Απετυχε η Ελληνικη Επανασταση;

Τις τελευταίες μέρες, επ’ ευκαιρία της κορύφωσης του εορτασμού της  συμπλήρωσης 200 χρόνων από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης, ειπώθηκαν και γράφτηκαν, όπως ήταν λογικό και αναμενόμενο, πολλά και από πολλούς. Άλλοτε από ειδικούς και άλλοτε από μη ειδικούς.

Μου προκάλεσε όμως μεγάλη εντύπωση η άποψη που διατυπώθηκε, ευτυχώς από λίγους, ότι η επανάσταση των Ελλήνων «απέτυχε». Μάλιστα την άποψη αυτήν υποστήριξαν και ορισμένοι ιστορικοί, σχολιάζοντας τα μετά από το 1823 γεγονότα του Αγώνα, όταν τα οθωμανικά στρατεύματα, σε στενή συνεργασία με τα αιγυπτιακά και εκμεταλλευόμενα τις εμφύλιες διαμάχες των Ελλήνων, επέφεραν βαριές ήττες στα επαναστατικά στρατεύματα (π.χ. στο Μεσολόγγι και στο Φάληρο).

Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: Απέτυχε πράγματι η Ελληνική Επανάσταση;

Επειδή η επιτυχία ή η αποτυχία ενός εγχειρήματος κρίνεται από την επίτευξη ή όχι του σκοπού του, θα πρέπει πρώτα να απαντήσουμε στο εξής ερώτημα: Ποιος ήταν ο σκοπός της Ελληνικής Επανάστασης;

Σύμφωνα με το προοίμιο του «Προσωρινού Πολιτεύματος» της Επιδαύρου, το οποίο ψηφίστηκε την 1η Ιανουαρίου 1822, ο σκοπός ήταν η ίδρυση ανεξάρτητου εθνικού κράτους. Το ίδιο επαναλαμβάνεται τόσο στην αναθεώρηση του συντάγματος που ψηφίστηκε στο Άστρος τον Απρίλιο του 1823, όσο και στο σύνταγμα που ψηφίστηκε τον Μάιο του 1827 στην Τροιζήνα. Είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο ότι αμέσως μετά από το πρώτο έτος της Επανάστασης δημιουργήθηκε πράγματι κράτος με την επωνυμία «Ελλάς», το οποίο ως τότε δεν υπήρχε

Σύμφωνα με το προοίμιο του «Προσωρινού Πολιτεύματος» της Επιδαύρου, το οποίο ψηφίστηκε την 1η Ιανουαρίου 1822, ο σκοπός ήταν η ίδρυση ανεξάρτητου εθνικού κράτους. Το ίδιο επαναλαμβάνεται τόσο στην αναθεώρηση του συντάγματος που ψηφίστηκε στο Άστρος τον Απρίλιο του 1823, όσο και στο σύνταγμα που ψηφίστηκε τον Μάιο του 1827 στην Τροιζήνα.

Είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο ότι αμέσως μετά από το πρώτο έτος της Επανάστασης δημιουργήθηκε πράγματι κράτος με την επωνυμία «Ελλάς», το οποίο ως τότε δεν υπήρχε. Το κράτος αυτό μετά από την 1η Ιανουαρίου 1822 (π.ημ.) απέκτησε «προσωρινό πολίτευμα» —και μάλιστα δημοκρατικό και φιλελεύθερο—,  οργανώθηκε με βάση συντάγματα που ψηφίστηκαν από εκλεγμένους  —όσο το επέτρεπαν οι συνθήκες—  αντιπροσώπους, όρισε ποιοι μπορούν να γίνουν πολίτες του, καθιέρωσε τα εθνικά του σύμβολα, οργανώθηκε με πρότυπο τα πιο προοδευτικά πολιτεύματα της εποχής του, απέκτησε νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική εξουσία, δημιούργησε δομές κεντρικής και περιφερειακής διοίκησης, θέσπισε νόμους, καθιέρωσε  —έστω και χωρίς σημαντικά αποτελέσματα—  δημοσιονομικό σύστημα, δημιούργησε τακτικό στρατό, πολεμικό ναυτικό και αστυνομικό σώμα, μερίμνησε για την εκπαίδευση των παιδιών και, για να μη μακρηγορώ, έθεσε τα απαραίτητα θεμέλια για την ύπαρξη σύγχρονου – για την εποχή εκείνη – κράτους.

Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο το αρτισύστατο εκείνο κράτος αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητο από ορισμένα κράτη και ως εμπόλεμο από άλλα, συνήψε δάνεια και απασχόλησε  έντονα τόσο την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, όσο και τη διεθνή πολιτική για εννιά συναπτά χρόνια ως την αναγνώριση της ανεξαρτησίας του τον Φεβρουάριο του 1830 από τις Μ. Δυνάμεις.

Ωστόσο, το γεγονός ότι, πρώτον, η νεοϊδρυθείσα «Ελλάς» δημιουργήθηκε σε εδάφη που ως τότε ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, χωρίς την σύμφωνη γνώμη του ηγεμόνα της, και, δεύτερον, πολίτες της «Ελλάδος» έγιναν αυτοπροαιρέτως άνθρωποι που ως τότε ήταν υπήκοοι του σουλτάνου, προκάλεσε την αντίδραση του τελευταίου. Η αντίδραση αυτή εκδηλώθηκε, όπως ήταν λογικό και αναμενόμενο, με την αποστολή πολυάριθμων στρατευμάτων που είχαν την εντολή να εξαφανίσουν το νέο κράτος που είχε ιδρυθεί στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και να επαναφέρουν τους «πολίτες» του στο παλιό καθεστώς του υπηκόου.

Πέτυχαν τα οθωμανικά και αιγυπτιακά στρατεύματα να εξαφανίσουν το νέο κράτος; Η απάντηση είναι ξεκάθαρη: Όχι, βέβαια! Μπορεί τα επαναστατικά στρατεύματα να υπέστησαν βαριές ήττες, τα περισσότερα φρούρια να ανακαταλήφθηκαν από τους Οθωμανούς, το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου να καταστράφηκε από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ, αλλά το νέο κράτος που ονομαζόταν «Ελλάς» εξακολουθούσε να υπάρχει και το 1827 […]. Κοντολογίς, μπορεί στρατιωτικά η επανάσταση να γνώρισε σημαντικές ήττες  —πώς θα μπορούσε αλήθεια να γίνει διαφορετικά, αφού οι επαναστατημένοι Έλληνες βρέθηκαν αντιμέτωποι με πανίσχυρες και πολυάριθμες στρατιωτικές δυνάμεις—  αλλά πολιτικά πέτυχε τον σκοπό της: Δημιούργησε κράτος

Και ερωτώ: Πέτυχαν τα οθωμανικά και αιγυπτιακά στρατεύματα να εξαφανίσουν το νέο κράτος; Η απάντηση είναι ξεκάθαρη: Όχι, βέβαια! Μπορεί τα επαναστατικά στρατεύματα να υπέστησαν βαριές ήττες, τα περισσότερα φρούρια να ανακαταλήφθηκαν από τους Οθωμανούς, το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου να καταστράφηκε από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ, αλλά το νέο κράτος που ονομαζόταν «Ελλάς» εξακολουθούσε να υπάρχει και το 1827. Έστω κι αν είχε ως επικράτεια μια λωρίδα γης στην ανατολική Πελοπόννησο και μερικά νησιά στο κεντρικό Αιγαίο.

Κοντολογίς, μπορεί στρατιωτικά η επανάσταση να γνώρισε σημαντικές ήττες  —πώς θα μπορούσε αλήθεια να γίνει διαφορετικά, αφού οι επαναστατημένοι Έλληνες βρέθηκαν αντιμέτωποι με πανίσχυρες και πολυάριθμες στρατιωτικές δυνάμεις—  αλλά πολιτικά πέτυχε τον σκοπό της: Δημιούργησε κράτος.

Ακριβώς αυτήν τη νέα πολιτική πραγματικότητα αναγνώρισαν τελικά οι τρεις Μ. Δυνάμεις της εποχής και έστειλαν τους στόλους τους στο Ναβαρίνο, για να την επιβάλουν και στρατιωτικά στο σουλτάνο που αρνιόταν να την αποδεχτεί – και δικαιολογημένα, αφού αυτό θα σήμαινε την απαρχή της διάλυσης της αυτοκρατορίας των Οθωμανών.

Θα θέσουν μερικοί δύσπιστοι το ερώτημα: Αν οι στόλοι των τριών Μ. Δυνάμεων δεν κατέστρεφαν τον οθωμανοαιγυπτιακό στόλο στο Ναβαρίνο, υπήρχε περίπτωση να επιζήσει το νεοϊδρυθέν κράτος; Η απάντηση και πάλι είναι ξεκάθαρη: Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει.

Εν κατακλείδι, το κρίσιμο για να χαρακτηρίσουμε την Ελληνική Επανάσταση ως επιτυχημένη ή αποτυχημένη δεν είναι το τι θα μπορούσε να συμβεί, αν δεν επενέβαιναν οι Μ. Δυνάμεις στο Ναβαρίνο, αλλά το ότι η επανάσταση δημιούργησε κράτος με εδαφική επικράτεια, πληθυσμό, αποτελεσματική εξουσία (κυβέρνηση) και διεθνή αναγνώριση.

Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο οι ιστορικοί έχουν κατατάξει τον εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα των Ελλήνων στις επαναστάσεις και όχι στις εξεγέρσεις.

Αλεξανδρούπολη, 31 Μαρτίου 2021 

*Ο Κωνσταντίνος Κ. Χατζόπουλος είναι Ομότιμος Καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.