Η επισκεψη της Κλειως

Η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου: Μύθοι και Ιστορία

Είναι κοινώς παραδεκτό ότι, εμπορικά τουλάχιστον, η γιορτή των ερωτευμένων τοποθετείται στις 14 του Φλεβάρη, στη γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου. Αυτή η ημερομηνία παραμένει μέχρι σήμερα ως η πιο δημοφιλής ημέρα εορτασμού για τους ερωτευμένους, παρά την προσπάθεια της Ορθόδοξης Εκκλησίας για την εύρεση κάποιας άλλης ημερομηνίας, η οποία να συμπίπτει με την επέτειο μνήμης κάποιου ορθόδοξου Αγίου. Όλο το θέμα όμως της εορτής, των Αγίων και των λόγων για τους οποίους καθιερώθηκε, έχει δεχτεί κατά καιρούς πολλές ερμηνείες.

Το μόνο σημείο σχετικά με τον εορτασμό της ημέρας των ερωτευμένων το οποίο αποδέχονται όλοι ανεπιφύλακτα, είναι ότι η εορτή καθιερώθηκε τη δεκαετία του 1970 με πρωτοβουλία των ανθοπωλών, χωρίς όμως να καθιερωθεί και ως μέρα αργίας. Αυτό σε ό,τι αφορά τη σύγχρονη εποχή. Ήταν όμως η ιδέα του εορτασμού μίας μέρας για τους ερωτευμένους σύγχρονη επινόηση;

Σύμφωνα με κάποιους μελετητές, οι απαρχές τής  εν λόγω εορτής ανάγονται στη ρωμαϊκή αρχαιότητα και στα λεγόμενα «Λουπερκάλια», μία παγανιστική εορτή  για τη γονιμότητα, η οποία πήρε το όνομά της από τον Λουπέρκους, τον θεό προστάτη των κοπαδιών. Αυτός στην ελληνική μυθολογία ταυτιζόταν με τον θεό Φαύνο και αργότερα με τον θεό Πάνα. Αυτή η εορτή, η οποία εορταζόταν στις 15 Φεβρουαρίου, απαγορεύτηκε το 494 μ.Χ. από την Εκκλησία ως παγανιστική.

Ο ίδιος ο Άγιος Βαλεντίνος  παραμένει αινιγματικό πρόσωπο και δεν τον δέχονται όλοι και ως Άγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ωστόσο, οι περισσότεροι τον ταυτίζουν με τον Ουαλεντίνο τον Ιερομάρτυρα, και συγκεκριμένα το 270 μ.Χ. –κατ’ άλλους το 273– από τον αυτοκράτορα Κλαύδιο τον Γοτθικό (214-270 μ.Χ.) επειδή τελούσε γάμους ανάμεσα σε χριστιανούς, θεμελιώνοντας έτσι τη χριστιανική πίστη. Κάποιοι, για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, πιστεύουν ότι πάντρευε στρατιώτες οι οποίοι απαγορεύονταν να παντρευτούν χριστιανές. Άλλες πηγές παραδίδουν ως ημερομηνία θανάτου του το 169 μ.Χ. ή το 269 μ.Χ. και ότι η μνήμη του ξεκίνησε να εορτάζεται  από το 496 μ.Χ.

Πολλοί θρύλοι είναι συνυφασμένοι με τη ζωή και τη δράση του Αγίου. Ένας θρύλος, για παράδειγμα, μας παραδίδει ότι, όσο ο Βαλεντίνος κρατούνταν στη φυλακή, ερωτεύτηκε την τυφλή κόρη του δεσμοφύλακά του και της έστειλε ένα ερωτικό γράμμα με την υπογραφή: Με αγάπη από τον Βαλεντίνο σου. 

Ένας ακόμη θρύλος μας λέει ότι μία μέρα που ο Άγιος καλλιεργούσε τριαντάφυλλα στον κήπο του άκουσε ένα ζευγάρι να μαλώνει. Τότε τους προσέφερε το τριαντάφυλλο και τους ευλόγησε για να συμφιλιωθούν, πράγμα που έγινε, αφού λίγο αργότερα πάντρεψε το ζευγάρι.

Τέλος, ένας άλλος θρύλος μας παραδίδει ότι ο Βαλεντίνος ήταν επίσκοπος ο οποίος ήρθε σε αντιπαράθεση με έναν δικαστή, τον Αστέριο, ο οποίος του έθεσε ως δοκιμασία να αποκαταστήσει την όραση της τυφλής του κόρης, κάτι το οποίο και έκανε. Τότε ο δικαστής του ζήτησε τι θα ήθελε ως αντάλλαγμα, και ο Βαλεντίνος του ζήτησε να σπάσει όλα τα αγάλματα των θεών των ειδωλολατρών και κατόπιν να βαφτιστεί, όπως και έγινε. Η μεταστροφή αυτή όμως δεν άρεσε στον αυτοκράτορα Κλαύδιο (10 π.Χ.-54 μ.Χ.), οπότε και έδωσε εντολή να θανατωθεί ο επίσκοπος με λιθοβολισμό.

Όπως και να ’χει, αν ισχύει πάντως κάτι από τα παραπάνω, τότε ο Βαλεντίνος είναι και Ορθόδοξος Άγιος, αφού κατά τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες η Καθολική και η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν είχαν χωριστεί ακόμη. Πράγματι, στα αρχαία μαρτυρολόγια της Εκκλησίας της Ρώμης, η 14η Φεβρουαρίου αναφέρεται ως ημέρα μνήμης του Μάρτυρα, χωρίς όμως να υπάρχουν λεπτομέρειες για τον βίο του.

Κάποιοι άλλοι θεωρούν ότι η εορτή ξεκίνησε τον Μεσαίωνα, ως εορτασμός ενός ή περισσότερων χριστιανών μαρτύρων οι οποίοι ονομάζονταν Βαλεντίνοι και μαρτύρησαν στις 14 του Φλεβάρη. Σύμφωνα με κάποιους, η πρώτη γραπτή αναφορά στην εορτή έγινε το 1382 στο ποίημα «Το Κοινοβούλιο των Πτηνών» (Parlement of Foules) του Άγγλου Λογοτέχνη Τζέφρι Τσόσερ.

Σύμφωνα με μία άλλη παράδοση, η εορτή καθιερώθηκε το έτος 1400 όταν μία ομάδα αριστοκρατών, με αντιλήψεις γύρω από την ισότητα των φύλων, δημιούργησε μία οργάνωση προς τιμήν των γυναικών και του έρωτα, με την ονομασία «Ερωτική Αυλή». Επειδή η ημερομηνία ίδρυσης της οργάνωσης ήταν η 14η Φεβρουαρίου, η ημέρα που εορταζόταν η μνήμη του μάρτυρα Βαλεντίνου, καθιερώθηκε από τότε ως ημέρα γιορτής των ερωτευμένων.

Στον «Άμλετ» του Σαίξπηρ πάντως υπάρχει αναφορά σχετικά με την εορτή, πράγμα το οποίο μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, κατά τους νεότερους ιστορικούς χρόνους, η εορτή αυτή πράγματι είχε ήδη καθιερωθεί. Τον 19ο αιώνα πια η εορτή είχε διαδοθεί σε ολόκληρο τον αγγλοσαξονικό κόσμο και την Αμερική.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του Αγίου Βαλεντίνου του Πρεσβύτερου στις 6 Ιουλίου, ενώ του Ιερομάρτυρα Αγίου Βαλεντίνου στις 30 του ίδιου μήνα.

Για την εν λόγω εορτή, αξίζει να σημειωθεί ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία πρότεινε να εορτάζεται ως μέρα των ερωτευμένων η 3η του Ιούλη, στη γιορτή του Αγίου Υακίνθου, χωρίς πάντως ο βίος του συγκεκριμένου Αγίου να είχε οποιαδήποτε σχέση με τον έρωτα. Ο Υάκινθος, ο οποίος καταγόταν από την Καισάρεια της Καππαδοκίας, έγινε χριστιανός και τιμωρήθηκε γι’ αυτό από τον αυτοκράτορα Τραϊανό με φυλάκιση, χωρίς να του δίνουν καθόλου φαγητό. Πέθανε μετά από 40 μέρες.

Το 2000 όμως ο επίσκοπος Χριστόδουλος πρότεινε να καθιερωθεί ως ορθόδοξη εορτή για τους ερωτευμένους η 13η Φεβρουαρίου, ημέρα μνήμης των Αγίων Ακύλα και Πρίσκιλλα. Αυτό ήταν ένα ευσεβές ζευγάρι το οποίο ζούσε στην Κόρινθο και ακολούθησε τον Απόστολο Παύλο στις περιοδείες του. Σύμφωνα με ορισμένους αποκεφαλίστηκαν ως μάρτυρες, το τέλος τους όμως δεν επιβεβαιώνεται από τις πηγές.

Πολλές είναι οι διαφορετικές απόψεις για τη γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου, επομένως, και πολλές οι ημερομηνίες που προτείνονται. Το μόνο σίγουρο είναι πάντως ότι πρόκειται για εορτή με μακραίωνη ιστορία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

—Θεόδωρος Καρζής, «Η γυναίκα στον Μεσαίωνα: Χριστιανισμός-Δυτική Ευρώπη-Βυζάντιο-Ισλαμισμός», εκδ. Φιλιππότη, Αθήνα 1997.

—«Σαν σήμερα» για τη γιορτή των ερωτευμένων στο διαδίκτυο.

—Συλλογικό, «Όσα δεν γνωρίζατε για τον ευρωπαϊκό μεσαίωνα, 500-1500», εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2020.

*Η Λεύκη Σαραντινού είναι φιλόλογος, ιστορικός και συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο η ιστορική μελέτη «Μύθοι που έγιναν ιστορία», Εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα 2020.

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.