Το διπλο επωνυμο των παιδιων

Πριν ένα χρόνο ψηφίσθηκε ο νόμος που επέτρεψε τη σύναψη γάμου σε πρόσωπα του ιδίου φύλου. Ο νόμος προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις, δίκαιες κατά την επιστημονική μου άποψη, σύμφωνα με την οποία η κατάργηση της διαφοράς φύλου, θεμελιώδους προϋποθέσεως για τη σύναψη γάμου, είναι αντισυνταγματική και η επάνοδος στο προηγούμενο καθεστώς επιβαλλόμενη. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει μάλιστα να επιτραπεί σε πρόσωπα ιδίου φύλου ούτε η παρένθετη μητρότητα (άλλωστε δεν επιτρέπεται και σήμερα) ούτε η υιοθεσία, διότι είναι αντίθετη στο συμφέρον του παιδιού.

Μία δευτερεύουσα όμως και σημαντική ρύθμιση του ίδιου νόμου που αναφέρεται στο επώνυμο των τέκνων δεν έτυχε της δέουσας προσοχής. Ας μου επιτραπούν πρώτα η παρουσίαση του νέου άρθρου 1505 ΑΚ για το επώνυμο των τέκνων και στη συνέχεια ορισμένες παρατηρήσεις :

Κατά την παλαιά ρύθμιση, όταν οι γονείς παρέλειπαν να δηλώσουν το επώνυμο των παιδιών που θα αποκτούσαν, αυτά ελάμβαναν το επώνυμο του πατέρα.

Το νέο άρθρο διαφέρει από το παλαιό στο εξής : Όταν οι γονείς παραλείψουν να δηλώσουν πριν από τη σύναψη του γάμου το επώνυμο των τέκνων που θα αποκτήσουν, τα τέκνα λαμβάνουν σύνθετο επώνυμο αποτελούμενο από τα δύο επώνυμα των γονέων τους, με πρώτο το επώνυμο που προηγείται αλφαβητικά. Όπως και πριν, το επώνυμο θα είναι κοινό για όλα τα τέκνα και δεν επιτρέπεται να αποτελείται από περισσότερα των δύο συνθετικών. Με άλλα λόγια, η παλαιά διατύπωση κατά την οποία το τέκνο ελάμβανε το επώνυμο του πατέρα, θεωρήθηκε ότι αντιβαίνει στην αρχή της ισότητας, αν και οι γονείς μπορούσαν να δηλώσουν προηγουμένως το επώνυμο της μητέρας. Είναι αξιοσημείωτο ότι η λύση αυτή προβλέπεται ήδη στο σύμφωνο συμβίωσης, από το οποίο φαίνεται ότι εμπνέεται ο γάμος, ενώ αυτό δεν είναι ορθό.

Η νέα ρύθμιση προβληματίζει, διότι το σύνθετο επώνυμο δεν θα είναι συνήθως αυτό που επιθυμούν οι γονείς, αλλά ούτε και το τέκνο. Από την εμπειρία μου με τα επώνυμα των φοιτητών, το σύνθετο επώνυμο είναι μια πολύ μικρή εξαίρεση (Σε 501 γραπτά της περυσινής εξεταστικής περιόδου 1/2024, 8 σύνθετα = αριθμός μικρότερος από 2%), σε αντίθεση με το κύριο όνομα (Σε 501 γραπτά, 87 διπλά). Δεν είναι σωστό να επιβάλλεται, λόγω παράλειψης του αρμοδίου ή και λόγω έλλειψης προσοχής των υποψηφίων γονέων. Αν το επιθυμούσαν, θα το δήλωναν. Εξάλλου το επώνυμο πρέπει να διακρίνεται από την αρχή της απλότητας που απομακρύνει το σύνθετο επώνυμο.

Το να επιβληθεί ένα σύνθετο επώνυμο στο τέκνο για όλη του τη ζωή, αποτελεί αδικαιολόγητη επιβάρυνση. Μάλιστα εισάγεται ένα είδος “τεκμηρίου”: Σύνθετο επώνυμο , εάν δεν επιλεγεί ρητώς άλλο. Η αρχή της ισότητας εξυπηρετείται από τη δυνατότητα επιλογής, δεν νομίζω ότι τραυματίζεται από το επώνυμο του πατέρα.

Το σύνθετο επώνυμο δεν θα είναι και για έναν άλλο λόγο πρακτικό. Εάν επιλεγεί διπλό όνομα για ένα ή περισσότερα τέκνα, γεγονός όχι ασύνηθες, το τέκνο μπορεί να έχει διπλό κύριο όνομα και σύνθετο επώνυμο, αποτέλεσμα ακόμη πιο δυσβάστακτο.

Βεβαίως η σημερινή λύση, δηλαδή του πατρικού επωνύμου, δεν είναι ιδανική. Δύο κυρίως αρχές πρέπει να ικανοποιούνται με τη ρύθμιση του επωνύμου, σπουδαίου στοιχείου εξατομικεύσεως του ανθρώπου: Η αρχή της οικογενειακής ενότητας, που επιτάσσει ένα κοινό επώνυμο και η αρχή της απλότητας που τονίστηκε ήδη. Ο νομοθέτης περιορισμένα θεράπευσε την πρώτη αρχή, επιβάλλοντας ένα κοινό επώνυμο για όλα τα αδέλφια. Για να εξυπηρετήσει όμως την ισότητα, άφησε κατ’ αποτέλεσμα τη σύζυγο και μητέρα έξω από την οικογενειακή ενότητα. Από τότε που θεσπίσθηκε χάριν της ισότητας η διατήρηση του πατρικού επωνύμου για την έγγαμη γυναίκα, στην ελληνική οικογένεια, η μητέρα διατηρεί το δικό της επώνυμο και όλη η οικογένεια – πατέρας και τέκνα – έχει ένα άλλο επώνυμο. Αυτό αποτελεί μια μορφή ανισότητας σε βάρος της μητέρας.

Προτιμότερο θα ήταν, πριν από το γάμο, οι υποψήφιοι σύζυγοι να δηλώνουν ένα κοινό οικογενειακό επώνυμο για όλη την οικογένεια. Αυτό δεν θα τραυμάτιζε αφενός την ισότητα, αφού θα μπορούσε να επιλεγεί και το επώνυμο της μητέρας ως οικογενειακό. Αφετέρου θα εξυπηρετούσε την αρχή της ενότητας στην οικογένεια που εξυπηρετείται και με το κοινό επώνυμο. Η απλότητα δεν προσβάλλει την ισότητα των φύλων ούτε το αντίστροφο. Αφού δίνεται η δυνατότητα επιλογής, η ισότητα εξυπηρετείται.

Σε κάθε περίπτωση η πρακτική λύση του επωνύμου του πατέρα ήταν ορθότερη από το βάρος του διπλού επωνύμου. Επομένως, πριν από τη σύναψη του γάμου, οι αρμόδιοι πρέπει να επισημαίνουν στα πρόσωπα που πρόκειται να συνάψουν γάμο, αυτό τον κίνδυνο, ώστε να επιλέξουν εγκαίρως επώνυμο για τα παιδιά και να μη φέρουν αυτά τις συνέπειες της μη επιλογής των γονέων. Ακόμη ασφαλέστερη είναι η ρητή δήλωση επωνύμου πριν από το γάμο.

*H Καλλιρόη Δ. Παντελίδου είναι καθηγήτρια του Αστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Δ.Π.Θράκης.

(Το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Το ΒΗΜΑ»)

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.