Η πρωτη αποαποικιοποιηση και ο ρολος των επιδημιων

Στη μακρά πορεία της αποαποικιοποίησης για τις χώρες του Τρίτου Κόσμου, λίγοι γνωρίζουν ότι πρώτος σταθμός θεωρείται η Αϊτή εν έτει 1804 και τελευταίος το Μπελίσε μόλις το 1981. Ακόμα λιγότεροι γνωρίζουν τον ρόλο που έπαιξε ο κίτρινος πυρετός στην απελευθέρωση της Αϊτής από τους Ευρωπαίους.

Το νησί της Ισπανιόλας, το οποίο το σημερινό κράτος της Αϊτής μοιράζεται με τη Δομινικανή Δημοκρατία στη σύγχρονη εποχή, βρισκόταν υπό γαλλική κυριαρχία και είχε τον μεγαλύτερο πληθυσμό μαύρων σκλάβων σε ολόκληρη την Καραϊβική.  Επρόκειτο, επίσης, για ένα από τα σκληρότερα και τα πιο απάνθρωπα συστήματα δουλείας που είχαν υπάρξει ποτέ. 

Κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, και συγκεκριμένα το 1794, οι εκκλήσεις των Διαφωτιστών για χειραφέτηση των σκλάβων έφτασαν στα αυτιά των καταπιεσμένων μαύρων στην Καραϊβική. Εκείνο το έτος καταργήθηκε επισήμως η δουλεία με τη Διακήρυξη της Χειραφέτησης,  η οποία έμεινε, όμως, τελικά ανεφάρμοστη. Είχε προηγηθεί φυσικά εξέγερση των δούλων ήδη από το 1791 και οι Γάλλοι λευκοί γαιοκτήμονες αντιμετώπιζαν δυσκολίες σχετικά με τον έλεγχο των φυτειών ζάχαρης, καφέ και βαμβακιού στο νησί.

Ο Μέγας Ναπολέων τελικά, αφού πήρε την εξουσία μεσούσης της  Γαλλικής Επανάστασης, θέλησε να επεκτείνει την παγκόσμια γαλλική κυριαρχία. Αποφάσισε, λοιπόν, το 1802, να ανακαλέσει τη Διακήρυξη Χειραφέτησης και να στείλει στρατό προκειμένου να καταστείλει την εξέγερση, παρά τις μεγαλόσχημες διακηρύξεις ισότητας της Επανάστασης. Εδώ πρέπει να σημειωθεί, βέβαια, ότι ο Λουβετύρ, ο αρχηγός της αϊτινής εξέγερσης, ο αποκαλούμενος και ως «μαύρος Σπάρτακος» δεν ήθελε ούτε αυτός τη δημιουργία μικρών ιδιοκτησιών για μαύρους και λευκούς με εξαφάνιση των μεγάλων γαιοκτημόνων, αλλά μονάχα νομική ελευθερία για τους μαύρους. Αυτοί, όπως έλεγε, θα έπρεπε να συνεχίσουν να εργάζονται με σχετικά χαμηλές αμοιβές στα κτήματα, έχοντας ίση θέση νομικά με τους λευκούς.

Αρχηγός της γαλλικής εκστρατείας ήταν ο στρατηγός Λεκλέρκ, ένας αλαζόνας και άπειρος διοικητής, ο οποίος, συν τοις άλλοις, πέρα από τη διαβόητη σκληρότητά του, απέτυχε να λάβει μέτρα για την εξάπλωση της ασθένειας του κίτρινου πυρετού στο στράτευμά του.

Ο κίτρινος πυρετός

Για την ιστορία, πρέπει να αναφέρουμε πως ο κίτρινος πυρετός, ο οποίος μεταδίδεται με το τσίμπημα κουνουπιού, ήρθε στα νησιά της Καραϊβικής με το δουλεμπόριο των Αφρικανών σκλάβων. Οι Αφρικανοί έχουν αναπτύξει ανοσία στον ιό αυτό, σε αντίθεση με τους λευκούς, οι οποίοι στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν ευάλωτοι σε αυτόν, με ποσοστό θνησιμότητας γύρω στο 50%. 

Η επιδημία κίτρινου πυρετού που έπληξε τον στρατό του Ναπολέοντα το 1802 είχε δείκτη θνησιμότητας πάνω από 70% βρίσκοντας παρθένο έδαφος ανάμεσα σε οργανισμούς αρρένων ενήλικων λευκών Γάλλων, τους οποίους προσβάλλει συνήθως κατά κράτος. Επρόκειτο για ολοκληρωτική καταστροφή. Ούτε ο ίδιος ο Λεκλέρκ δεν κατόρθωσε να γλιτώσει από τον ιό που προξενούσε φρικτούς εμετούς, υψηλό πυρετό, ρίγη, διάρροια και αιμορραγία στους ανθρώπους που είχαν την ατυχία να μολυνθούν από αυτόν. 

Πενήντα χιλιάδες άτομα περίπου —στρατιώτες, ναύτες, έμποροι και ιδιοκτήτες φυτειών— πέθαναν από αυτή την επιδημία, η οποία κόστισε το νησί της Ισπανιόλας στον μεγάλο κατακτητή –το μισό ανατολικό κομμάτι του νησιού, όμως, έμεινε υπό την κυριαρχία της Ισπανίας ως το 1844. Ο ίδιος ο Ναπολέοντας  —ο οποίος σημειωτέον έβλεπε πως έχανε το παιχνίδι της κυριαρχίας στη Δύση και είχε πουλήσει την επαρχία της Λουιζιάνας στις ΗΠΑ ήδη από το 1803, εν μέσω της εξέγερσης στην Αϊτή—  φαίνεται πως αναφώνησε νικημένος πριν καταθέσει τα όπλα: «Στον διάβολο η ζάχαρη! Στον διάβολο ο καφές! Στον διάβολο οι αποικίες!».

 Τέλος, πρέπει να αναφερθούμε στις ολοκληρωτικές τακτικές εξόντωσης του πληθυσμού τις οποίες εφάρμοσαν οι Γάλλοι στην Αϊτή πριν υποχωρήσουν και ιδίως στις τακτικές του στρατηγού Ροσαμπό, του διάδοχου του Λεκλέρκ, ο οποίος πήρε ακόμη σκληρότερα μέτρα από τον προκάτοχό του εναντίον των ντόπιων.

Μαύροι αιχμάλωτοι σε αγέλες άγριων πεινασμένων σκύλων, και θειάφι για πνευμονική ασφυξία

Οι βιασμοί των γυναικών ήταν στην ημερήσια διάταξη, ενώ ο Ροσαμπό κατασκεύασε ως και μια απομίμηση του Κολοσσαίου προκειμένου να ρίχνει μαύρους αιχμαλώτους σε αγέλες άγριων πεινασμένων σκύλων. Επίσης, δεν δίσταζε να πετά τους μαύρους που ήταν ύποπτοι για ανταρσία στη θάλασσα, ενώ, πάνω από έναν αιώνα πριν από τους ναζί, χρησιμοποίησε τα αμπάρια των πλοίων του σαν θαλάμους αερίων, ρίχνοντας θειάφι για να προκαλέσει ασφυξία στους αιχμαλώτους. Οι απάνθρωπες, βέβαια, αυτές τακτικές, δεν στάθηκαν ικανές να κάμψουν το φρόνημα των επαναστατημένων δούλων, ούτε και την επέλαση της ασθένειας. Η ήττα των Γάλλων ήταν, επομένως, προδιαγεγραμμένη, με τη Μητέρα Φύση να παίρνει τον ρόλο της Νέμεσις αυτή τη φορά.

Ο κίτρινος πυρετός δεν ήταν, πάντως, η μόνη επιδημία με την οποία ήρθαν αντιμέτωπα τα γαλλικά στρατεύματα. Στην εκστρατεία κατά της Ρωσίας οι επιδημίες της δυσεντερίας και του τύφου έπαιξαν πάλι τον ρόλο τους στον αποδεκατισμό της Μεγάλης Στρατιάς. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Frank M. Snowden, Επιδημίες και κοινωνία, Από τον Μαύρο Θάνατο μέχρι σήμερα, εκδ. Πατάκη, 2021

-Georrges Lefebvre, Η γαλλική επανάσταση, εκδ. ΜΙΕΤ, 2003

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.