Το ΔΠΘ «ελαμψε» με την παρουσια του στο Διεθνες Επιστημονικο Συνεδριο «Ο πολιτισμος στο Ιστορικο Αρχειο των εφημεριδων “Το Βημα” και “Τα Νεα”: Γλωσσα και λογοτεχνια»

Που πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, τον Δεκέμβρη του 2022

Λίγο πριν αποχαιρετήσουμε  το 2022, επιλέξαμε  να ολοκληρώσουμε την περιδιάβασή μας στα γράμματα της χώρας, το σώμα των οποίων συνδιαμορφώνεται και από τη συμμετοχή των επιστημόνων, των ερευνητών  και των δημιουργών της Θράκης, εστιάζοντας σε ένα Συνέδριο που πολλαπλώς μας αφορά, ως τύπο, ως κοινωνία, ως προσλαμβάνοντες το έργο των  υπηρετούντων  τα γράμματα και τις τέχνες, ως φιλοξενούντες την ερευνητική και επιστημονική ομάδα –την ουσιαστική «θερμοκοιτίδα»  γραμμάτων,  κατά την ορολογία της εποχής‒ του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης. Ο λόγος για ένα θεματικό, εξ ολοκλήρου, Συνέδριο για τον τύπο ως κοιτίδα ιστορίας, εν ευρεία εννοία, ενός τόπου που απογράφει τη ζωή σε όλες της τις εκφάνσεις. Ένα αφετηριακό Συνέδριο που υπενθυμίζει,  και επαναφέρει και στη χώρα μας, τις πολλαπλές χρησιμότητες του τύπου  ως πηγή ιστορίας, πολιτικής, πολιτισμικής ιστορίας, γλωσσολογίας, φιλοσοφίας, κοινωνιολογικών ερευνών κάθε είδους και άλλα πολλά, και εκτός των άλλων την κεντρική ευθύνη των αρμοδίων  για τα γράμματα και τις τέχνες Υπουργείων Παιδείας, Πολιτισμού και «Τύπου»  ‒Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης και Επικοινωνίας‒  για την ψηφιοποίηση των αρχείων των εφημερίδων που κάποια στιγμή είναι άκρως απαραίτητο να συνδιαλεχθούν με την εγχώρια επιστήμη, να αποδοθούν δηλαδή στους ερευνητές.    

Ποιο είναι όμως το Συνέδριο στο οποίο  αναφερόμαστε και ποια ήταν η συμβολή της θρακικής επιστημονικής κοινότητας στη υπό διερεύνηση θεματική του;     

Αναφερόμαστε, λοιπόν, στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο «Ο πολιτισμός στο Ιστορικό Αρχείο των εφημερίδων “Το Βήμα” και “Τα Νέα”: Γλώσσα και λογοτεχνία», που πραγματοποιήθηκε στις 5 και 6 Δεκεμβρίου 2022, στον εμβληματικό Φάρο του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ), με θέα την αθηναϊκή ριβιέρα.

Ένα  Συνέδριο που διοργανώθηκε από την εταιρεία ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ ΜΜΕ, υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού και Δημόσιας Διπλωματίας του Υπουργείου Εξωτερικών και με αφορμή τα 100 χρόνια κυκλοφορίας της εφημερίδας «Το Βήμα», ιδρυτής του οποίου υπήρξε ο Δημήτριος Λαμπράκης. Σε αυτό 42 ερευνητές και ερευνήτριες, από 19 πανεπιστήμια της Ελλάδας και του Εξωτερικού (ΗΠΑ, Αυστραλία, Σουηδία, Σερβία, Ελβετία κ.α.)απέκτησαν ελεύθερη πρόσβαση στο αρχείο και είχαν την ευκαιρία να αναδιφήσουν σε ένα αμύθητης αξίας Ψηφιακό Αρχείο[1]και να παρουσιάσουν μια πρώτη προσέγγισή του, με βασικές κατευθυντήριες γραμμές τη Γλώσσα και τη Λογοτεχνία.

Το συγκεκριμένο Ιστορικό Αρχείο διασώζει «μαρτυρίες» εκατό χρόνων (1922-2022), μικρές και μεγάλες στιγμές που σημάδεψαν την πολιτική, την οικονομία, την επιστήμη, τα γράμματα και τις τέχνες της Ελλάδας. Ο τρόπος που το συγκεκριμένο αρχείο διασώθηκε, ψηφιοποιήθηκε και είναι προσβάσιμο στους ερευνητές, αλλά και το Συνέδριο που διοργανώθηκε, αποτελούν λαμπρά παραδείγματα ορθής χρήσης και αξιοποίησης τέτοιου αρχειακού «θησαυρού», κάτι που τουλάχιστον  προκαλεί έκπληξη στα καθ’ ημάς, μια και έχουμε συνηθίσει στην περιοχή μας να μιλάμε, κυρίως, για αρχεία «εγκλωβισμένα» σε αποθήκες και για αρχεία που αποτελούν αντικείμενα εκμετάλλευσης από λίγους.

Η πρωτοβουλία για αυτό το Συνέδριο ανήκει στην Πρόεδρο της ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ ΜΜΕ κ. Φωτεινή Υψηλάντη, η οποία από το 2021 έστρεψε το βλέμμα της προς την ακαδημαϊκή κοινότητα, απευθύνοντας πρόσκληση συνεργασίας σε εγχώρια και διεθνή πανεπιστήμια με τη σύμπραξη του Υπουργείου Εξωτερικών. Έκτοτε οι προσπάθειες αυτές εντατικοποιήθηκαν, και με συνοδοιπόρο τον κ. Γιάννη Διαμαντή, Υπεύθυνο του Ιστορικού Αρχείου των εφημερίδων «Το Βήμα» και «Τα Νέα», καθώς και με μια πολυμελή ομάδα έκαναν πράξη το Ιστορικό αυτό Συνέδριο. Σημειωτέον πως τόσο η κ. Υψηλάντη όσο και ο κ. Διαμαντής δεν εργάστηκαν εντατικά μόνο για την προετοιμασία του Συνεδρίου, αλλά και όλες τις ημέρες των εργασιών του δεν απουσίασαν λεπτό και πάντοτε ήταν στο πλευρό των εισηγητών αλλά και των συνεργατών τους.

Το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης διά των αντιπροσώπων του, φοιτητικού και ακαδημαϊκού δυναμικού, δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από μια τόσο κορυφαία διοργάνωση. Όχι μόνο έδωσε το «παρών», αλλά ξεχώρισε με τη σημαντική συμβολή του και ανέδειξε για μια ακόμη φορά την ποιότητα της ερευνητικής δραστηριότητας των μελών του. Συγκεκριμένα, τις εισηγήσεις τους παρουσίασαν στο Συνέδριο, οι κ. Θανάσης Β. Κούγκουλος, Επίκ. Καθηγητής στο ΤΙΕ/ΔΠΘ, Νίκος Μαθιουδάκης, Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γρανάδας και Μεταδ. ερευνητής του ΔΠΘ, Κωνσταντίνος Δανόπουλος, Επίκ. Καθηγητής στο ΤΕΦ/ΔΠΘ, Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή, Ομ. Καθηγήτρια στο ΤΕΦ/ΔΠΘ, Θωμάς Βουγιουκλής, Ομ. Καθηγητής στη Σχολή Επιστημών Αγωγής του ΔΠΘ, Ζωή Γαβριηλίδου, Καθηγήτρια στο ΤΕΦ/ΔΠΘ και π. Αντιπρύτανης, Βασιλική Κοντογιάννη, Ομ. Καθηγήτρια στο ΤΕΦ/ΔΠΘ, Θεόπη Πολυζωίδου, Υποψ. διδάκτωρ στο ΤΕΦ/ΔΠΘ και Νεκτάριος Μουρδικούδης, Μεταπτ. φοιτητής στο ΤΕΦ/ΔΠΘ.

Θεόδωρος Παπαγγελής, «Ξεκινά η “εορτή” της πολιτισμικής όψης του δημοσιογραφικού λόγου»

Τη Δευτέρα 5 Δεκεμβρίου κηρύχθηκε η έναρξη των εργασιών του Συνεδρίου. Χαιρετισμό απηύθυνε αρχικά ο κ. Γιάννης Χρυσουλάκης, Γ. Γραμματέας Απόδημου Ελληνισμού, που έκανε λόγο για μια «πραγματικά αξιέπαινη πρωτοβουλία του Ιστορικού Αρχείου δύο εμβληματικών εφημερίδων να ψηφιοποιήσουν και να καταστήσουν προσβάσιμο το πολύτιμο υλικό τους», ενώ παράλληλα τόνισε τη διαρκή μέριμνα της Γενικής Γραμματείας στην προώθηση της ελληνομάθειας στο εξωτερικό. Ακολούθως, ο κ. Ιωάννης Ζώρας, Γ. Γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας, επικεντρώθηκε στον μαχητικό χαρακτήρα της δημοσιογραφικής πένας, παραλλάσσοντας τη γνωστή ρήση του Άγγλου συγγραφέα Έντουαρντ Λίτον, και επισήμανε ακόμη πως «το Ιστορικό Αρχείο προσφέρει άρτια τεκμηρίωση μιας ισχυρής και συνεπούς ενασχόλησης με γλωσσολογικές και λογοτεχνικές θεματικές» μέσω και της «συνομιλίας» με σπουδαίες προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών.

Στη συνέχεια, ο κ. Θεόδωρος Παπαγγελής, Πρόεδρος του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (ΚΕΓ), χαρακτήρισε το Συνέδριο αυτό «εορτή» της πολιτισμικής όψης του δημοσιογραφικού λόγου και παρουσίασε μια σύντομη επισκόπηση των δράσεων του ΚΕΓ. Τέλος, ο κ. Γιάννης Διαμαντής σχολίασε, μεταξύ άλλων, πως: «Μέσα από τις σελίδες του “Βήματος” και των “Νέων” πέρασαν σπουδαίοι εκπρόσωποι του ελληνικού και παγκόσμιου πνεύματος. Κείμενα που έβρισκε κανείς με δυσκολία σε ελάχιστες και δυσπρόσιτες πολλές φορές βιβλιοθήκες, έφτασαν μέσω των εφημερίδων αυτών, στα σπίτια, στα καφενεία, στα χωράφια, στα εργοστάσια, όπου υπήρχε δίψα για ενημέρωση και γνώση».

Θανάσης Β. Κούγκουλος, «Η πρόσληψη της λογοτεχνίας του Γ. Μ. Βιζυηνού στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα»

Την πρώτη ημέρα του Συνεδρίου παρουσίασε την ερευνητική του απόπειρα ο κ. Θανάσης Β. Κούγκουλος, σταθερός μελετητής του έργου του Γ. Μ. Βιζυηνού, με θέμα της ομιλίας του «Η πρόσληψη της λογοτεχνίας του Γ. Μ. Βιζυηνού στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα μέσα από τις εφημερίδες “Το Βήμα” και “Τα Νέα”».

Αρχικά, ο κ. Κούγκουλος αναφέρθηκε αδρομερώς στιςβιβλιογραφικές πηγέςπου είναι διαθέσιμες στους μελετητές του έργου του Βιζυηνού και επισήμανε τα εξής: «Στον 20ό αι. ο Βιζυηνός καταλαμβάνει σταθερά μια υψηλή θέση στον ελληνικό λογοτεχνικό κανόνα, αλλά σταδιακά το ενδιαφέρον της κριτικής, των ανθολόγων των σχολικών εγχειριδίων και του αναγνωστικού κοινού μετατοπίζεται από την ποίηση στη διηγηματογραφία του. Ο ποιητής Βιζυηνός προοδευτικά υποβαθμίζεται. Παράλληλα, αναδεικνύονται και άλλες ιδιότητές του, που σχεδόν θα λέγαμε αγνοούνται από τις λογοτεχνικές σπουδές, δηλαδή ο Βιζυηνός επιστήμονας, ο φιλόσοφος, ο λαογράφος, ο ιστοριογράφος, ο παιδαγωγός, ο μεταφραστής κ.ά.».

Ο κ. Κούγκουλος επιχείρησε κυρίως να διερευνήσει τη μεταβολή της θεώρησης του Βιζυηνού κατά το δεύτερο μισό του 20ούαι.,όταν και μετατρέπεται «από εθνοκεντρικός ποιητής στην κριτική συνείδηση σε υπερ-εθνικός, κοσμοπολίτηςκαι καινοτόμος πεζογράφος», με άξονα το ιστορικό αρχείο των εφημερίδων «Tο Βήμα» και «Τα Νέα». «Τα στατιστικά δεδομένα», σημείωσε, «είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικά: Από το 1950 μέχρι και το 2006 εντοπίζονται 260 κείμενα στην εφημερίδα “Το Βήμα” και 253 στα “Νέα”, με αναφορές στον Βιζυηνό. Συγκεντρώνονται αντιστοίχως 16 και 13 κύρια άρθρα για τον Βιζυηνό, 79 και 34 λογοτεχνικά/λαογραφικά/φιλοσοφικά άρθρα με μνείες στον συγγραφέα, 63 και 106 σχόλια για ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές, θεατρικές παραστάσεις, κινηματογραφικές ταινίες και μελοποιήσεις διηγημάτων, 56 και 52 παρουσιάσεις και διαφημίσεις σχετικών εκδόσεων, 28 και 21 αγγελίες μνημόσυνων, εκδηλώσεων και διαλέξεων, 14 και 10 δημοσιεύματα με παραθέματα ή νύξεις στον Βιζυηνό, 3 και 1 ειδήσεις για κατασκευή προτομών και 1 και 16 καταχωρήσεις για το πανελλαδικώς εξεταζόμενο μάθημα “Το αμάρτημα της μητρός μου”. […]»,καταλήγοντας πως «Στο “Βήμα” απαντώνται αναφορές κατά 60% στην πεζογραφία του, ενώ στα “Νέα” κατά 70%».

Ο ίδιος, μεταξύ άλλων, ανέφερε πως το ερευνητικό κενό που υπάρχει από το 1962 μέχρι και σήμερα, σε επίπεδο καταγραφής της βιβλιογραφίας, φιλοδοξεί να καλύψει μια νέα ολοκληρωμένη βιβλιογραφική «λίστα», που ήδη συντάσσεται υπό την εποπτεία του από μία ομάδα φοιτητών του Εργαστηρίου Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του ΤΙΕ, ενώ η προσπάθεια αυτή καθώς και πρόταση για συγκρότηση ενός ψηφιακού Μουσείου Γεωργίου Βιζυηνού έχουν κατατεθεί ως υποψήφια για χρηματοδότηση στο Εθνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας.

Νίκος Μαθιουδάκης, «Υφογλωσσική σκιαγράφηση των αποσπασμάτων λογοτεχνίας στις εφημερίδες “Το Βήμα” και “Τα Νέα”»

Την ίδια ημέρα, ακολούθησε η εισήγηση του κ. Νίκου Μαθιουδάκη, που επιχείρησε μια «Υφογλωσσική σκιαγράφηση των αποσπασμάτων λογοτεχνίας στις εφημερίδες “Το Βήμα” και “Τα Νέα”». Ασχολήθηκε με την ενδελεχή διερεύνηση αποσπασμάτων της λογοτεχνίας, τα οποία (πρωτο-)δημοσιεύθηκαν στις προαναφερθείσες εφημερίδες στα πρώτα χρόνια της κυκλοφορίας τους, προκειμένου να παρουσιαστεί, αφενός, η στάση των Ελλήνων λογοτεχνών στο γλωσσικό ζήτημα διαμέσου της λογοτεχνίας τους και, αφετέρου, να αναδειχθούν τα στοιχεία ύφους που χαρακτηρίζουν τα κείμενά τους. Σημειωτέον πως οι αναζητήσεις του κ. Μαθιουδάκη επικεντρώθηκαν κυρίως σε πρωτότυπα έργα και δευτερευόντως σε μεταφράσεις στα ελληνικά από άλλες γλώσσες.

Κατά την έρευνά του εστίασε παράλληλα στη χρήση ιδιοσυγκρασιακού λεξιλογίου και πιθανών ποιητικών νεολογισμών μέσα στα αποσπάσματα λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν στις δύο εφημερίδες, φανερώνοντας τις ευρύτερες πτυχές της ελληνικής γλώσσας, σύμφωνα με τα επιστημονικά επίπεδά της, θέτοντας και ορισμένες ενδιαφέρουσες υποθέσεις εργασίας, προς περαιτέρω διερεύνηση, όπως: ποιοι λογοτέχνες δημοσίευαν στις εφημερίδες, τι είδους κείμενα δημοσιεύονταν, ποια θεματολογία επιλεγόταν, η γλώσσα των κειμένων ακολουθούσε τις γλωσσικές θέσεις της κάθε εφημερίδας ή τις τάσεις της εποχής ή ακόμα ταυτιζόταν με τις απόψεις περί γλώσσας των εκάστοτε συγγραφέων κλπ.

Κωνσταντίνος Δανόπουλος, «Μυθοπλασία και ημερήσιος Τύπος. Η περίπτωση του πεζογράφου Θανάση Βαλτινού»

Τη δεύτερη ημέρα των εργασιών του Συνεδρίου, παρουσιάστηκε η ερευνητική προσέγγιση του κ. Κωνσταντίνου Δανόπουλου, ο οποίος υπήρξε και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Συνεδρίου. Στην ομιλία του με τίτλο «Μυθοπλασία και ημερήσιος Τύπος. Η περίπτωση του πεζογράφου Θανάση Βαλτινού», ασχολήθηκε με την κλίμακα της αφομοίωσης ενός ευαίσθητου γεγονότος της επικαιρότητας σε ένα λογοτεχνικό κείμενο, συγκεκριμένα στο διήγημα «Φουραντάνι» του Θανάση Βαλτινού. Όπως ο ίδιος τόνισε είναι: «ένα από τα καλύτερα ελληνικά διηγήματα, που δημοσιεύτηκε το 2015 στη συλλογή “Επείγουσα ανάγκη ελέου”και βασίζεται σε ένα πραγματικό οικογενειακό δράμα που εκτυλίχθηκε σε ένα χωριό της νότιας Ελλάδας, με πρωταγωνίστρια μια μάνα χήρα, η οποία δηλητηρίασε με το εντομοκτόνο “φουραντάν”, για λόγους τιμής, την εγκυμονούσα κόρη της.

Η βασική πηγή του διηγήματος είναι το ρεπορτάζ που γράφτηκε στην εφημερίδα “Τα Νέα”, η οποία απέστειλε στον τόπο τέλεσης του εγκλήματος τη δημοσιογράφο Αρετή Αθανασίου για επιτόπια έρευνα. Εκείνη έφερε στο φως και ένα απόσπασμα της ομολογίας της φόνισσας. Το κείμενο της Αθανασίου παρουσιάζεται ως περιγραφή των ανθρωπίνων ηθών, εστιάζοντας στις σκοτεινές πτυχές του βίου μιας αγροτοποιμενικής κοινωνίας, η οποία απέκρυπτε υποκριτικά τις παρεκτροπές που συνέβαιναν στους κόλπους της.

Το διήγημα αναπτύσσεται ως κατάθεση της φόνισσας στην αστυνομία ή στον ανακριτική που υποτίθεται ότι έχει αναλάβει την υπόθεση. Η δράστης έχει ομολογήσει και εκθέτει τα γεγονότα με εικονογραφική ακρίβεια. Η εκκίνηση και η κατακλείδα του διηγήματος γίνεται με την αντιγραφή, κατά το πλείστον, της ομολογίας από το ρεπορτάζ της Αθανασίου. Το δημοσίευμα και το διήγημα συνδέονται με έναν ορατό “ομφάλιο λώρο”».

Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή & Θωμάς Βουγιουκλής, «Η γλώσσα δίνει το Βήμα στα μαθηματικά πρότυπα»

Λίγο αργότερα, τα πορίσματά τους παρουσίασε το ερευνητικό «δίδυμο»  των κ. Πηνελόπης Καμπάκη-Βουγιουκλή και κ. Θωμά Βουγιουκλή, που συνταίριαξαν την αγάπη τους για τη γλώσσα και τα μαθηματικά. Οι δύο τους αναφέρθηκαν στη σχέση των δύο αυτών επιστημών και τον τρόπο που «αλληλοεπιδρούν».

«Η γλώσσα μπορεί βιολογικά να προηγείται των μαθηματικών, όμως δεν μπορεί να αναπτυχθεί περαιτέρω αν δεν αξιοποιήσει με κάποιον τρόπο τα μαθηματικά. Κι αυτό γιατί στο τεράστιο πλήθος θεμάτων τα οποία έχει να διαχειριστεί η γλώσσα, είναι απαραίτητη η εφαρμογή μαθηματικών διαδικασιών και δομών ως μοντέλα, ως πρότυπα για την οργάνωση και τον συνολικό έλεγχο. Χρειάζεται λοιπόν να χρησιμοποιήσεις μαθηματικές διαδικασίες και δομές, τα γνωστά μαθηματικά πρότυπα, είτε συνειδητά είτε ασύνειδα. Έτσι έχουμε τη χρήση του καρτεσιανού γινομένου και των πηλίκων όπως και της λεξικογραφικής διάταξης. Ένα απλό παράδειγμα καρτεσιανού γινομένου, που χρησιμοποιείται στη γλώσσα, είναι η παράθεση στη σειρά των γραμμάτων της αλφαβήτας όπου πολλαπλασιάζεται η δυνατότητα σχηματισμού λέξεων. Ευρύτερη χρήση των μαθηματικών προτύπων γίνεται και με το πηλίκο», σημείωσε χαρακτηριστικά η κ. Καμπάκη-Βουγιουκλή, για να δώσει στη συνέχεια τη σκυτάλη στον κ. Βουγιουκλή.

Εκείνος, από την πλευρά του, αναφέρθηκε αναλυτικότερα στο πηλίκο και την εφαρμογή του στη γλώσσα, επισημαίνοντας πως στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο το πηλίκο εμφανίζεται συνεχώς και σε διάφορες μορφές, ενώ «η δυσκολία του είναι ότι προσφέρει πάρα πολλές λύσεις». Ο ίδιος μοιράστηκε επίσης και σταθμούς από την πολύχρονη συνεργασία τους με «Το Βήμα» και «Τα Νέα» όπου φιλοξενούσαν κείμενά τους.

Η κ. Ζωή Γαβριηλίδου, σε απευθείας σύνδεση από το Σικάγο, παρουσίασε τα ερευνητικά της πορίσματα, ήτοι τις εννοιολογικές μεταφορές που κατέγραψε στο πεδίο της πολιτικής

Ζωή Γαβριηλίδου, «Εννοιολογικές μεταφορές στο πεδίο της πολιτικής: ιστορική αναδρομή»

Στη συνέχεια, η άοκνη κ. Ζωή Γαβριηλίδου, απευθείας από το Σικάγο όπου βρίσκεται σε εκπαιδευτική άδεια, προέβη σε μια ιστορική αναδρομή, καταγράφοντας «Εννοιολογικές μεταφορές στο πεδίο της πολιτικής». Αφού παρουσίασε το θεωρητικό πλαίσιο και τη μεθοδολογία της, αναφέρθηκε εκτενέστερα στις εννοιολογικές μεταφορές που εντόπισε στον Τύπο, κυρίως στους τίτλους, και έθιξε την «εργαλειοποίησή» τους.

Ανέφερε χαρακτηριστικά: «Μια μεταφορική έννοια μπορεί να μας εμποδίσει να εστιάσουμε σε άλλες πλευρές της έννοιας αυτής, που δεν είναι όμως συναφείς με αυτήν τη μεταφορά, κι όταν αυτό γίνεται στοχευμένα μπορεί να χειραγωγήσει. Οι μεταφορές δεν είναι τυχαίες, είναι ιδεολογικά καθορισμένες και χρησιμοποιούνται ως εργαλείο ανάδειξης του πώς οικοδομούνται διαφορετικές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας, με άλλα λόγια διαφορετικές οπτικές του κόσμου. Άρα μεταφορικές εκφράσεις αντικατοπτρίζουν βαθιά ριζωμένους τρόπους αντίληψης ενός πεδίου ανθρώπινης εμπειρίας με όρους κάποιων άλλων. Οι μεταφορές δίνουν κάποιες εύπεπτες εικόνες και ιδέες που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα».

Να σημειωθεί ακόμη πως τα ευρήματατης κ. Γαβριηλίδου κινήθηκαν με βάση έξι άξονες: Εμφύλιος πόλεμος, δεκαετία 1950-1960, Δικτατορία, Μεταπολίτευση, Ολυμπιακοί Αγώνες, Μνημόνια, με την ίδια να καταλήγει σχολιάζοντας πως, παρά τη χρονική απόσταση αυτών των αξόνων, «αναδύονται ουσιαστικά οι ίδιες μεταφορές».

Αντικείμενο της εισήγησης της τριμελούς ερευνητικής ομάδας των κ. Βασιλικής Κοντογιάννη, Θεόπης Πολυζωίδου και Νεκτάριου Μουρδικούδη ήταν η «Αναζήτηση συνεντεύξεων ελλήνων λογοτεχνών» στις εφημερίδες «Ελεύθερο Βήμα» και «Αθηναϊκά Νέα»

Βασιλική Κοντογιάννη, Θεόπη Πολυζωίδου, Νεκτάριος Μουρδικούδης, «Αναζητώντας συνεντεύξεις ελλήνων λογοτεχνών: “Ελεύθερο Βήμα” και “Αθηναϊκά Νέα” (1922-1945)»

Η τριμελής ερευνητική ομάδα που αποτελούνταν από τους κ. Βασιλική Κοντογιάννη, Θεόπη Πολυζωίδου και Νεκτάριο Μουρδικούδη είχαν ως αντικείμενο της έρευνάς τους την «Αναζήτηση συνεντεύξεων ελλήνων λογοτεχνών» στο «Ελεύθερο Βήμα» και τα «Αθηναϊκά Νέα» τη χρονική περίοδο 1922-1945. Σημειωτέον ότι η ομάδα αυτή δημιουργήθηκε χάρη στην πρωτοβουλία και τη θερμή υποστήριξη της κ. Βασιλικής Κοντογιάννη, που σε όλη τη διάρκεια της ακαδημαϊκής της πορείας ακολουθούσε και ακολουθεί τα χνάρια και τα διδάγματα των «δασκάλων» της, μεταξύ των οποίων και ο Κωνσταντίνος Θ.Δημαράς, αλλά και των συνομιλητών της, συναδέλφων της καθηγητών, Παναγιώτη Μουλλά και Αικατερίνης Κουμαριανού, επιλέγοντας να συνδιαλέγεται και να στηρίζει ενεργά νεότερους ερευνητές.

Από τα πλούσια λοιπόν πορίσματά τους, επέλεξαν να παρουσιάσουν στο Συνέδριο τρεις κύκλους συνεντεύξεων, θέτοντας μια σειρά από ερωτήματα, όπως: πότε εντοπίζονται οι πρώτες συνεντεύξεις στο αρχείο, ποια η βασική τους δομή, ποιοι διαμορφώνουν τις ερωτήσεις, ποιοι ερωτώνται κλπ.

Ο πρώτος κύκλος συνεντεύξεων που ξεχώρισαν φιλοξενήθηκε στο «Ελεύθερο Βήμα» τον Ιούλιο του 1923 και αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης της κ. Πολυζωίδου –αν και τα τρία μέλη της ομάδας παρουσίασαν έναν διαφορετικό κύκλο συνεντεύξεων, υπήρχε δηλαδή ερευνητική ελευθερία, παρόλα αυτά διαρκής ήταν η συζήτηση και η  συνδιαλλαγή απόψεων. Περισσότερο συγκεκριμένα η κ. Πολυζωίδου παρουσίασε τις συνεντεύξεις με τίτλο «Η φιλολογική μας έρευνα – Ομιλούν οι νέοι» που επιμελήθηκε ο Στέφανος Χαρμίδης και από αυτές παρελαύνουν οι: Κ. Παρορίτης, Μ. Φιλήντας, Λαύρας, Ρ. Γκόλφης, Γ. Σπαταλάς, Θ. Κυριαζής, Ν. Λαπαθιώτης, Κ. Παράσχος, Γ. Μηλιάδης, Λ. Κουκούλας, Τ. Άγρας, Π. Ταγκόπουλος, Ά. Θρύλος, Φ. Μιχαλόπουλος, Π. Πικρός, Σ. Σπεράντζας, Α. Παπαδήμας, Ι. Παναγιωτόπουλος. Αυτοί καλούνται να απαντήσουν σε τέσσερα βασικά ερωτήματα σχετικά με «το ζήτημα των Παληών και των Νέων» και τις νέες τάσεις στην τέχνη. Τον δεύτερο κύκλο των συνεντεύξεων, που καταχωρούνται στα «Αθηναϊκά Νέα» τον χειμώνα του 1934, παρουσίασε ο κ. Μουρδικούδης. Στις συνεντεύξεις αυτές με τίτλο «Ομιλούν οι Έλληνες ποιηταί  – Οι πρώτοι στίχοι του […]»,  η Αιμιλία Καραβία, μία από τις πρώτες ελληνίδες επαγγελματίες δημοσιογράφους συνομιλεί με 21 ποιητές –μεταξύ αυτών είναι οι Παλαμάς, Γρυπάρης, Προβελέγγιος, Στρατήγης, Σικελιανός, Βάρναλης κ.ά. Σε αυτούς τίθενται τρία σταθερά ερωτήματα για τους πρώτους τους στίχους, εάν ξεχωρίζουν κάποιο έργο τους και τι έγραφαν εκείνον τον καιρό. Τέλος, ο τρίτος κύκλος των συνεντεύξεων, που εξέτασε η κ. Κοντογιάννη, τοποθετείται χρονικά το 1939 και δημοσιεύεται και πάλι στα «Αθηναϊκά Νέα». Οι συνεντεύξεις αυτές έχουν τίτλο «Εις το περιθώριον της ζωής  – Ομιλούν οι επτά λογοτέχναι που έλαβαν τα κρατικά βραβεία», ήτοι οι Μ. Λουντέμης, Δ. Ρώμας, Κ. Παράσχος, Ειρήνη η Αθηναία, Π. Ωρολογάς, Κ. Πολίτης, Ά. Σικελιανός, με την κ. Κοντογιάννη να τις σχολιάζει μέσα από το πρίσμα της σύγκλισης της Ιστορίας της Λογοτεχνίας με την Ιστορία των Ιδεών και να θέτει μεταξύ άλλων και ερωτήματα αναφορικά με την εποχή που δημοσιεύονται, εν καιρώ δηλαδή Δικτατορίας. Τις συνεντεύξεις αυτές επιμελήθηκαν οι δημοσιογράφοι Γεώργιος Ρούσσος, Κ. Δημάδης και ένας ανώνυμος ανταποκριτής από την Πάτρα.

Γιάννης Διαμαντής, «Ήταν δύο ημέρες μαγικές ‒ Ήταν ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, το οποίο στέφθηκε με επιτυχία»

Οι εργασίες του Συνεδρίου ολοκληρώθηκαν την Τρίτη 5 Δεκεμβρίου, με τη συνοδεία χαμόγελων αλλά και συγκίνησης, τόσο από την πλευρά των διοργανωτών όσο και των συμμετεχόντων. Στην τελετή λήξης, τον λόγο έλαβε αρχικά ο κ. Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, Πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του Συνεδρίου, Ομότιμος Καθηγητής του ΕΚΠΑ και Ακαδημαϊκός σήμερα, που μοιράστηκε τη χαρά του για τα αξιόλογα ερευνητικά πορίσματα που ήρθαν στην επιφάνεια αλλά και σχολίασε τη διεθνή διάσταση του Συνεδρίου: «Ήταν πραγματικά ένα διεθνές συνέδριο, με τη συμμετοχή τόσων πανεπιστημίων από τόσες χώρες. Σκεφτόμουν όταν άκουγα αυτά τα υπέροχα ελληνικά από ξένους συναδέλφους ότι αυτοί είναι οι καλύτεροι πρεσβευτές μας. Είχαμε επίσης στο Συνέδριο αυτό τη σοφή εμπειρία κορυφαίων ερευνητών και δίπλα τους νέα, και τόσο άξια, παιδιά».

Ακολούθως ο. κ. Γιάννης Διαμαντής ανέφερε: «Ήταν δύο ημέρες μαγικές. Ήταν ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, το οποίο στέφθηκε με επιτυχία χάρη σ’ εσάς. Ως υπεύθυνος του Ιστορικού Αρχείου των εφημερίδων και ερευνητής του αρκετά χρόνια τώρα, συγκινήθηκα πολύ διαπιστώνοντας πως μοιραζόμαστε με τόσους επιστήμονες από όλο τον κόσμο το ίδιο πάθος και τις ίδιες αγωνίες αναφορικά με το πολύτιμο αυτό αρχείο». Τέλος, η κ. Φωτεινή Υψηλάντη, βαθύτατα συγκινημένη που το όραμά της «αγκαλιάστηκε» τόσο θερμά από την ακαδημαϊκή κοινότητα, αφού την ευχαρίστησε, σημείωσε: «Θα ήθελα να σας συγχαρώ για τις πρωτότυπες και εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ανακοινώσεις, από όλους εσάς τους καταξιωμένους επιστήμονες, που προέρχονται από διαφορετικά πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού», ευχαριστώντας παράλληλα τον κ. Διαμαντή για τη συνεργασία του, αλλά και τη Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού και το Πανεπιστήμιο της Γρανάδας για τη σημαντική συμβολή του.

Με το τέλος του Συνεδρίου παραχωρήθηκε δείπνο με θέα την Ακρόπολη και επίτιμο καλεσμένο τον κορυφαίο Έλληνα ποιητή Τίτο Πατρίκιο. Παρών ήταν και ο καταξιωμένος λογοτέχνης, Κομοτηναίος στην καταγωγή, Αναστάσης Βιστωνίτης.

Οι Eπιστημονικές και Οργανωτικές Eπιτροπές του Συνεδρίου

Πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του Συνεδρίου, όπως προαναφέραμε, ήταν ο κ. Χριστόφορος Χαραλαμπάκης (Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ακαδημία Αθηνών),  γραμματέας η κ. Πατρίσια Κορομβόκη (Πανεπιστήμιο Macquarie, Σίδνεϊ Αυστραλίας) και μέλη οι κ. Γιώργος Αναγνώστου (Πανεπιστήμιο του Οχάιο, Έδρα Μιλτιάδη Μαρινάκη), Κωνσταντίνος Δανόπουλος (Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης), Μόσχος Μορφακίδης-Φυλακτός (Πανεπιστήμιο Γρανάδας) και Νικολέττα Τσιτσανούδη-Μαλλίδη (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων).

Οι εργασίες του Συνεδρίου δεν θα είχαν στεφθεί με απόλυτη επιτυχία δίχως και τις συνεχείς προσπάθειες της Οργανωτικής Επιτροπής για το βέλτιστο. Πρόεδρος της Επιτροπής ήταν ο κ. Γιάννης Διαμαντής, συντονίστρια η κ. Παναγιώτα Παπαδοπούλου (Πανεπιστήμιο Γρανάδας) και μέλη οι κ. Sara Esteban Cabrera (Πανεπιστήμιο Γρανάδας), Λαμπρινή Koυζέλη («Το Βήμα»), Virginia López Recio (KΒΝΚΣ Γρανάδας), Ana Μaría Martín Vico (Πανεπιστήμιο Γρανάδας),  Μάρνυ Παπαματθαίου («Το Βήμα», «Τα Νέα»), Βαγγέλης Στεργιόπουλος (in.gr).


[1]Στο Ψηφιακό αυτό Αρχείο μπορεί κανείς να βρει αποταμιευμένες τις εφημερίδες «Οικονομικός Ταχυδρόμος» (1926-2004), «Το Βήμα» (1945-), «Ελεύθερον Βήμα» (1922-1944), «Αθηναϊκά Νέα» (1931-1945) και «Τα Νέα» (1945).

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.