Η εκπαιδευτικη κατασταση στις ιστορικες Ελληνορθοδοξες Κοινοτητες Κοσμιου και Γρατινης του Καζα Γκιουμουλτζινης κατα τις αρχες του 20ου αιωνος

• Έγγραφη Αναφορά - Έκθεση του Καθηγητού Γυμνασίου Αδριανουπόλεως Χ. Σκαλισιάνου ενεργήσαντος επιθεώρηση στα Ελληνικά Σχολεία των οθωμανοκρατούμενων περιοχών Δεδεαγάτς και Γκιουμουλτζίνης εν έτει 1907

Η ιστορική και παλαίφατη Πατριαρχική Ιερά Μητρόπολη Μαρωνείας αν και αντιμετώπιζε διαχρονικώς οικονομικές δυσχέρειες, ωστόσο διέθετε κατά το μέτρον του δυνατού οργανωμένο κοινοτικό σύστημα και μετά τις ιδιαίτερα ευνοϊκές για τους υπόδουλους Ρωμιούς της οθωμανικής αυτοκρατορίας μεταρρυθμίσεις των λεγομένων «Τανζιμάτ», με την έκδοση υπό της Υψηλής Πύλης των αυτοκρατορικών διαταγμάτων του «Χάττι Σερίφ του Γκιουλχανέ» (1839) και του «Χάττι Χουμαγιούν» (1856), καθώς και μετά την εν έτει 1862 εφαρμογή σε πλήρη ισχύ από την Υψηλή Πύλη και το Οικουμενικό Πατριαρχείο των λεγομένων «Εθνικών ή Γενικών Κανονισμών», έχει να επιδείξει, παρά τις όποιες ελλείψεις, μία ραγδαία εξέλιξη και πρόοδο, πολύπλευρη ποιοτική βελτίωση και αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος αυτής, η οποία καταγράφεται και στις εκτός της πόλεως Γκιουμουλτζίνης (Κομοτηνής) ελληνορθόδοξες κοινότητες του Καζά Γκιουμουλτζίνης, μεταξύ των οποίων και οι δύο ιστορικές ενορίες του Κοσμίου (Κιουτσούκιοϊ) και της Γρατινής (Γριτζάν-Ισσάρ ή Γριτζάν-Ασσάρ).

Η πρώτη αξιόπιστη ιστορική μαρτυρία περί της κοινοτικής και εκπαιδευτικής καταστάσεως των ελληνορθοδόξων κοινοτήτων του Καζά Γκιουμουλτζίνης κατά το β΄ ήμισυ του 19ου αιώνος διασώζεται στα γραφόμενα του Ηπειρωτικής Καταγωγής Ιατρού Μιχαήλ Μελιρρύτου, ο οποίος ως μόνιμος κάτοικος Μαρωνείας, όπου ασκούσε το επάγγελμα αυτού, εξέδωσε εν Κωνσταντινουπόλει, κατά το έτος 1871, το αξιόλογο ιστορικό πόνημά του, υπό τον τίτλο: «Περιγραφή Ιστορική και Γεωγραφική Υπ’ Εκκλησιαστικήν Έποψιν της Θεοσώστου Επαρχίας Μαρωνείας», στο οποίο αναφερόμενος μεταξύ άλλων και στην κοινοτική οργάνωση της ελληνορθοδόξου κοινότητος Κοσμίου, γράφει ότι: «Το χωρίον απέχον της Ξυλαγανής 1 ½ ώραν, και της Γιμουρτζίνης ½ ώραν, κατοικείται εξ 80 χριστιανικών οικιών, ομιλούντων απάντων την καθαράν ελληνικήν. Εισί πάντες εύποροι, καθό φιλεργότεροι των γειτόνων των. Έχουσι νεόδμητον εκκλησίαν του Αγίου Αθανασίου, πανηγυρίζοντες δις του έτους, την 2 Μαΐου και την 18 Ιανουαρίου, ότε παρευρίσκεται και ο κατά καιρόν Μητροπολίτης ιερουργών, ως και πολύ πλήθος των πέριξ χωρίων, πόλεων και κωμών προσέρχεται…».

Μία ιδιαιτέρως πολύτιμη έγγραφη ιστορική πηγή περί της επικρατούσης εκπαιδευτικής καταστάσεως στις εν Δυτική Θράκη Ελληνορθόδοξες Κοινότητες είναι και η εν έτει 1907 υπηρεσιακή έγγραφη «Αναφορά-Έκθεση του Καθηγητού Γυμνασίου Αδριανουπόλεως Χ. Σκαλισιάνου ενεργήσαντος επιθεώρησιν Ελλην. Σχολείων περιοχών Δεδεαγάτς και Γκιουμουλτζίνης», την οποία υπέβαλε αρμοδίως στο εν Αδριανουπόλει Β. Προξενείο. Στην εν λόγω έγγραφη Αναφορά-Έκθεση του Καθηγητού Χ. Σκαλισιάνου, υπό ημερομηνία 20 Ιανουαρίου 1907 γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην εσωτερική εκπαιδευτική λειτουργία των Ελληνορθοδόξων Σχολών Κοσμίου και Γρατινής, στο ωρολόγιο πρόγραμμα, στο επίπεδο του εκπαιδευτικού προσωπικού, καθώς επίσης στις εγγενείς εκπαιδευτικές ελλείψεις και στις αδυναμίες του εκπαιδευτικού συστήματος και των ακολοθουμένων εκπαιδευτικών μεθόδων κατά την διδασκαλία των μαθημάτων.

Ο Ιερός Ναός Αγίου Αθανασίου στο Κόσμιο

Ο Καθηγητής Χ. Σκαλισιάνος διά της γραφής του παρέχει μία αξιόπιστη ιστορική μαρτυρία για την επικρατούσα κοινοτική και εκπαιδευτική κατάσταση στην παλαίφατη και ιστορική ελληνορθόδοξη κοινότητα Κοσμίου (Κιουτσούκιοϊ), την οποία καταγράφει ως εξής: «Εις το ημίσειαν ώραν απέχον της Γκιμουλτζίνης χωρίον Κιουτσούκιοϊ έφθασα την 3 και 10΄ μ.μ., συναντήσας δε καθ’ οδόν τους μαθητάς αναχωρούντας εκ του σχολείου, τους εσταμάτησα και τους επανήγαγον εις αυτό. Προσελθόντος και του διδασκάλου Γεωργ. Κεφαλά προέβην αμέσως εις εξέτασιν των μαθητών, η δ’ εντύπωσις μου εκ της εξετάσεως είναι ήκιστα κολακευτική διά τον εν λόγω διδάσκαλον. Η ανάγνωσις των μαθητών βεβιασμένη και ξηρά, αι γεωγραφικαί των και ιστορικαί γνώσεις συγκεχυμέναι και ατελέσταται, εν δε τη αριθμητική χωλαίνουσιν οικτρώς. Το σχολείον και ευρύχωρον είναι και ευάερον, ευμοιρεί δε και γεωγραφικών χαρτών και εικόνων και θρανίων καταλλήλων και λοιπών χρεωδών, αλλ’ ο διδάσκαλος ουδόλως φαίνεται έχων αντίληψιν του προορισμού του ως επίσης και η βοηθός αυτού αδελφή του Ελένη. Ψοφοειδής ων, ως φαίνεται, καίτοι νεώτατος, και ακοινώνητος και φυγόπονος παν άλλο είναι ικανός όπως εμπνεύση εις τους αμαθείς κατοίκους του χωρίου στοργήν προς το σχολείον και πείση αυτούς να στέλλωσιν προθύμως τα τέκνα των εις αυτό. Ως εκ τούτου, ενώ το χωρίον περιέχει 160 οικίας ήτοι περί τους 1000 κατοίκους και ηδύναντο να φοιτώσιν εις το σχολείον 100 και πλέον μαθηταί και μαθήτριαι, μόλις 50 και ούτοι ατάκτως φοιτώσιν. Αλλά και των 50 τούτων μαθητών η φοίτησις οφείλεται κατά το πλείστον εις τον φιλογενή ζήλον αφελούς τινος και αγαθού προκρίτου του χωρίου, Χαραλάμπους ονόματι, όστις αφοσιωθείς εις το ευγενές έργον της εκπολιτίσεως των αγροίκων συμπολιτών του διά των γραμμάτων, περισυλλέγει τα παιδία εκ των τριώδων και κρατών αυτά εις τας αγκάλας του τα φέρει εις το σχολείον, μυρίας εις αυτά επιδαψιλεύων θωπείας. Νομίζω όθεν επάναγκες όπως αντικατασταθώσιν οι διδάσκαλοι Γεώργ. και Ελένη Κεφαλά, οίτινες λαμβάνοντες ομού μισθόν 40 λιρών ετησίως ούτε ως διδάσκαλοι ούτε ως Έλληνες εκτελούσι το καθήκον των, διά διδασκαλισσών αποφοίτων ανωτέρου τινός Παρθεναγωγείου, ων η εργασία απεδείχθη πανταχού και ευσυνείδητος και γόνιμος.

Για δε την ιστορική ελληνορθόδοξη κοινότητα της Γρατινής (Γριτζάν-Ισσάρ ή Γριτζάν-Ασσάρ) ο Μιχαήλ Μελίρρυτος γράφει ότι: «Απέχει της πρωτευούσης 3 ώρας. Κείται εις τους πρόποδας όρους τινός, εις την κορυφήν του οποίου, υπάρχουν λείψανα αρχαίων τειχών, και κατάψυχρον ύδωρ. Εν τω μέσω του χωρίου διέρχεται ποταμίσκος ξηραινόμενος το θέρος. Υπάρχει εκκλησία και σχολείον κοινόν. Κατοικείται εκ 50 χριστιανικών οικιών, είναι εις θέσιν υψηλήν και τερπνήν».

Υπάρχουσι βεβαίως περισσότερα παιδία εν τω χωρίω μη φοιτώντα εις το σχολείον, αλλ’ εάν ληφθή υπόψη η απαιδευσία των χωρικών και η αποστροφή των προς τα γράμματα, ην ιδίοις όμμασιν αντελήφθην, θέλει θεωρηθή ως κατόρθωμα της διδασκάλου η των 37 παιδίων φοίτησις, άτινα και συγκρατεί σαγηνεύουσα αυτά διά θωπειών και στοργής αυτόχρημα μητρικής

Ο Καθηγητής Χ. Σκαλισιάνος αναφερόμενος στην επικρατούσα εκπαιδευτική κατάσταση στην ελληνορθόδοξη κοινότητα της Γρατινής γράφει ότι: «Το μικρόν μονοτάξιον σχολείον του τριώρου απέχοντος της Γκιμουλτζίνης χωρίου Γριτζάν Ισσάρ, διευθυνόμενον υπό της Δος Ελευθερίας Θεμιστοκλέους, αποφοίτου του Ζαππείου Αδριανουπόλεως, εκτελεί καλώς τον προορισμόν του. Καίτοι οι κάτοικοι του χωρίου τούτου είναι αγροικότατοι και, κατά την ομολογίαν πάντων, εις ημιαγρίαν σχεδόν κατάστασιν, ως εκ τούτου δε ουδ’ αντιλαμβάνονται καν την ανάγκην της υπάρξεως σχολείου, κατώρθωσεν εν τούτοις η ειρημένη διδάσκαλος, ικετεύουσα τας μητέρας των παιδίων και διά παντοίων τρόπων περιποιουμένη αυτάς, να πείση τας πλείστας ν’ αποστείλλωσι τα τέκνα των εις το σχολείον, και ούτω συνεκέντρωσε εις το σχολείον της 37 εν όλω παιδία εν χωρίω μόλις 110 οικίας αριθμούντι. Υπάρχουσι βεβαίως περισσότερα παιδία εν τω χωρίω μη φοιτώντα εις το σχολείον, αλλ’ εάν ληφθή υπόψη η απαιδευσία των χωρικών και η αποστροφή των προς τα γράμματα, ην ιδίοις όμμασιν αντελήφθην, θέλει θεωρηθή ως κατόρθωμα της διδασκάλου η των 37 παιδίων φοίτησις, άτινα και συγκρατεί σαγηνεύουσα αυτά διά θωπειών και στοργής αυτόχρημα μητρικής. Αγαθήν εντύπωσιν προυξένησέ μοι η ειρημένη διδάσκαλος και διά τον επαγωγόν αυτής τρόπον εν τη διδασκαλία, την αγάπην της προς τα παιδία, και την εντελή αντίληψιν της αποστολής της, και, μολονότι θεωρώ αυτήν αξίαν κρείττονος τύχης, νομίζω ότι η διατήρησις αυτής εν τη θέσει ταύτη είναι αναγκαία, ως δυναμένη να συντελέση εις την εξημέρωσιν των χωρικών, ων το αρειμάνιον ήθος, το νυν εις κλοπάς και εσωτερικάς διαμάχας δαπανώμενον, ηδύνατο να χρησιμοποιηθή υπό των αρμοδίων εις έργα ανάγκης εθνικής, άτινα ενδείκνυνται ως απαραίτητα κατά τα μέρη εκείνα».

Υ.Γ.: Το παρόν ιστορικό κείμενο αφιερούται ευλαβώς στην ιερά και άληστο μνήμη των κατά καιρούς φιλοπρόοδων, φιλογενών και φιλοπάτριδων ευεργετών και δωρητών καθώς και των Διδασκάλων και Διδασκαλισσών στα Ελληνικά Εκπαιδευτήρια των ιστορικών και παλαιφάτων Ελληνορθοδόξων Κοινοτήτων του Κοσμίου (Κιουτσούκιοϊ) και της Γρατινής (Γριτζάν-Ισσάρ ή Γριτζάν-Ασσάρ ) του Καζά Γκιουμουλτζίνης.

*Ο Ιωάννης Ελ. Σιδηράς είναι Θεολόγος – Εκκλησιαστικός Ιστορικός – Νομικός

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.