Ερευνα των ιστορικων χριστιανικων ελληνοφωνων και βουλγαροφωνων ενοριων

Έρευνα που αφορά στις ιστορικές χριστιανικές ελληνόφωνες και βουλγαρόφωνες ενορίες μέσα από την οποία αναδεικνύεται ο μεγάλος αλλά άγνωστος πλούτος εκκλησιαστικών κειμηλίων, μνημείων, σχολείων, δημόσιων κτιρίων θα εκδοθεί σε λίγο καιρό. Την έρευνα, η οποία κράτησε δυόμισι χρόνια, έκανε ο θεολόγος, εκκλησιαστικός συγγραφέας και νομικός Ιωάννης Ελ. Σιδηράς. Ο κ. Σιδηράς μίλησε για το θέμα στον ΠτΘ και υποστήριξε ότι «υπάρχει στην περιοχή μας ένας πλούτος, ο οποίος μπορεί να αξιοποιηθεί από την νομαρχία ή τους κατά τόπους δήμους για θρησκευτικό ή προσκυνηματικό τουρισμό, καθώς και για μελέτη υπό την έννοια ότι μπορεί να εκτιμηθεί η ιστορικότητα και η παλαιότητα των αντικειμένων, αλλά και μελέτη από άποψη αρχαιολογική και καλλιτεχνική».

ΠτΘ: κ. Σιδηρά, τι αφορά η έρευνα που ξεκινήσατε;

Ι.Σ.: Πριν από δυόμισι χρόνια ξεκίνησα μια έρευνα, που αφορούσε στις ιστορικές χριστιανικές ελληνόφωνες και βουλγαρόφωνες ενορίες του τότε «Καζά Γκιουμουλτζίνας», της τότε δηλαδή διοικήσεως περιφερείας Γκιουμουλτζίνας που περιελάμβανε πλην του σημερινού νομού και ενορίες που σήμερα υπάγονται στο Νομό Αλεξανδρουπόλεως, όπως η Μάκρη. Έτσι ξεκίνησα μια καταγραφή των ιστορικών εκκλησιαστικών και άλλων κειμηλίων, μνημείων, σχολείων, δημόσιων κτιρίων, ναών, παρεκκλησίων, εξωκλησιών, κοιμητηρίων, με στόχο τον εντοπισμό των δωρητών και ευεργετών του Καζά Γκιουμουλτζίνας. Σκοπός μου είναι να εκδώσω μια μεγάλη εργασία η οποία να αφορά λεπτομερέστατα τους μεγάλους ευεργέτες, τους δωρητές, τους αφιερωτές και τους συνδρομητές,- διάκριση που είναι δικής μου επιλογής, – της συγκεκριμένης περιοχής κατά τους δυο τελευταίους αιώνες της τουρκοκρατίας, 19ο και 20ο, στο τι προσέφεραν και σε ποιους τομείς, κατ’ αρχήν στην Κομοτηνή και μετά στα χωριά της περιφέρειας.

ΠτΘ: Σε ποιους τομείς βρίσκουμε δωρεές;

Ι.Σ.: Οι τομείς στους οποίους βρίσκουμε μεγάλες οικονομικές δωρεές αφορούν κατ’ αρχήν στον εκπαιδευτικό χώρο με την ίδρυση εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Για παράδειγμα στις δύο ιστορικές συνοικίες, του άνω και του κάτω μαχαλά της Κομοτηνής υπάρχει η Τσανάκλειος Σχολή, αστική εξατάξια σχολή, το κτίριο του πρώτου νηπιαγωγείου στην ενορία της Παναγίας από το Γεώργιο Νικολάου, το νηπιαγωγείο στην ενορία του Αγίου Γεωργίου, που είναι δωρεά του Ηπειρώτη Χατζηκωνσταντή Ζωίδη. Να σημειώσω ότι υπήρχε στην πόλη μας, κατά τους τρεις τελευταίους αιώνες της οθωμανοκρατίας μεγάλη Ηπειρωτική παροικία. Έχουμε τον Σίντο, ο οποίος είναι ο δωρητής του κτιρίου, του παλαιού γυμνασίου θηλαίων και έπειτα δευτέρου γυμνασίου. Υπάρχουν πάρα πολύ δωρητές. Για παράδειγμα, βρήκα πληροφορίες για το δωρητή του οικοπέδου προς την τότε ελληνική κοινότητα για να χτιστεί μετέπειτα από το δημόσιο, το κτίριο του ΟΤΕ, όπως επίσης το δωρητή του οικοπέδου για να ανεγερθεί ο δεύτερος σε παλαιότητα ναός του Αγίου Γεωργίου στον Άνω Μαχαλά. Βρήκα ποιοι ήταν οι δωρητές και οι αφιερωτές δημόσιων βρυσών. Οι δημόσιες βρύσες θεωρούνταν δωρεά, ευεργεσία προς την κάθε χριστιανική κοινότητα από τους πλούσιους και εύπορους κατοίκους, όπως στη Μαρώνεια και στην Κομοτηνή, όπου σώζονται μόνο δύο. Ο Αθανάσιος Αθανασιάδης έλεγε ότι είχαμε 180 δημόσιες βρύσες στην τότε Κομοτηνή. Υπήρχε επίσης άλλη μία μορφή δωρεάς για τη συντήρηση των ναών, την πληρωμή των ψαλτών, των ιερέων και βεβαίως των νεοκώρων. Έχουμε επίσης μία άλλη μορφή δωρεάς που είναι οι προίκες απόρων, φτωχών και ορφανών κορασίδων. Οι αδελφοί Χατζέα από την Κωνσταντινούπολη έστελναν ετήσια εξήντα χρυσές οθωμανικές λύρες, τεράστιο ποσό για εκείνη την εποχή, για να προικίσουν κορίτσια. Οι καλύβες που επισκέπτονται οι συμπατριώτες μας στη Μαρώνεια, στην παραλία του Αγίου Χαραλάμπους, οι 4-5 καλύβες χτίστηκαν από τους αδελφούς Χατζέα για να ενοικιάζονται από τους πλούσιους και εύπορους Μαρωνείτες και για να κάνουν τα μπάνια τους και να έχουν εισοδήματα τα σχολεία.

Επίσης υπήρξαν δωρητές για ανέγερση κωδωνοστασιών. Το κωδωνοστάσιο της Μαρώνειας είναι δωρεά από τον περίφημο εύπορο Μαρωνείτη Ταβανιώτη. Επίσης δωρεές είναι η καμπάνα του μητροπολιτικού ναού και η καμπάνα του κωδωνοστασίου της Μαρώνειας, 500 και 400 οκάδων αντίστοιχα.

ΠτΘ: Και οι συνδρομητές και αφιερωτές;

Ι.Σ.: Αυτές οι δύο κατηγορίες αφορούν σε πρόσωπα που μπορεί να μην είναι εύπορα αλλά από το υστέρημά τους προσέφεραν αυτές τις συνδρομές και τις αφιερώσεις. Είναι οι άνθρωποι που δωρίζουν πλέον ιερά αντικείμενα στις εκκλησίες. Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός σε ιερές εικόνες, ιερά ευαγγέλια, εξαπτέρυγα, προσκυνητάρια, μανουάλια πανάκριβα από την Οδησσό και από την Αδριανούπολη, στέφανα μεταλλικά, δισκοπότηρα, καμπάνες, ιερατικές στολές, επιτάφιοι χρυσοκέντητοι, που άλλοτε έγραφαν επάνω το όνομα του δωρητή και άλλοτε όχι.

Χαρακτηριστικό επίσης είναι ότι έχουμε την προσφορά εικόνων από τα εσνάφια, δηλαδή τις συντεχνίες. Στον Άγιο Γεώργιο της Κομοτηνής υπάρχει αφιερωμένη εικόνα του Αγίου Νικολάου από τους τότε αμπατζίδες, γεμενετζίδες, ψωμάδες και γουναράδες της Κομοτηνής.

Στα Κασσιτερά και στη Συκορράχη υπάρχουν επίσης αφιερώματα με ελληνικούς χαρακτήρες και ονόματα βουλγαρικά. Υπάρχει δηλαδή ένας πλούτος, ο οποίος μπορεί να αξιοποιηθεί από την νομαρχία ή τους κατά τόπους δήμους για θρησκευτικό ή προσκυνηματικό τουρισμό ή αν θέλετε και για μελέτη υπό την έννοια ότι μπορεί να εκτιμηθεί η ιστορικότητα και η παλαιότητα των αντικειμένων, αλλά και μελέτη από άποψη αρχαιολογική και καλλιτεχνική.

ΠτΘ: Όλα αυτά που περιγράφετε χρησιμοποιούνται;

Ι.Σ.: Ορισμένα ναι. Κατά την άποψή μου δε θα έπρεπε να είναι σε χρήση πια, αλλά να είναι σε εκθετήρια μέσα στο ναό, προκειμένου να φυλάσσονται. Υπάρχουν ιερά αντικείμενα, τα οποία μπορούν κάλλιστα να φιλοξενηθούν στο εκκλησιαστικό μουσείο της Μητροπόλεως Κομοτηνής. Αν πάτε να δείτε το εκκλησιαστικό μουσείο της Μητροπόλεως θα μπορέσετε να δείτε τον πλούτο αυτών που εκτίθενται εκεί. Υπάρχουν επιτάφιοι του 19ου αιώνα, Παλαιά ευαγγέλια, ωραία λειτουργικά βιβλία, δισκοπότηρα, παλαιοί εσταυρωμένοι, ωραία εξαπτέρυγα Αυτά όμως δεν πρέπει να είναι σε χρήση γιατί φθείρονται.

ΠτΘ: κ. Σιδηρά σε ποιες ιστορικές ενορίες αναφέρεστε;

Ι.Σ.: Έχω βρει περίπου 17 χωριά ιστορικές ενορίες του τότε Καζά Γκουμουλτζίνας. Αναφέρω, Κόσμιο, Ασώματοι, Σώστης, Ξυλαγανή, Προσκυνητές, Μαρώνεια, κοινότητες της Κομοτηνής βεβαίως, Κρωβύλη, Ασκητές, Στρύμνη, Διώνη, Συκορράχη, Κίρκη, Κασσιτερά, Μάκρη, Πάνδροσος, Καρυδιά, Γρατινή. Η έρευνα αφορούσε στους εντόπιους δωρητές. Δεν ασχολούμαι με τα πολλά κειμήλια, που υπάρχουν ούτως ή άλλως και μπορεί να είναι και παλαιότερα, που έφεραν οι πρόσφυγες. Ήθελα να δω την καθαρή τοπική ιστορία των γηγενών δωρητών και αφιερωτών κι απ’ αυτά που σας ανέφερα, πρέπει να σας πω ότι και στα βουλγαρόφωνα χωριά υπάρχουν δωρεές.

Να τονίσω ότι η Σάλπη και ο Ίασμος, μέχρι και το 1924 υπάγονταν εκκλησιαστικά στην Ιερά Μητρόπολη Ξάνθης. Από το 1924 υπάγονται κανονικά στην εκκλησιαστική δικαιοδοσία της Μητροπόλεως Μαρωνείας. Βρήκα πολύτιμα στοιχεία και εκεί και θα τα συμπεριλάβω, γιατί αν και δεν ανήκαν τότε εκκλησιαστικά στη Μητρόπολη Μαρωνείας, εδώ και τόσα χρόνια έχουν περάσει στη δικαιοδοσία της.

Να πω δε ότι με την έρευνα των ευεργετών, δωρητών, συνδρομητών και ευεργετών των ναών και των κοινοτήτων, ανακάλυψα και ποιες τελικά, είναι οι σωζόμενες παλαιές εκκλησιές στο νομό μας.

ΠτΘ: κ. Σιδηρά, είπατε ότι η έρευνα που κάνατε κράτησε δυόμισι χρόνια. Θα πρέπει να ήταν επίπονο έργο κατ’ αρχήν από άποψη πηγών…

Ι.Σ.: Οι πηγές μου προέρχονται από τέσσερα σημεία. Ιστορικά ντοκουμέντα από τα αρχεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, τα οποία μελετώ εδώ και δεκαπέντε χρόνια και θα συνεχίσω να τα μελετώ. Δεύτερο πολλά έγγραφα για καμπάνες και κωδωνοστάσια από το Ιστορικό Αρχείο της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης. Τρίτον δύο ανέκδοτοι κώδικες που περιήλθαν στα χέρια μου που αφορούν στο Κόσμιο και τη Μαρώνεια, ιδιωτικές συλλογές χειρογράφων και εγγράφων, αναξιοποίητων έως σήμερα και βεβαίως επιτόπια έρευνα, η οποία είναι και η δυσκολότερη.

ΠτΘ: κ. Σιδηρά σας ευχαριστούμε πολύ.

Ι.Σ.: Κι εγώ σας ευχαριστώ.

Α.Π.

Παλιές εκκλησίες

«Αφορμή και έναυσμα, όσον αφορά στο ποιες είναι οι σωζόμενες εκκλησίες, δόθηκε μέσα από μια συζήτηση που είχα με τον καθηγητή μου, τον κ. Παπάζογλου, αν τελικά υπάρχουν παλαιές εκκλησίες στο νομό μας και σε ποια χωριά σώζονται. Βεβαίως ξέρουμε ότι παλαιότατος ναός είναι ο ναός της Παναγίας, ο Μητροπολιτικός Ναός, του οποίου η πρώτη ανέγερση έγινε το 1800 και επεκτάθηκε το 1832. Βεβαίως προϋπήρχε παλαιός βυζαντινός ναός πάνω στα θεμέλια του οποίου ανεγέρθη η σημερινή μητρόπολη. Παλαιότατος ναός 50 ετών νεότερος, κτίσθηκε το 1867, είναι ο ναός του Αγίου Γεωργίου στην Κομοτηνή. Υπήρχε βέβαια και ο παλαιός ναός της Αγίας Παρασκευής ο οποίος πλέον δεν υφίσταται, παλαιά εσώζοντο μάλιστα κίονες και πάνω στους κίονες περιστήλιο με σταυρό, ο σημερινός είναι της δεκαετίας του 1930. Οι δυο παλαιές εκκλησίες της Μαρώνειας έχουν μια μεγάλη ιστορική αξία, κτίσθηκαν λίγο μετά την ανέγερση του Μητροπολιτικού ναού, γύρω στα 1805-1812. Επίσης, ο παλαιός ναός του Αγίου Ιωάννου στον Ίασμο, όπου σώζονται και τα δύο παλαιά κωδωνοστάσια. Παλαιός ναός υπάρχει στην Πάνδροσο, στην Καρυδιά, στους Ασωμάτους, στο Σώστη, άλλοι εκ των οποίων είναι της δεκαετίας του 1850, άλλοι το 1860 και ελάχιστοι τη δεκαετία του 1870. Επίσης παλαιός ναός είναι των Προσκυνητών. Η Ξυλαγανή πλέον δεν έχει τον παλαιό ναό, έπεσε γιατί ήταν βουλγαρικής κατασκευής, οι οποίοι είχαν ένα συγκεκριμένο τρόπο κατασκευής και πολλοί έπεσαν. Στους Ασκητές ο ναός είναι παλαιός του 1899, στη Συκορράχη του 1873 και μάλιστα εκεί υπάρχει και κτητορική επιγραφή, που αναγράφει πότε χτίστηκε, ποιο μήνα, με τις ενέργειες της κοινότητας και την πρωτοβουλία του τότε Αρχιεπισκόπου, όπως τον ονομάζει, Μαρωνείας και Θάσου, Ανθίμου.

ΠτΘ: Δεν υπάρχουν στις άλλες εκκλησίες κτητορικές επιγραφές;

Ι.Σ.: Υπάρχουν στη Συκορράχη, στο Μητροπολιτικό ναό της Παναγίας, στον Άγιο Γεώργιο Κομοτηνής και στο ναό του Αγίου Νικολάου στον Ίασμο. Βέβαια υπάρχει και στη Μάκρη, της οποίας ο ναός έγινε με πρωτοβουλία του τότε Οικουμενικού Πατριάρχου, Νεοφύτου του 7ου, ο οποίος υπήρξε μητροπολίτης Μαρωνείας και έπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης, πριν την επανάσταση του 1821. Το 1789 έγινε Πατριάρχης για δεύτερη φορά και ανήγειρε αυτό το ναό στη Μάκρη, γιατί την αγαπούσε πολύ. Στο ναό των Κασσιτερών, ο οποίος είναι παλαιός, σώζεται μόνο η ημερομηνία κατασκευής του, το 1858. Οι ημερομηνίες ανεγέρσεως γράφονταν είτε πίσω στην κόγχη του ιερού εξωτερικά, είτε στο φεγγίτη πάνω από το ιερό, πάλι εξωτερικά, είτε επάνω στην κεντρική είσοδο του ναού χαραγμένες. Κτητορικές επιγραφές δυστυχώς σε όλους τους ναούς δεν έχουμε. Συνολικά είναι δώδεκα οι παλαιοί ναοί που σώζονται στις ιστορικές χριστιανικές ελληνόφωνες και βουλγαρόφωνες κοινότητες.

ΠτΘ: Οι κατασκευαστές ήταν ντόπιοι;

Ι.Σ.: Ήταν Ηπειρώτες και Μακεδόνες κυρίως από τη Δυτική Μακεδονία. Όσον αφορά στα ξυλόγλυπτα τέμπλα ήταν καθαρά ηπειρωτικής τεχνοτροπίας. Ως προς στην εικονογράφηση εκτός του ναού της Μαρώνειας, όπου οι αγιογράφοι ήταν από τη Μικρά Ασία και την Κωνσταντινούπολη, σε όλες τις άλλες ενορίες που ανέφερα έχει γίνει από ένα αγιογράφο που κάλυψε τις ανάγκες όλων αυτών των ναών και κυρίως εικονογράφησε μεγάλες εικόνες προσκυνηταρίων και τέμπλων. Υπέγραφε με ένα χαρακτηριστικό τρόπο, «τη χειρί του αγιογράφου Παναγιώτου» και δίπλα την ημερομηνία της αγιογραφήσεως. Οι αγιογραφίες του δεν είναι αυστηρής βυζαντινής αγιογραφίας, είναι όμως η τεχνοτροπία που επικρατούσε την περίοδο της οθωμανοκρατορίας των τελευταίων μάλιστα ετών. Τα χρώματα είναι ζωντανά, γλαφυρά, φωτεινά τα πρόσωπα και με επίδραση από την ευρωπαϊκή αλλά και τη ρώσικη τεχνοτροπία.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.