρ.), εκδ. Παπαδόπουλος, Αθήνα 2020.

*Η Λεύκη Σαραντινού είναι φιλόλογος, ιστορικός και συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο η ιστορική μελέτη «Μύθοι που έγιναν ιστορία», Εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα 2020

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.