Πολεμοι με αλλα οπλα η οταν η Κινα διδασκει αναπτυξη (!) (Δευτερο μερος)

Κείμενα προβληματισμού τον καιρό της πανδημίας

Γιουβάλ Νώε Χαράρι, «Η καταιγίδα θα περάσει, αλλά οι επιλογές που κάνουμε τώρα θα αλλάξουν τις ζωές μας για τα επόμενα χρόνια»

 

Θα προσπαθήσουμε –διαθέτοντας τις απόψεις ενός μη ειδικού– με βάση την ιστορία, την τέχνη και τη φιλοσοφία περισσότερο, να προσεγγίσουμε τα πράγματα.

Μπορούμε να ξεκινήσουμε από τη διαίρεση του κόσμου μας σε ζώνες επιρροής, σε δυνάμεις και υπερδυνάμεις. Κάθε φορά που κάτι συμβαίνει στον πλανήτη μας, σκεφτόμαστε τι επιπτώσεις θα έχει στις δυνάμεις αυτές και στη μεταξύ τους σχέση. Σκέφτομαι πολιτικά, οικονομικά, πολιτιστικά τα πράγματα. Στη συνέχεια αναλογίζομαι την τεχνολογία και τις δυνατότητες στη σύγχρονη εποχή, τα κινητά, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και το διαδίκτυο.

Θέλω να ομολογήσω και να πω σε αυτό το σημείο κάποια συναισθήματά μου
–ανάμειχτα. Όταν ψωνίσω από το παζάρι ή από τα κινέζικα κάποιο μπουφάν με πέντε ευρώ, κάποιο παιχνίδι, κάποιο αντικείμενο, «τζάμπα» που λένε, χαίρομαι που κάνω οικονομία. Σκέφτομαι την παιδική εργασία και τις συνθήκες εργασίας στην Κίνα, προβληματίζομαι, στενοχωριέμαι… Αν βρω μια ευκαιρία, ξαναπέφτω στην αγορά. Τελευταία, πάμφθηνα βρίσκω από δύο γειτονικές μας χώρες –εννοώ Τουρκία και Βουλγαρία– κάποια πράγματα, τρόφιμα, παιχνιδάκια… Ξέρω ότι τα ημερομίσθια είναι τόσο χαμηλά, συμπιεσμένα προς τον πάτο της ζωής. Ανατριχιάζω ιδιαίτερα στις μέρες μας για το θέμα των εμβολίων, τα παζάρια, την αδυναμία της προηγμένης Ευρώπης να παράγει εμβόλια, να τα ψάχνει ως ο αδύναμος συγγενής… Μου κάνει εντύπωση ότι δεν γίνεται κουβέντα για εναλλακτική ιατρική, ολιστικές θεωρίες και τα παρόμοια.

Καθώς αναλογίζομαι αυτά, έρχονται στο μυαλό μου θέματα που έχουν σχέση με το εμπόριο της τέχνης και του αθλητισμού. Ο άνθρωπος και τα έργα του γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης. Όσοι/όσες δημιουργούν και όσοι/όσες καταναλώνουν. Θύτες και θύματα, ανθρωποκαταναλωτές και ανθρωποκαταναλώτριες…

Αυτά βιώνουμε, νιώθουμε, ή και απωθούμε από το συνειδητό μας πλειστάκις…

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μεγαλώσαμε με τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ πρωταγωνιστές, την Κίνα και την Ευρωπαϊκή Ένωση να αναπτύσσονται, να αλλάζουν σταδιακά οι σχηματισμοί και οι ισορροπίες. Κατέρρευσε η ΕΕΣΔ, ξαναγεννήθηκε η Ρωσία, προχώρησε η λεγόμενη παγκοσμιοποίηση, έχουμε τους Δίδυμους Πύργους
–το αναφέρω συμβολικά– και εσχάτως το Καπιτώλιο. Είναι τα εξωτερικά σκηνικά της εποχής μας.

Θα παραθέσουμε κάποια στοιχεία που αναφέρονται στην εποχή μας και στους τέσσερις παίχτες του παγκόσμιου παιχνιδιού.

—Το μερίδιο των ΗΠΑ στο παγκόσμιο ΑΕΠ, που ήταν σχεδόν το 1/2 το 1950, πήγε από το 1/4 το 1991 στο 1/7 σήμερα.

—H Κίνα διαθέτει τέσσερις φορές τον πληθυσμό των ΗΠΑ. Αν οι Κινέζοι εργαζόμενοι φθάσουν να γίνουν μόλις κατά το ήμισυ παραγωγικοί σε σχέση με τους Αμερικανούς, τότε η Κίνα πρόκειται να δει το ΑΕΠ της να διπλασιάζεται σε σχέση με αυτό των ΗΠΑ. 

—Στην Ασία, η οικονομική ισορροπία έχει ήδη γείρει δραματικά υπέρ του Πεκίνου. Διεθνώς η Κίνα εξελίσσεται γοργά σε έναν ομότιμο ανταγωνιστή της Αμερικής στις προηγμένες τεχνολογίες. Σήμερα, από τις είκοσι μεγαλύτερες εταιρείες τεχνολογίας πληροφοριών, οι εννέα είναι κινεζικές.

—H Ρωσία παραμένει μια στρατιωτική υπερδύναμη, με ένα οπλοστάσιο που είναι λειτουργικά ισοδύναμο με αυτό της Αμερικής. Διαθέτει μια αμυντική βιομηχανία που παράγει όπλα τα οποία πολλές χώρες επιθυμούν να αγοράσουν, όπως η Τουρκία και η Ινδία. H στρατιωτική ικανότητα αποτελεί το κύριο συγκριτικό πλεονέκτημα της Ρωσίας.

—Η πανδημία του κορωνοϊού αποκάλυψε μια «ανεύθυνη και παράλογη» οικονομική εξάρτηση από την Κίνα, τόνισε πρόσφατα ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών Μπρινό Λε Μερ. Μέχρι σήμερα κανένας Γάλλος πολιτικός δεν έχει προχωρήσει σε παρόμοια δήλωση, προφανώς επειδή το 47% των γερμανικών εξαγωγών πηγαίνει στην Κίνα, ενώ το γαλλικό ποσοστό ανέρχεται «μόλις» στο 18%.

—Μόνο όσον αφορά τα φάρμακα ο Γερμανός υπουργός Υγείας Γενς Σπαν θεωρεί ότι η Γερμανία, η οποία εισάγει σήμερα το 40% από την Κίνα, θα πρέπει να περιορίσει την εξάρτησή της, διότι, όπως τονίζει ο υπουργός, εδώ καθοριστική δεν είναι η τιμή, αλλά η διαθεσιμότητα.

—Η παραγωγή απλών προϊόντων, όπως t-shirts ή παπουτσιών, έχει ήδη μεταφερθεί σε γειτονικές χώρες της Κίνας. Ως προς τα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας όμως, των οποίων οι εφοδιαστικές αλυσίδες είναι πιο πολύπλοκες, η Κίνα παίζει διεθνώς ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο.

***

Επανερχόμαστε στην πανδημία και στον κορωνοϊό. Το ζητούμενο είναι τι θα ακολουθήσει. Μαζί μας πάλι ο Ισραηλινός Χαράρι. Είναι πολύ βασικό αυτό που υποστηρίζει: «Η καταιγίδα θα περάσει, αλλά οι επιλογές που κάνουμε τώρα θα αλλάξουν τις ζωές μας για τα επόμενα χρόνια».

Τα παρεπόμενα είναι σε τοπικό, μα κυρίως, σε παγκόσμιο επίπεδο, όσον αφορά το ζήτημα των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της ιδιωτικότητας και των προσωπικών δεδομένων, καθώς οι κυβερνήσεις εντείνουν τις προσπάθειες ανάσχεσης του φονικού ιού. Τονίζει ο Χαράρι: «Οι αποφάσεις που θα λάβουν οι πολίτες και οι κυβερνήσεις τις επόμενες εβδομάδες πιθανώς θα διαμορφώσουν τον κόσμο για τα επόμενα χρόνια, όχι μόνον τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης, αλλά και την οικονομία μας, την πολιτική και τον πολιτισμό».

Συχνά ακούμε ότι υπάρχει κίνδυνος τα μέτρα που λαμβάνονται τώρα να γίνουν στο μέλλον αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Αποφάσεις που άλλοτε θα χρειάζονταν χρόνια διαβουλεύσεων για να ληφθούν, παίρνονται πλέον μέσα σε λίγες ώρες. Οι εταιρίες και οι κυβερνήσεις μπορούν να φθάσουν στο σημείο να μας γνωρίζουν πολύ καλύτερα από ό,τι γνωρίζουμε εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας. Οι αισθητήρες και οι ισχυροί αλγόριθμοι παίζουν τον κυρίαρχο ρόλο τους.

Και ένα άλλο σημείο τονίζει ο Χαράρι που αποσκοπεί στην ανάγκη της παγκόσμιας συνεργασίας: «Δεδομένης της παγκόσμιας φύσης της οικονομίας και των αλυσίδων εφοδιασμού, εάν κάθε κυβέρνηση κάνει το δικό της αδιαφορώντας πλήρως για τις άλλες χώρες, το αποτέλεσμα θα είναι να προκύψει χάος και μια βαθύτερη κρίση. Χρειαζόμαστε ένα παγκόσμιο σχέδιο δράσης και το χρειαζόμαστε γρήγορα».

Ο Χαράρι με τα βιβλία του τα τελευταία χρόνια μάς ταράζει σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη. Έχω αναφέρει σε άλλα κείμενα και ομιλίες πολλές φορές αυτήν την πλευρά της τεχνολογίας.

Θα πω δυο-τρία παραδείγματα, προτού αναφέρω κάποια θέση του. Στις τράπεζες αυτό το διάστημα περιμένω με τις ώρες στις ουρές για μια πράξη. Λες, θα το κάνω από τον υπολογιστή να γλιτώνω τις ουρές. Σε λίγα χρόνια δεν θα υπάρχουν τράπεζες με πολλούς υπαλλήλους, κάποτε θα είναι χωρίς υπαλλήλους. Σχολεία και Πανεπιστήμια, χωρίς κτήρια, εγκαταστάσεις και εκπαιδευτικούς. Αφού όλα μπορούν γίνουν με την τηλεκπαίδευση. Γλιτώνουμε λεφτά και απεργίες και καταλήψεις. Όταν ετοιμάζω ένα άρθρο, ψάχνοντας πηγές και στοιχεία, το διαδίκτυο είναι «πρόθυμο» και την άλλη μέρα μου στέλνει ακάλεστη βοήθεια…

Ο Χαράρι ήδη από το 2017 επιχειρηματολόγησε πως μέσω της αδιάλειπτης τεχνολογικής προόδου με τον ρυθμό όπου αυτή εξελίσσεται, οι ανθρώπινες κοινωνίες θα μπορούσαν να οδηγηθούν σε μια κατάσταση όπου, κατά το 2050, θα δημιουργούνταν μια νέα τάξη ανθρώπων, η τάξη των αχρήστων, όπου οι άνθρωποι αυτοί δεν είναι απλώς άνεργοι αλλά δεν είναι δυνατό να προσληφθούν πουθενά καθώς ένα τεράστιο τμήμα των τύπων εργασιών, χειρωνακτικών και πνευματικών, θα έχει αυτοματοποιηθεί και αντικατασταθεί από τις μηχανές. Το ζήτημα αυτό της εργασιακής οικονομικής υποστηρίζει πως θα αποτελέσει ένα από τα κύρια οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα που θα αντιμετωπίσουν οι επόμενες γενεές.

Και ένα τελευταίο: «Δεν βρισκόμαστε σε πόλεμο. Ζούμε μια υγειονομική κρίση. Δεν υπάρχουν άνθρωποι-εχθροί να σκοτώσουμε. Υπάρχουν άνθρωποι που πρέπει να φροντίσουμε». Το σύστημα παρακολούθησης των πολιτών θα πρέπει να βρίσκεται υπό τον έλεγχο μιας ειδικής υγειονομικής Αρχής και όχι της αστυνομίας. Το κράτος πρόνοιας επιθυμεί η κυρίαρχη ιδεολογία να το διαλύσει. Όλα ιδιωτικά…

Υπάρχει ένας διπλός κίνδυνος ολοκληρωτισμού, από το κράτος, από την αστυνομία ή από τους αλγόριθμους. Στη σύγχρονη Ευρώπη εφαρμόζεται το πρώτο, αλλά καιροφυλακτεί και το δεύτερο. Δικαιώματα δημοκρατικά του ανθρώπου και ιδιοκτησία των δεδομένων, των data, είναι το σύγχρονο ζητούμενο. Ακόμη και αν αποτρέψουμε την άνοδο ολοκληρωτικών καθεστώτων, θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουμε τη σταδιακή μετατόπιση της εξουσίας από τους ανθρώπους στους αλγορίθμους. «Αν δεν ρυθμίσουμε την ιδιοκτησία των δεδομένων και τη δύναμη των αλγορίθμων, σύντομα οι άνθρωποι ίσως να χάσουν τον έλεγχο της οικονομίας, του πολιτικού συστήματος, ακόμη και της ίδιας της ζωής τους».

***

Ξαναφέρνουμε στο μυαλό μας τον Θουκυδίδη. Η ανθρώπινη φύση είναι απίθανο να αλλάξει. Και πιστεύω, όπως και πολλοί άλλοι, ότι οι μεγαλύτεροι εχθροί μας δεν είναι οι ιοί, αλλά οι εσωτερικοί δαίμονες της ανθρώπινης φύσης: το μίσος, η απληστία, η άγνοια.

Έχω την πεποίθηση ότι αυτό που λένε «κανονικότητα», θα είναι κάτι νέο, με άλλη διάρθρωση των δυνάμεων παγκόσμια. Η Κίνα θα έχει βασικό ρόλο σε όλα τα επίπεδα.

Διάβασα ένα άρθρο του Δημήτρη Γκάζη με τίτλο «Η πανδημία επιταχύνει το κινέζικο τεχνολογικό άλμα» («Δρόμος της Αριστεράς», 28/11/2020). Σχετικά, ο Στέλιος Ελληνιάδης (στην ίδια εφημερίδα, στις 12/12/2020) γράφει το άρθρο «Η Κίνα αλλάζει τον κόσμο, η Δύση καρκινοβατεί», με την άποψή του να είναι ότι «ο δυτικοκεντρισμός, επαρκής ίσως στην προηγούμενη ιστορική φάση, δεν μπορεί πια να μας βοηθήσει να δούμε καθαρά αυτό που συμβαίνει, και να διαμορφώσουμε μια εποικοδομητική πολιτική, φρέσκια και πλούσια σε ιδέες, απαλλαγμένη από βαρίδια και παγιωμένα συμφέροντα, πάντα με επίκεντρο τους πολλούς, τους λαούς κι όχι τις ολιγαρχίες που λυμαίνονται τις κοινωνίες και τη φύση».

Με δυο λέξεις, ας παλέψουμε για Υγεία και Ελευθερία. Αυτός είναι ο στόχος μας.

Ξάνθη, Φεβρουάριος 2021

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.