Η αρχαιολογία της Θράκης και τα μεγαλιθικά της μνημεία

Εντελώς πρόσφατα είδε το φως από Πανεπιστήμιο της California των ΗΠΑ καλαίσθητος τόμος με το παραπάνω θέμα, κατ’ ουσίαν αποτέλεσμα πολυετών ερευνών Θρακός ερευνητού. Τίτλος, «Ο Διόνυσος στη Θράκη».

Πρόκειται για αρχέγονα μνημεία αποτελούμενα από χαρακτηριστικούς βράχους που έχουν λαξευτεί σε μορφή αμφίφυλου ανθρωπόμορφου μανιταριού, που πλην της ψυχεδελικής/εκστατικής διάστασης φαίνεται πως διαθέτουν και φαλλική διάσταση.

Έχουν παγκόσμια διάδοση και μοιάζουν, σε εμφάνιση και (θρησκευτική) σημασία, με τα αντίστοιχα Ευρωπαϊκά menhirs. Κάποια αντιστοιχία παρατηρείται και με τα totem (φυλετικά σύμβολα των Ινδιάνων στις ΗΠΑ).

Συχνά παρουσιάζουν ανθρωπόμορφες (με τεράστια μάτια, προφανώς ανδρικά) ή ταφικές εσοχές, ή τέτοιες που να μοιάζουν με γυναικείο αιδοίο, και απαντούν σε συνάφεια με τα «μανιτάρια», πράγμα που υποδηλώνει κοινή λατρεία των δύο μεγάλων θεοτήτων, αρσενικής και θηλυκής.

Τα ντόπια «προϊστορικά» (περ. 900-600 π.χ.) συμφραζόμενα και οι ενδείξεις από τις Ελληνικές αποικίες κ.α. (λ.χ. λατρεία Δήμητρας στη Δήμη) παραπέμπουν αφενός στο Θράκα θεό Σαμπάζιο ή Σάλμοξη, που αντιστοιχεί με τους θεούς Διόνυσο, Δία και Απόλλωνα (πβλ. το συχνά επίσης συναφώς λαξευμένο ηλιακό δίσκο)• και αφετέρου τη Θράσσα θεά Κόζυττο ή Μπέντις (στο Δωδεκάθεο, Δήμητρα και Περσεφόνη, Ρέα, Άρτεμη, αλλά και Εκάτη) που λατρεύεται ως χθόνια ηλιακή θεότητα του μανιταριού.

Η συμβολική/μαγική (τοτεμική) σύνδεση των μανιταρόσχημων μνημείων με τη γήινη επιφάνεια (βράχοι-νερό κ.ά, φυσικά στοιχεία) υποδηλώνει κοσμική συνάφεια με τη μεγάλη μητέρα θεά της γης, αργότερα Δήμητρα και Εκάτη.

Ιδιαίτερα το νερό (πηγή, ρυάκι) αναφέρεται στα θεο-φάνεια της δισυπόστατης θεότητας και δέχεται προσφορές, ενώ ο φαλλός και το αιδοίο συμβολίζουν τον «ιερό γάμο» ανάμεσα στο Διόνυσο και τη Δήμητρα. Απαραίτητο στοιχείο της σχετικής λατρείας αποτελεί το κρασί, που ως ψυχοτρόπα ουσία υποκαθιστά το μανιτάρι. Με αυτό συνδέονται τα σταφυλο-πιεστήρια που εμφανίζονται συχνά πλάι στα μανιταρόσχημα ιερά του Διονύσου.

Με τον Διόνυσο φαίνεται να συνδέεται και ο λαξευμένος ηλιακός δίσκος, ο οποίος ωστόσο έχει σίγουρα πιο έντονη συνάφεια με τον αδελφό του Απόλλωνα.

Η έννοια του θανάτου συνδέει τα υπό συζήτηση μνημεία, που ούτως ή άλλως συνάπτονται με χθόνιες θεότητες, με το Διόνυσο, τη Δήμητρα και την Περσεφόνη. Συναφής είναι η συχνή συνεύρεση μεγαλιθικών ιερών και νεκροταφείων.

Αυτό που κυριαρχεί στις σχετικές παγανιστικές γιορτές, σε επιλεγμένα καθαγιασμένα σημεία, είναι ο μαγικο-θρησκευτικός και μυστηριακός χαραχτήρας της ιεροτελεστίας που γίνεται με τη συνδρομή συναφούς εξοπλισμού: προμήθεια τρεχούμενο ή στατικού νερού (πηγάδι), βωμοί κτλ.

Μέσα από τέτοιες τελετουργικές διαδικασίες (έντονες στους Σαμάνους) επιδιώκεται η μύηση του λατρευτή, η πνευματική μέθεξη, και η κατάκτηση της αθανασίας μέσα από την ενίσχυση της σωματικής ρώμης και της θρησκευτικής μανίας που προσφέρει η κατανάλωση του «θεϊκού μανιταριού», που αργότερα αντικαθίσταται από το κρασί που ο Διόνυσος εμφανίζεται ως πάτρωνάς του.

Επιστημονική Έρευνα και Δημοσίευση από τον Στ. Κιοτσέκογλου, ΔΠΘ

Ο Στ. Κιοτσέκογλου έχει μέχρι τώρα ανακαλύψει 12 τέτοια μεγαλιθικά ιερά στα ορεινά της ελληνικής Θράκης, ένδεκα στην περιοχή του Έβρου και ένα στη Ροδόπη.

Η παραπάνω παρουσίαση αποτελεί σύντομη επισκόπηση της πολύχρονης επιστημονικής δουλειάς του Στ. Κιοτσέκογλου στην ιστορία και τον πολιτισμό της γενέτειράς του• χωρίς οικονομική είτε ηθική βοήθεια από πουθενά.

H δουλειά του πανεπιστημιακού ερευνητή έγινε (μετά τις αποκλειστικά δικές του μοναδικές και πρωτότυπες ανακαλύψεις) σε συνεργασία με Αμερικανούς καθηγητές και δημοσιεύτηκε από τις εκδόσεις του Πανεπιστημίου του Berkley της California.

Πρόκειται για πρωτοποριακή και υποδειγματική επιστημονική έρευνα και μελέτη με οικουμενική διάσταση, που αποτελεί ανεπανάληπτη συμβολή στην επιστήμη, προβάλλει παγκοσμίως τη Θράκη, και δέον όπως αποτελέσει πρότυπο και κίνητρο στη συναφή ακαδημαϊκή κοινότητα για ανάλογη διεθνούς κύρους και επιστημονικής διάστασης έρευνα και μελέτη, γραμμένη μάλιστα με συστηματική μεθοδολογία στη διεθνή (για όποιον την κατέχει) γλώσσα της επιστήμης, τα Αγγλικά.

Με την έρευνα του Κιοτσέκογλου αναδεικνύεται το ενδιαφέρον και η παρουσία του ΔΠΘ στην αρχαιολογία της περιοχής. Η οποία όμως οφείλει να δώσει δείγματα γραφής μέσα από αποφάσεις και προγράμματα του αρμόδιου τμήματος. Που ωστόσο μέχρι σήμερα δεν υλοποιήθηκε καμιά ανασκαφική έρευνα, μολονότι υπήρξαν προτάσεις, όπως του υπογράφοντος (2012), η οποία δεν έγινε δεκτή από το Τμήμα.

*Ο Εμμανουήλ Μελάς είναι Αν. Καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας-Εθνολογίας του ΔΠΘ