Πως βλεπουμε 200 χρονια μετα την επανασταση του 1821;
Ξεκίνησε τις εργασίες του το τριήμερο συνέδριο με τίτλο «Παρατηρητήριο 1821, Μνήμη και Γιορτή: Δημόσια Ιστορία και η Διαμόρφωση της Ιστορικής Κουλτούρας» στην Κομοτηνή
Με την κεντρική ομιλία του Ομότιμου Καθηγητή νεότερης ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Αντώνη Λιάκου, ξεκίνησε το τριήμερο συνέδριο με τίτλο «Παρατηρητήριο 1821, Μνήμη και Γιορτή: Δημόσια Ιστορία και η Διαμόρφωση της Ιστορικής Κουλτούρας» στην Κομοτηνή, που έχει σκοπό να παρουσιάσει το περιεχόμενο του μεγάλου ψηφιακού αρχείου που δημιουργήθηκε στο πρόγραμμα «Παρατηρητήριο για την ελληνική Επανάσταση» και κατέγραψε το πλήθος των εκδηλώσεων που διεξήχθησαν από το τέλος του 2020 έως και το 2022, σχετικά με τον εορτασμό της διακοσιοστής επετείου του 1821, από τους ίδιους τους δημιουργούς των εκδηλώσεων αυτών.
Ανοίγοντας το συνέδριο ο Κοσμήτορας της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών κ. Μανόλης Βαρβούνης τόνισε πως η επέτειος των 200 χρόνων της Ελληνικής Επανάστασης γίνεται σε διαφορετικές συνθήκες για τη χώρα από ό,τι των 100 ετών, όταν βρισκόμασταν σε πόλεμο, ή των 150, το 1971, σε συνθήκες δικτατορίας.
Είδαμε λοιπόν για τα 200 χρόνια, τόνισε, πλήθος εκδηλώσεων, εντελώς διαφορετικών μεταξύ τους, με ποικιλία στόχων, επιστημονικές ή καλλιτεχνικές, εκδόσεις ή εκθέσεις μουσείων, λογοτεχνικές αναπαραστάσεις.
Όλα αυτά χρειάζονται μελέτη, και εδώ, όπως εξήγησε, έρχεται το εργαστήριο, με το ειδικό αυτό ερευνητικό του πρόγραμμα, και κορωνίδα το τριήμερο αυτό συνέδριο. Ο τίτλος του άλλωστε δεν είναι τυχαίος, περιλαμβάνοντας τις λέξεις μνήμη και γιορτή, δυο σημαντικές και προσδιοριστικές ορίζουσες της λειτουργικότητας όλων αυτών στη σύγχρονη επιστημονική κοινότητα και την κοινωνία. «Γιορτάζουμε τη μνήμη και θυμόμαστε τη γιορτή της αναγέννησης του έθνους, την γενέθλια ημέρα της απελευθέρωσης και της αυθύπαρκτης πολιτικής μας υπόστασης» ανέφερε, τονίζοντας πως περιμένουν από το συνέδριο και τη δημοσίευση των πρακτικών του γνώση, εμπειρία, προβληματισμό, υποδείγματα για το πώς μπορούν να λειτουργήσουν οι μεγάλοι επέτειοι στην νεωτερική ή τη μετανεωτερική καθημερινότητά μας.
Από την πλευρά της η υπεύθυνη του Παρατηρητηρίου και του Συνεδρίου κ. Αθηνά Συριάτου τόνισε πως η ιστορία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την πολιτιστική πράξη, για αυτό και το συνέδριό τους είναι υβριδικό κατά πολλές έννοιες, όχι μόνο στο κομμάτι των απομακρυσμένων εισηγήσεων, αλλά γιατί φέρνει κοντά ανθρώπους και φορείς που συνυπάρχουν στην ανθρώπινη σφαίρα.
Θα αφήσει αποτύπωμα το Παρατηρητήριο
Την κεντρική ομιλία του Συνεδρίου με τίτλο «Οι επέτειοι ανάμεσα στην ιστορία και την προσδοκία» πραγματοποίησε ο κ. Λιάκος, που ευχαρίστησε τους διοργανωτές για την τιμητική πρόσκληση, σε ένα συνέδριο που αποσκοπεί να αναλύσει το γεγονός της επετείου. Τους συνεχάρη δε και για την ιδέα της δημιουργίας ενός Παρατηρητηρίου για την επέτειο, αλλά και την εκτέλεσή του, που θεωρεί πως θα αφήσει αποτύπωμα.
Από το 2021 έως το 2024, τόνισε, ζούμε μια πυκνότητα επετείων, των 200 ετών από το 1821, 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922, και 50 χρόνια από τη μεταπολίτευση του 1974. «Εάν υπολογίσουμε πως οι τέσσερις πυλώνες της ελληνικής μνήμης είναι η επανάσταση του ‘21, η Μικρασιατική Καταστροφή ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Μεταπολίτευση, οι τρεις από τους τέσσερις είναι συγκεντρωμένοι σε αυτή την τριετία» ανέφερε για να εξηγήσει πως αποτελούν πυλώνες μνήμης, γιατί έχουν να κάνουν με το σχηματισμό ταυτοτήτων, και κάθε μια οδηγεί, μέσα από ιδιαίτερους μηχανισμούς ο καθένας, σε αυτό που αποκαλούμε συνολικά εθνική ταυτότητα.
Οι τέσσερις επέτειοι αυτοί, συγκροτούν την γραμματική της εθνικής ταύτισης, με την έννοια ότι πρόκειται για διαδικασία, και όχι μια παγιωμένη και παγωμένη ουσία. Ο εθνικός χρόνος, άλλωστε όπως επεσήμανε ο κ. Λιάκος, διαφέρει από το φυσικό, γιατί τον αντιλαμβανόμαστε σαν ποιοτικό, όχι ως μετρήσιμη ροή χρόνου δηλαδή, αλλά ως μπλοκ, εποχές που διαδέχονται η μία την άλλη.
Το 2021 αποφασίζει πώς θα ανασυρθεί και πώς θα αναπαρασταθεί η επέτειος του 1821
Αυτά τα μπλοκ χρόνου δημιουργούνται είτε μέσα από σημαντικά γεγονότα, όπως η επανάσταση, ή γεγονότα με διάρκεια, για αυτό και προσέγγισε το θέμα των επετείων σε σχέση με την προβληματική του χρόνου, μέσα από τα χρονωνύμια και τους χρονότοπους.
Το χρονωνύμιο αρθρώνει τον χρόνο, και του δίνει ταυτότητα, με τον κ. Λιάκο να εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο περιλαμβάνει την γενικότερη περίοδο, και όχι αυστηρά τις ημερομηνίες της Επανάστασης του 1821. Ένα από τα πιο κρίσιμα ζητήματα, τόνισε, είναι μέσα από ποιες διαδικασίες καθορίζονται τα χρονωνύμια, και εδώ θα πρέπει να αναλυθεί ο ρόλος των επετείων, μήπως αυτές καθορίζουν τα χρονωνύμια, και αναζητώντας πώς και γιατί καθορίζονται οι επέτειοι.
Έτσι έθεσε μια σειρά από ερωτήματα, όπως πώς σχετίζονται οι επέτειοι με τα γεγονότα που μνημονεύουν, πότε «εξαντλούνται» τα γεγονότα, και τι συνδέει τα γεγονότα με τις επετείους, και τι κάνει ένα γεγονός άξιο μνημόνευσης.
Οι επέτειοι, τόνισε, ως μνημονικά γεγονότα, ανήκουν στην επικράτεια της μνήμης, και μέσα από αυτήν ανασύρονται τα γεγονότα στα οποία αναφέρονται. «Το 2021 αποφασίζει πώς θα ανασυρθεί και πώς θα αναπαρασταθεί η επέτειος του 1821» σημείωσε. Ενώ όμως οι επέτειοι δημιουργούν ένα κλειστό λόγο ως προς το γεγονός, από την άλλη δημιουργούν και μια πυκνότητα συζητήσεων, εκδηλώσεων και εκδόσεων γύρω από τα μνημονευόμενα γεγονότα. Οργανώνουν δε το χώρο, τον χρόνο και τις αξίες που συνιστούν το προβαλλόμενο γεγονός.
Συνεχίζουν να υπάρχουν στο παρόν τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα
Αφήνοντας πίσω τα χρονωνύμια, προχώρησε στον χρονότοπο, που δεν σημαίνει τον τόπο και το χρόνο, αλλά αναφέρεται στην χρονικότητα, και μάλιστα στην τοπικότητα του χρόνου, ενώ ο τόπος είναι επαναλαμβανόμενα λογοτεχνικά μοτίβα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
Μερικοί από τους χρονοτόπους αυτούς αναλύονται στα μυθιστορήματα, όπως η έννοια της συνάντησης, της περιπλάνησης, της μεταμόρφωσης, νοηματικές λεκτικές κατασκευές μέσω των οποίων αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Ο χρονότοπος είναι φόρμα κατανόησης, με τις έννοιες να προέρχονται από τη μυθολογία, την θρησκεία, την οικογένεια και τη λογοτεχνία, και μέσω των χρονοτόπων το γεγονός αποκτά μια μυθική υπόταση.
Η επανάσταση, τόνισε, δεν είναι μύθος, αλλά μια πραγματικότητα, όμως ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την Επανάσταση, έχει τα χαρακτηριστικά του Μύθου, που μεταφέρει αξίες, αλήθειες και έχει μια ολοκλήρωση, και όταν τα ιστορικά γεγονότα γίνονται μύθοι, τότε γίνονται επέτειοι.
Ένα κρίσιμο σημείο στο οποίο στάθηκε ο κ. Λιάκος είναι πως οι μεταφορές, μεταφέρουν σημασίες, μέσω των οποίων φωτίζονται διαφορετικά τα γεγονότα, γιατί χωρίς σημασίες δεν είναι κατανοητές οι επέτειοι, και οι σημασίες είναι αυτές που μυθοποιούν το γεγονός, και του προσδίδουν εσωτερική συνέπεια και τελεολογία, ώστε να μετασχηματιστεί ένα γεγονός σε επέτειο. «Τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα δεν βρίσκονται μόνο το παρελθόν, αλλά και στο παρόν, συνεχίζουν να μας συγκινούν, και να τα κουβεντιάζουμε, γιατί βρίσκονται ανάμεσα στην ιστορία και την προσδοκία», ανέφερε, με την ολοκλήρωσή τους να μην εξαντλείται στο παρελθόν, αλλά να δεσμεύει και τις γενιές στο μέλλον.
Έργο πολλών τομέων η πραγματική κατανόηση της πρόσληψης της επανάστασης το 2021
Έτσι λοιπόν οι επέτειοι αποτελούν τους χρονοτόπους που οργανώνεται ένα γεγονός, και μέσω των οποίων το αντιλαμβανόμαστε, και ειδικά μέσω των επετείων, 50ετίες, 100ετίες κτλ., που δεν είναι απλοί εορτασμοί, αλλά συμπυκνώνουν την προβληματική μιας περιόδου, και δημιουργούν τους όρους μέσα από το οποίο γίνεται αντιληπτό το γεγονός.
Κάθε εποχή λοιπόν αναδεικνύει τη δική της προβληματική, και αυτό καλείται να κάνει το Συνέδριο στην Κομοτηνή. Ως πρώτες παρατηρήσεις σημείωσε πως τονίστηκαν οι διεθνείς διαστάσεις, ως ευρωπαϊκή επανάσταση, και για τους νεότερους ερευνητές υπάρχει και ένα είδος ριζοσπαστισμού στο πλαίσιο των μετααποικιακών προσεγγίσεων. Υπήρχε από την άλλη μεριά μια συντηρητική αντίληψη που θέλει τον κόσμο να αποτελείται από λαϊκιστές και μεταρρυθμιστές, με τον Κολοκοτρώνη τον λαϊκιστή και τον Μαυροκορδάτο εκσυγχρονιστή, και από εκεί πιάστηκαν και γενεαλογίες Κολοκοτρώνης-Βελουχιώτης-Τσίπρας και Μαυροκορδάτος-Τρικούπης- Σημίτης -Μητσοτάκης.
Τέλος υπήρξαν και σοβαρές δουλειές που χρησιμοποίησαν χρονοτόπους, όπως το βιβλίο του Μαζάουερ, που περιέχει ως κεντρική έννοια αυτή της ανθεκτικότητας. «Βλέπει κανείς πως οι σύγχρονες οργανωτικές έννοιες, που δε προέρχονται μόνο από την ιστορία αλλά και άλλους τομείς, δημιουργούν τα στοιχεία μέσα από τα οποία αντιλαμβανόμαστε την Επανάσταση» τόνισε.
Κλείνοντας, επεσήμαινε πως ως ιστορικοί, εξετάζοντας τις επετείους, τις αντιπαραβάλλουν στην ιστορική πραγματικότητα τις κρίνουν με το μέτρο της συμμόρφωσης σε αυτή. Όμως τείνουν να παραμελούν τις προσδοκίες που περικλείουν οι επέτειοι, που δεν υπάρχουν χωρίς κοινό. «Μυκτηρίζουμε συχνά την έννοια της ιστορικής δικαίωσης, αλλά χωρίς αυτό το συναίσθημα η ιστορία θα ήταν αδιάφορη», τόνισε, αναρωτώμενος αν έχουν το δικαίωμα να αναρωτηθούν αν το συγκεκριμένο ελληνικό σήμερα των επετειακών χρόνων ανταποκρίνεται σε εκείνο που θα προσδοκούσαν ως δικαίωση των τεσσάρων αξόνων με τους οποίους οργανώθηκε η εθνική μνήμη.
Για αυτό και θεωρεί πως αν η συζήτηση περιλάβει τις πλευρές που διαφεύγουν από τον κύκλο των ιστορικών και πηγαίνουν στους απλούς ανθρώπους και τι περιμένουν από τις εθνικές επετείους, θα κάνει πιο παραγωγική τη συζήτηση.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.