Αναζητωντας τον Αριστοτελη στα γραπτα του

Τα αναπάντητα φιλολογικά ερωτήματα που διέπουν την πρώτη έκδοση του αριστοτελικού corpus «έλυσε» στο πλαίσιο του Colloquium του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας την Τετάρτη 18 Οκτωβρίου ο κ. Κωνσταντίνος Σπ. Στάικος, αρχιτέκτων, ιστορικός του βιβλίου και εκδότης. 

Ο ίδιος επικεντρώνεται στην μελέτη και τη διακίνηση του βιβλίου από την αρχαιότητα, κυρίως από τον ελληνικό κόσμο, ξεκινώντας από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους και τη διακίνηση και την αναπαραγωγή του βιβλίου την εποχή του Σωκράτη, και κατ’ επέκταση έχει «ανασυγκροτήσει», με βάση τα αρχαία κείμενα, τις βιβλιοθήκες που πρέπει να είχαν στην κατοχή τους η Ακαδημία του Πλάτωνα και ο Αριστοτέλης.
 
Αυτή γίνεται με την αποδελτίωση από τα συγγράμματά τους, σε ποιους συγγραφείς αναφέρονται και για ποιο λόγο, κάτι που προϋποθέτει να γνωρίζουν από ένα κείμενο τις θεωρίες, τις αντιλήψεις και τις απόψεις.
 
Παράλληλα έχει ασχοληθεί με την αρχιτεκτονική εξέλιξη της βιβλιοθήκης, από την κλασική εποχή, αρχής γενομένης από την πρώτη φιλοσοφική σχολή που ιδρύεται στη Μίλητο τον 6ο αιώνα, και κατ’ επέκταση τον θεσμό της βιβλιοθήκης αλλά και την εξέλιξή της ως κτίσμα στη Ρωμαϊκή εποχή και μετέπειτα.
 
Βέβαια η έννοια της βιβλιοθήκης ήταν εντελώς διαφορετική σε κάθε εποχή. Έτσι στον κλασικό κόσμο υπήρχαν οι αρχειακές βιβλιοθήκες, όπου κρατούνταν οι γενεαλογίες και οι νόμοι κάθε πόλης, και οι λογοτεχνικές βιβλιοθήκες, που συνήθως υπήρχαν στις φιλοσοφικές σχολές και ονομάζονταν «Μουσεία», με τον όρο βιβλιοθήκη να έρχεται στην ρωμαϊκή εποχή, όταν και προσλαμβάνει πιο δημόσιο χαρακτήρα. 

Το μεγάλο ταξίδι της βιβλιοθήκης του Αριστοτέλη 

Στο Colloquium ο κ. Στάικος ανέλυσε τη βιβλιοθήκη του ίδιου του Αριστοτέλη, ενός μανιώδους βιβλιοφάγου του οποίου η συλλογή βιβλίων ήταν, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, η μεγαλύτερη της εποχής του, αλλά και την έκδοση του αριστοτελικού corpus, τα φιλολογικά προβλήματα που υπάρχουν και τα αναπάντητα ερωτήματα.
 
Η βιβλιοθήκη περιείχε όλα τα συγγράμματα που δούλευε ο Αριστοτέλης μέχρι να τα εκδώσει.Αυτό πηγάζει από το γεγονός ότι η βιβλιοθήκη του, όπως αναφέρει και οΣτράβωνας στη “Γεωγραφία” και ο Πλούταρχος στους “Βίους Παράλληλους”, ήρθε σε εμάς με ένα κάπως ελλειπτικό τρόπο.
 
Ο Αριστοτέλης, φοβούμενος το 323 π.Χ. την απειλή των φιλομακεδόνων στην Αθήνα έφυγε από αυτή και πήγε στα κτήματα της μητέρας του, παίρνοντας μαζί του και τη βιβλιοθήκη του. Εκεί τον επισκέφτηκε ο διάδοχός του Θεόφραστος, ο οποίος τον διαβεβαίωσε πως η βιβλιοθήκη μετά τον θάνατό του θα είναι ασφαλής στο Λύκειο, όπως και έγινε, λειτουργώντας σα θησαυρός και για τη διδασκαλία.
 
Ο Θεόφραστος άφησε τη βιβλιοθήκη του στον Νελέο, ο οποίος δεν εκλέχτηκε ως σχολάρχης, και χολωμένος πήρε τη βιβλιοθήκη από το Λύκειο, με αποτέλεσμα αυτή από το 273 π.Χ. να θεωρείται χαμένη.
 

Ο Νελέος υποτίθεται ότι πήρε τα γραπτά από την Αθήνα στην πατρίδα του την Σκήψη, όπου οι κληρονόμοι του την άφησαν σε μια υπόγεια αποθήκη, μέχρι τον 1ο αιώνα π.Χ., όταν ο Απελλικών, Αθηναίος, τα αγοράζει και τα φέρνει στην Αθήνα.
 
Ο ίδιος δεν είχε τη δυνατότητα να τα εκδώσει, και όταν ο Ρωμαίος στρατηγός Σύλλας κατέλαβε την Αθήνα το 86 π.Χ., πήρε ως λάφυρο τη βιβλιοθήκη στη Ρώμη, όμως στη συνέχεια ο γιος του την έβγαλε σε δημοπρασία από την οποία την αγόρασε ένας έλληνας βιβλιόφιλος, ο Τυραννίων και έτσι ξεκινά η προσπάθεια της έκδοσης του αριστοτελικού corpus. Και εδώ δημιουργείται το ζήτημα, γιατί το υλικό που άφησε ο Αριστοτέλης ήταν άτιτλο, με τις συνάφειες να βρίσκονται μόνο από την ανάγνωση του περιεχομένου, ώστε να διαχωριστούν τα συγγράμματα. Ουσιαστικά είναι σημειώσεις, περιγραφές, παρασελίδιες σημειώσεις κ.α..Ακόμα δυσκολεύει την κατάσταση πως η γραφή ήταν μεγαλογράμματη, χωρίς να έχει περάσει από τους αλεξανδρινούς φιλολόγους για να υπάρχουν φράσεις και τονισμός των λέξεων.
 
Επίσης την εποχή που το υλικό ήταν στην κατοχή του Θεοφράστου στο Λύκειο, είχαν γίνει προσθήκες από διάφορους μαθητές, οι οποίες δεν ήταν εύκολο να διαγνωστούν. Για αυτό και προκύπτουν τα φιλολογικά προβλήματα στην έκδοση του corpus, γιατί αποτελεί στο σύνολό του σημειώσεις, που ο Αριστοτέλης δεν ήταν έτοιμος να εκδώσει, μιας και  πολλά από τα θέματά του ήταν ανοικτά προς συμπλήρωση.
 
Ο κ. Στάικος αναφέρθηκε και στα «Μεταφυσικά» του Αριστοτέλη, (δεν έχουν σχέση με τη μεταφυσική όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα, αλλά είναι κυριολεκτικά μετά τα «Φυσικά») τα οποία είναι δοκίμια άτακτα θεματικά, με ένα δοκίμιο φιλοσοφικής ορολογίας, ένα που έχει να κάνει με τις αρχές της φιλοσοφίας και άλλα.
 
Πρακτικά είναι δύσκολο να διαχωριστούν τα έργα, παρόλο που μπορούμε να μιλήσουμε με σχετική βεβαιότητα για κάποιες γραμματείες, όπως τα «Τοπικά», που προέρχονται από την ανάλυση του Αριστοτέλη, οι «Σοφιστικοί Έλεγχοι», τα «Πολιτικά», όπου αναφέρει τα διάφορα πολιτεύματα που υπήρχαν στις ελληνικές πόλεις, όμως έργα όπως η «Ποιητική» δεν μπορεί να θεωρηθεί έργο του Αριστοτέλη, απλά είναι σημειώσεις που κρατούσε και έχουν συγκεντρωθεί άτακτα.
 
Παράλληλαο Αριστοτέλης ήταν μεγάλος συλλογέας βιβλίων και πληροφοριών, έχοντας δημιουργήσει ένα μεγάλο δίκτυο πρακτόρων, λόγω και της χρηματοδότησής του από τον Αλέξανδρο, περίπου 800 τάλαντα, που του έδιναν τη δυνατότητα να προμηθεύεται τα βιβλία. 

Η βιβλιοθήκη στον αρχαίο κόσμο 

Πάντως αξίζει να σημειωθεί πως στον αρχαίο κόσμο, βιβλιοθήκες υπήρχαν στις σχολές (τα λεγόμενα Μουσεία), είτε ρητορικής είτε σοφιστικής, με τους φυσικούς φιλοσόφους της Ιωνίας να έχουν βιβλιοθήκες.
 
Δημόσια βιβλιοθήκη, με την έννοια που τη νοούμε σήμερα, δεν υπήρχε, και ξεκινά ουσιαστικά από την Ρώμη, όταν και χτίζεται η πρώτη επί Αυγούστου, ακολουθώντας τον σχεδιασμό του Ιούλιου Καίσαρα, και ήταν δίδυμη βιβλιοθήκη, με ένα κτίσμα να έχει το ελληνικό τμήμα, και το άλλο το λατινικό, στην προσπάθεια των Ρωμαίων να εξυψώσουν τη λατινική γραμματεία.
 

Βέβαια μεγάλες βιβλιοθήκες έχουμε στην Ελληνιστική εποχή, στην Αλεξάνδρεια, την Πέργαμο και αλλού, όμως οι Ρωμαίοι διαδίδουν την έννοια της βιβλιοθήκης, και όλες οι πόλεις αποκτούν δημόσιες βιβλιοθήκες.
 
Τα βιβλία σε αυτές τις βιβλιοθήκες προέρχονταν από εκδοτικούς οίκους, οι οποίοι ξεκινούν ακόμα από την κλασική εποχή, που είχαν αγοράσει μορφωμένους δούλους, τους οποίους τους έβαζαν να αντιγράφουν βιβλία, και η διαθεσιμότητα του παπύρου από την Αίγυπτο σε μεγάλες ποσότητες και χαμηλή τιμή, που επέτρεψε στη μεγάλη διάδοση των βιβλίων.
 
Υπήρχαν, σημείωσε ο κ. Στάικος, εκδοτικοί οίκοι που είχαν σημεία αναφοράς στα πέρατα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, δημιουργώντας πολλαπλά αντίτυπα, δείχνοντας και τη ζήτηση που υπήρχε.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.