Αγγελικη Γιαννακιδου: «Ολα θυσιαζονται στον βωμο της καταναλωσης∙ φτασαμε να καταναλωνουμε τον ιδιο μας τον εαυτο»

Η εισήγηση της Ιδρύτριας του Εθνολογικού Μουσείο Θράκης στο πλαίσιο του 2ου Athens Fashion Film Festival «When Ethics Meet Aesthetics»

Το τριήμερο 14-16 Φεβρουαρίου 2020 έλαβε –υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Δήμου Αθηναίων, της ΕΑΤΑ, της Ιταλικής Πρεσβείας στην Αθήνα και του προγράμματος Tempo Forte, καθώς και του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου, ανάμεσα σε άλλους φορείς, και με την υποστήριξη της DOCA– στο πρόσφατα ανακαινισμένο αμφιθέατρο της Τεχνόπολης ένα τριήμερο γεμάτο ομορφιά, τέχνη και πρωτοπορία.To Athens Fashion Film Festival επέστρεψε με τον τίτλο «When Ethics Meet Aesthetics | Όταν η ηθική συναντά την αισθητική», μια συνάντηση δημιουργικών επαγγελματιών από τον χώρο της μόδας και του σινεμά, της τέχνης και των media. Το φετινό πρόγραμμα περιελάμβανε 80 fashion films μικρού μήκους και ντοκιμαντέρ, ειδικά αφιερώματα, panels και master classes με ειδικές θεματικές, έχοντας ως βασικό στόχο να προσφέρει σε εγχώριο και διεθνές επίπεδο μια σφαιρική εικόνα των τελευταίων τάσεων που κυριαρχούν στον κινηματογράφο, τη μόδα, την τέχνη και το περιβάλλον.
 
Προσκεκλημένη στο Φεστιβάλ και βασική «εκπρόσωπος» της Θράκης υπήρξε η άοκνη Ερευνήτρια-Ιδρύτρια του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης και Πρόεδρος του ΔΣ του Μουσείουκ. Αγγελική Γιαννακίδου, η οποία, εκτός των άλλων, έθιξε στην ανακοίνωσή της τη σύγχρονη μανία του καταναλωτισμού, την ανάγκη αλλαγής νοοτροπίας αλλά και την αισθητική του παραδοσιακού ρουχισμού της Θράκης. Μία ανακοίνωση η οποία πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 15 Φεβρουαρίου στην ενότητα «Πολιτιστική Κληρονομιά και Ηθική στη Μόδα», ενότητα που είχε σημαντική επίδραση από το κίνημα «Fashion Revolution», το οποίο γεννήθηκε ως αντίδραση στην τραγωδία της 24ης Απριλίου του 2013, που αποκάλυψε το πιο άσχημο πρόσωπο της βιομηχανίας. Ήταν η μέρα που κατέρρευσε το κτίριο Rana Plaza, λίγο έξω από την Ντάκα του Μπανγκλαντές, σκοτώνοντας 1.134 ανθρώπους και τραυματίζοντας άλλους 2.450, όλοι εργαζόμενοι στην παραγωγή ρούχων.

Ακολουθεί αυτούσια η ανακοίνωσή της:

«Ευχαριστώ την οργανωτική επιτροπή για την τιμητική πρόσκληση να συμμετέχω στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ με τίτλο «Αισθητική και Ηθική», γιατί έτσι θα μου δοθεί η ευκαιρία να μιλήσω και για τον κόσμο της Θράκης –της αγαπημένης μου. Είναι σημαντικές αυτές οι διοργανώσεις-συζητήσεις που φωτίζουν τις οικονομικές και ηθικές συνέπειες ενός ασυγκράτητου καταναλωτισμού και δημιουργούν ρωγμές σε μια κοινωνία που είναι ενταγμένη και υποταγμένη στην ιδεολογία, ή μάλλον στη νέα θρησκεία της κατανάλωσης, όπου τα super market και οι οίκοι μόδας συνιστούν χώρους λατρείας.
 
Η µόδα ως πολυεθνικός φορέας δηµιουργίας, ταυτότητας και πολιτισµού λειτουργεί καταλυτικά στη διαμόρφωση της ζωή μας. Η πλειονότητα δεν βλέπει τον κόσμο να προχωρά μέσα από τα προστάγματα του συστήματος της μόδας. Μέσα από την αντίληψη «το νέο για το νέο», καλλιτεχνικές δημιουργίες και «επαναστάσεις» δημιουργήθηκαν –πολύ προσοδοφόρες οικονομικά– και διαδέχονταν η μια την άλλη χάρη του νεωτερισμού, και της αντίληψης ότι «είναι καλό γιατί είναι καινούργιο» (Κ. Καστοριάδης). Έτσι, αναπτύχθηκε μια ακόρεστη παραγωγική αλυσίδα, µε σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στον άνθρωπο.
 
Όλα θυσιάζονται στον βωμό της κατανάλωσης. Φτάσαμε να καταναλώνουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Κατά τη δική μου ταπεινή άποψη δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Γιατί το να γίνεις από πολίτης καταναλωτής απαιτεί να γίνεις οπαδός μιας ιδεολογίας, με ένα άλλο αξιακό σύστημα στο οποίο το προηγούμενο δεν έχει θέση. Φτάσαμε στα όρια μιας εμπειρίας, ατομικά και συλλογικά, για να επανεκτιμήσουμε τα πράγματα. Να ξαναδούμε όλα αυτά τα οποία συλλήβδην απεμπολίσαμε για χάρη του εκσυγχρονισμού και σήμερα φτάσαμε να συζητάμε για την ηθική διάσταση του ρούχου. Την ηθική, που έχει σχέση με την ύλη που κατασκευάζονται τα ρούχα, ανακυκλώσιμη ή μη, και τις συνθήκες παραγωγής, που έχουν σχέση με την παιδική εργασία και τις αμοιβές. Αυτές οι διοργανώσεις και δράσεις μπορούν να γίνουν αφορμή για έναν επαναπροσδιορισμό της σχέσης μας με το φυσικό και κοινωνικό μας περιβάλλον.

«Η δυσκολία για την αλλαγή αγγίζει τα όρια του ανέφικτου γιατί απαιτείται αλλαγή νοοτροπίας»

Η «ηθική μόδα δεν είναι πια trend. Είναι ένα παγκόσμιο κίνημα». Η ηθική όμως σε όλα τα επίπεδα έχει κόστος. Η δυσκολία για την αλλαγή αγγίζει τα όρια του ανέφικτου γιατί απαιτείται αλλαγή νοοτροπίας. Θέλει πολύ δουλειά για να φτάσουμε σε μια καθηµερινότητα που θα χαρακτηρίζεται από µηδενικά απορρίµµατα, και είμαστε πολύ μακριά από τα θέματα της συνειδητής κατανάλωσης και της βιώσιµης πολυτέλειας. Αν σήμερα η κυκλική οικονομία και η βιώσιμη ανάπτυξη είναι στην αιχμή των διεθνών συζητήσεων και αναζητήσεων, για τον παραδοσιακό κόσμο αυτό ήταν το πλαίσιο μέσα στο οποίο επιβίωσε, λειτούργησε και δημιούργησε. Ο φόβος μπροστά στη δύναμη της φύσης τον είχε οδηγήσει σε μία σχέση σεβασμού με αυτήν, που ήταν σύμμαχός του αλλά και εχθρός του. Σήμερα, παρά τη γνώση για την επικείμενη οικολογική καταστροφή, ούτε ο φόβος υπάρχει.
 
Ήμουν τυχερή γιατί από τα 18 μου βρέθηκα στον κόσμο της Θράκης. Στον τόπο τον οποίο το 2020 γιορτάζονται τα 100 χρόνια της ενσωμάτωσής του στον κορμό της Ελλάδας. Αυτό σημαίνει πολλά. Υπονοεί κοινωνικούς μετασχηματισμούς και εκσυγχρονιστικές διαδικασίες που συντελέσθηκαν σε έναν πολύ συμπιεσμένο χρόνο και σε άλλους ρυθμούς. Η αργοπορία όμως αυτή διαφύλαξε από διάφορες εκσυγχρονιστικές μεταμορφώσεις ένα φυσικό περιβάλλον σχεδόν ανέγγιχτο, με ένα σημαντικό πολιτιστικό απόθεμα το οποίο κατέχει το υπάρχων ανθρώπινο δυναμικό. 

Η αισθητική και η ηθική στα ρούχα του παραδοσιακού κόσμου
 της Θράκης 

Οι ιστορίες των ρούχων της Θράκης είναι πολλές και διαφορετικές. Όσες και οι ομάδες των ανθρώπων, διαφορετικής εθνοτικής και πολιτισμικής προέλευσης που συνυπήρξαν και συμβιώνουν σ’ αυτόν τον ενδιάμεσο χώρο ανατολής-δύσης. Στα μεγάλα αστικά κέντρα της περιοχής, το ενδυματολογικό αφήγημα του αστικού χώρου από τα τέλη του 19ου αιώνα διαμορφώνεται μέσα από τις ενδυματολογικές επιταγές της αγγλικής βιομηχανίας με το πλεονέκτημα της φθηνής πρώτης ύλης, αλλά και της γαλλικής ποιότητας που κυριαρχούσε με την κομψότητα και την ευρηματικότητά της. Οι ιστορίες που αφηγούνται οι φορεσιές του αγροτικού κόσμου της Θράκης, οι οποίες σε αρκετές περιπτώσεις φορέθηκαν μέχρι και το 1975, μιλούν για ταυτότητες και ιστορίες που συνυπάρχουν και συνδιαλέγονται με τις ιστορίες άλλων ενδυματολογικών τύπων, συνθέτοντας το συνολικό αφήγημα της περιοχής.
 
Μάλλινα πανιά ή βαμβακερά, μεταξωτά ή λιναρένια, νήματα περίτεχνα δουλεμένα, κρατούν ζωντανή τη μνήμη της σχέσης των ανθρώπων με τον κοινωνικό τους χώρο, το φυσικό περιβάλλον και τις παραγωγικές τους δυνατότητες, την κυκλική οικονομία την οποία σήμερα προσπαθούμε να ενστερνιστούμε. Κεντίδια με μπιρσίμια και γαϊτάνια, καριοφίλια και γυάλινες χάντρες δεμένες με φιδοκέρατα και επεξεργασμένες καλαμιές σφιχτοραμμένες με υπολείμματα κλωστής αποτελούν τα υφάδια μιας δημιουργικότητας που αξιοποιούσε τα πάντα. Πολύτιμα ή ταπεινά υλικά και διάφορες τεχνικές, δεξιοτεχνία και ευρηματικότητα επιστρατεύονται σε μια δημιουργικότητα που διαφοροποιεί τη γυναίκα που το κατασκευάζει αλλά και την ενώνει με την κοινοτική αισθητική και ηθική.
 
Από τα δωρικά κοψίματα και τα σχεδόν τοτεμικά μοτίβα στις ποδιές, τις ανάγλυφες ταινίες στα πουκάμισα και τις τσούκνες, μέχρι τα κεφαλομάντηλα με τις κερωμένες μπιμπίλες και τα φλύαρα κεφαλοδέματα ως κορώνες, όλα έχουν σημαντικούς ρόλους και ταυτότητες, ατομικές και συλλογικές, ιδεολογίες και σχέσεις κοινωνικές. Μέσα από μια βελόνα και κλωστή που κρατάει την αρχέγονη μνήμη της συρραφής του δέρματος αποτυπώνονται σχήματα τοτεμικά, όπως αυτά τα εγχάρακτα στις βραχογραφίες της περιοχής ή τα φεγγάρια και τους σταυρούς πάνω σε ποδιές και καρπέτες.
 
Σχήματα και σύμβολα, εδραιωμένα στο συλλογικό υποσυνείδητο, συνυφαίνονται με το ρούχο που ενδύεται ο άνθρωπος για να οικειοποιηθεί την ιερότητα και τη δύναμη της ζωής. Όλα τα ρούχα, ένας κώδικας πληροφόρησης κοινωνικός, οικονομικός και ιδεολογικός, όπως και σήμερα, χωρίς όμως την ηθική διάσταση, τον σεβασμό στο περιβάλλον και την κοινωνική ηθική. Σήμερα μπορούμε να δημιουργήσουμε νέες ενδυματολογικές ιστορίες μοναδικές, οι οποίες σίγουρα μας διαφοροποιούν και μας ενώνουν στην προσπάθεια που φέρνει τη βελτίωση, κι η βελτίωση εμψυχώνει την προσπάθεια για μια ηθική μόδα, αρκεί όπως λέει ο Φρήντριχ Χέλντερλιν στο «Άρτος και Οίνος»«[…] κάτι δικό μας να αναζητήσουμε, όσο και αν είναι μακριά». Πιστεύω ότι αυτό το δικό μας μπορεί να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης, αρκεί τα χέρια μας να γίνουν δημιουργικά. Άλλωστε, η χειροτεχνία μαζί με το περιβάλλον, τις ενδημικές καλλιέργειες και τη διατροφή αποτελεί έναν από τους τέσσερις πυλώνες για τη βιώσιμη ανάπτυξη των κοινοτήτων».
 

*Η Αγγελική Γιαννακίδου είναι Ερευνήτρια-Ιδρύτρια του ΕΜΘ και Πρόεδρος του ΔΣ του Μουσείου

**Η φωτογραφία προέρχεται από τον ιστότοπο της Εφημερίδας «Η Γνώμη» https://www.gnomionline.gr/i-angeliki-giannakidou-mia-apo-tis-gynekes-pou-epelexe-to-zeusdione/

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.