Ο γλωσσικος πλουτος της Θρακης με τα ποικιλα ιδιωματα του μπαινει στα πανεπιστημιακα αμφιθεατρα

Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή, Κοσμητόρισσα της σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών

«Τα ιδιώματα αναβιώνουν μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και εντός του ΔΠΘ»

Το γλωσσικό ζήτημα που απασχόλησε για 1,5 αιώνα την ελληνική κοινωνία, η επιλογή ενός εθνικού αφηγήματος που επέβαλε την μεγαλύτερη δυνατή ομοιογένεια, η ανάπτυξη του φαινομένου της αστυφιλίας, αλλά και η ανάγκη ένταξης των προσφυγικών πληθυσμών στις νέες τους πατρίδες, μετά τη μικρασιατική καταστροφή είναι μερικοί μόνο από τους παράγοντες που συντέλεσαν στη διαμόρφωση μιας ενιαίας ομιλούμενης γλώσσας. Τα πολυποίκιλα ιδιώματα και οι διάφορες διάλεκτοι που μπορούσε να συναντήσει κανείς από άκρο σε άκρο της Ελλάδας, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ανάλογα με την περιοχή, έχασαν μερίδιο των φυσικών ομιλητών τους, χωρίς ωστόσο να εκλείψουν εντελώς.  

Οι καιροί και οι συνθήκες όμως αλλάζουν. Παρατηρείται λοιπόν, μια (επι)στροφή προς τα τοπικά ιδιώματα και διαλέκτους. Βοηθούντων των social media, που μειώνουν τις αποστάσεις, η γλώσσα των παππούδων και των γιαγιάδων βρήκε τον τρόπο της να κερδίσει τους νεότερους, άλλοτε μέσα από το χιούμορ, άλλοτε μέσα από τις αφηγήσεις. Πάντως σίγουρα βοήθησε στο να ξυπνήσουν μνήμες.

Και αφού οι «ηθικές αναστολές» που επέβαλαν οι λόγοι που παραθέσαμε παραπάνω, άρχισαν να εκλείπουν, οι τοπικές διάλεκτοι και ιδιώματα άρχισαν σιγά σιγά να κεντρίζουν το ερευνητικό ενδιαφέρον. Μιλώντας για τη Θράκη, το πανεπιστήμιο της περιοχής μας, εδώ και αρκετά χρόνια άρχισε να ασχολείται με την καταγραφή των θρακικών διαλέκτων και ιδιωμάτων. Πλέον όμως έκτος από την έρευνα επέλεξε να πάει ένα βήμα παρακάτω και να βάλει διάφορα ιδιώματα στις πανεπιστημιακές αίθουσες. Σουφλιώτικα, Ξυλαγανιώτικα και άλλα θρακιώτικά ιδιώματα θα ξαναζωντανέψουν στις αίθουσες του πανεπιστημίου με ζωντανό τρόπο, σε μια προσπάθεια να διαμορφώσει νέους φυσικούς ομιλητές.

Εμπνεύστρια και πρωτεργάτρια αυτής της προσπάθειας η Κοσμητόρισσα της Σχολής Κλασσικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του ΔΠΘ και καθηγήτρια γλωσσολογίας στο Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας κ. Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλη, η οποία μιλώντας στην εκπομπή «Με το Ν και με το Β» του Ράδιο Παρατηρητής έδωσε περισσότερες λεπτομέρειες γύρω από αυτό το νέο εγχείρημα.

Ο λόγος στην ίδια λοιπόν…

ΠτΘ: Σήμερα συνομιλούμε με αφορμή αυτό το πάρα πολύ ωραίο νέο, την εκκίνηση της διδασκαλίας του σουφλιώτικου ιδιώματος. Αυτή την ανακοίνωση την υποδεχτήκαμε με ιδιαίτερη χαρά.

Π.Κ.-Β.: Είναι στο πλαίσιο του μαθήματος «Διαλεκτολογίας», το οποίο διδάσκεται εδώ και είκοσι χρόνια στο πανεπιστήμιο. Τα τελευταία χρόνια έχει πάρα πολύ μεγάλη αγάπη και χαίρει εκτίμησης μεταξύ των φοιτητών. Είναι μάθημα επιλογής πλέον, παρόλα αυτά οι φοιτητές το θέλουν το μάθημα, μας έχει κάνει την τιμή και ο ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ και έχει ανεβάσει μερικά άρθρα των παιδιών που ήταν αποτέλεσμα της μελέτης τους των ιδιωμάτων της περιοχής. Δεν είναι η πρώτη φορά που κάνουμε αυτό το πράγμα. Η διαφορά φέτος είναι ότι αποφασίσαμε μέσα στο πλαίσιο του μαθήματος τα θρακικά ιδιώματα να διδάσκονται κανονικά στους φοιτητές, και όχι μόνο σαν αντικείμενο μελέτης όπως συνέβαινε μέχρι τώρα. Μέχρι τώρα οι φοιτητές του μαθήματος μάθαιναν για τα χαρακτηριστικά των ιδιωμάτων, τις λέξεις, από πού προέρχονται, κλπ. Η τομή που κάνουμε φέτος είναι να διδάξουμε τα ιδιώματα, να μάθουν να τα μιλάνε, όσο μπορούν. Έτσι θα κάνουμε κάποια βασικά στοιχεία φωνητικής, φωνολογίας, ώστε οι φοιτητές να προσπαθήσουν να μιλήσουν αυτή τη διάλεκτο, την πολύ όμορφη διάλεκτο της νέας ελληνικής, -διάλεκτο το λέω με την γενικότερη έννοια, ιδιώματα είναι- οπότε μέσα από αυτή τη διαδικασία να νοιώσουν το ιδίωμα, γιατί όταν το μελετάς μουσειακά σαν να βλέπεις έναν ωραίο πίνακα ζωγραφικής, δεν είναι το ίδιο πράγμα. Πιστεύω ότι θα πετύχει το εγχείρημα. Και δεν θα γίνει μόνο με τα σουφλιώτικα. Ξεκινάμε με τα σουφλιώτικα, γιατί το Σουφλί είναι ένα κύτταρο δημιουργικό, έχει ανθρώπους που ακόμα μιλάνε το ιδίωμα, το αγαπάνε το ιδίωμα, βέβαια η νεολαία δεν το μιλάει ακόμα, αλλά ελπίζω η επόμενη γενιά να το μιλάει.

«Γίνεται ένας δημιουργικός “χαμός” στις ιστοσελίδες με τα θρακιώτικα»

ΠτΘ: κ. Βουγιουκλή, πώς ξεκίνησε αυτή η πρωτοβουλία; Η ελληνική γλώσσα όπως τη χρησιμοποιούμε νομίζω ότι είναι συνδυασμός πολλών ιδιωμάτων και πολλών ερεθισμάτων βέβαια, και ξενόφερτων.

Π.Κ.-Β.: Βέβαια. Πάντα υπήρχαν ξένα στοιχεία στη γλώσσα. Δεν μπορεί να υπάρξει γλώσσα χωρίς ξένα στοιχεία. Υπάρχει γλωσσική επαφή. Δεν είμαστε απομονωμένοι. Δεν ζούμε μόνοι μας σε μια φούσκα. Αυτό το θέμα της διδασκαλίας των σουφλιώτικων ήταν στο μυαλό μου για πολλά χρόνια. Δεν το τολμούσα όμως να το κάνω για πολλούς λόγους. Αλλά βλέπω ότι και τα ποντιακά έχουν μεγάλη επιτυχία, και τα κρητικά έχουν μεγάλη επιτυχία, και λέω γιατί όχι και τα θρακιώτικα. Αλλά το κύριο έναυσμα ήταν η παρατήρηση που έκανα τα τελευταία δύο χρόνια με τις ιστοσελίδες. Γίνεται ένας δημιουργικός «χαμός» στις ιστοσελίδες με τα θρακιώτικα. Τα μασάλια τα σουφλιώτικα, τα εβρίτικα, ο εξαιρετικός Θρακιώτης, το ράδιο Ξυλαγανή, republic of Xylagani, κλπ. Γίνεται ένα «ξαναξύπνημα» και μία «ξαναδημιουργία» των ιδιωμάτων. Ξαναζωντανεύουν τα ιδιώματα. Χρησιμοποιούνται από ανθρώπους οι οποίοι πιθανόν να μην τα μιλάνε στην καθημερινή τους  ζωή. Θυμούνται τις μνήμες από τους παππούδες, από τις γιαγιάδες, πιθανόν τους γονείς τους, προσπαθούν να μιλήσουν για σημερινά γεγονότα, κι όχι μόνο για τα μασάλια του παλιού καιρού. Αυτό είναι συγκλονιστικό. Το παρακολουθώ κάθε μέρα και πραγματικά τρελαίνομαι.

ΠτΘ: Τα social media  έχουν καταφέρει να απενοχοποιήσουν αυτά τα ιδιώματα. Τα αντιμετωπίζουν με τρόπο διαφορετικό.

Π.Κ.-Β.: Πολύ σωστά. Και δεν είναι μόνο για τα θρακιώτικα και σε άλλες ιστοσελίδες που παρακολουθώ από άλλα ιδιώματα. Αλλά τα θρακιώτικα νομίζω ότι είναι παραπάνω από τα υπόλοιπα.

«Η πολυγλωσσία είναι ευεργετική για τον εγκέφαλο»

ΠτΘ: Τι ακριβώς θα γίνει τώρα κ. Βουγιουκλή; Πώς θα ξεκινήσει αυτή η διδασκαλία; Υπάρχουν εγχειρίδια, υπάρχει κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό; Πώς θα γίνει η διδασκαλία;

Π.Κ.-Β.: Δεν υπάρχει. Για τα ποντιακά υπήρχε. Υπάρχει βάση. Βασίζονται σε αυτά και κάνουν και κάποια άλλα πράγματα. Για τα κρητικά επίσης υπήρχαν κάποια αλλά όχι ολοκληρωμένα. Για τα θρακιώτικα θα κάνουμε μόνοι μας. Σιγά σιγά θα ξεκινήσουμε, γι’ αυτό έχω συνεργάτες δασκάλους. Δηλαδή και ο Λεωνίδας Βλασακούδης που ξεκινάει και ο Γιάννης Αλεξούδης που θα μπει σε μια επόμενη φάση, και ο Θοδωρής Μουσίκας που είναι φιλόλογος, και ο Δημοσθένης Αρχοντούλης, εκπαιδευτικός που είναι οι πρώτοι που θα διδάξουν, θα προσπαθήσουμε να κάνουμε το αλφαβητάρι και το γλωσσάρι της Α΄ Δημοτικού. Θα ξεκινήσουμε δηλαδή με βασικά στοιχεία, με φωνολογία, γιατί μιλάμε σε φοιτητές βέβαια, δεν μιλάμε σε παιδάκια, με βασικό λεξιλόγιο, με πολύ λίγη ετοιμολογία, γιατί δεν θέλω να χαθούμε στα ιστορικά στοιχεία, με προφορά, με συμμετοχή των φοιτητών μέσα στην όλη διαδικασία, ώστε να προσπαθούν κι αυτοί να μιλήσουν να πουν κάτι στο ιδίωμα, γιατί αν δεν το χρησιμοποιήσεις το ιδίωμα συγχρονικά, δεν έχεις και τα ευεργετήματα που έχει η γλώσσα στον εγκέφαλο. Μαθαίνοντας τα σουφλιώτικα ή τα θρακιώτικα γενικά ως ξένη γλώσσα ουσιαστικά, γιατί ως ξένη γλώσσα θα τα μάθουν οι φοιτητές μας, ενεργοποιείς αυτές τις διαδικασίες στον εγκέφαλο που αφορούν την πολυγλωσσία, και οι οποίες είναι ευεργετικές για τον εγκέφαλο. Δεν έχει σημασία αν μαθαίνεις κινέζικα ή θρακιώτικα. Δεν έχει καμία διαφορά, τη στιγμή που μαθαίνεις μια διαφορετική μορφή μιας γλώσσας ή μια διαφορετική γλώσσα. Είναι εξαιρετικά τα πλεονεκτήματα και τα ευεργετήματα της εκμάθησης μιας ξένης γλώσσας στον εγκέφαλο. Είναι αποδεδειγμένα εμπειρικά: μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στα τεστ, καλύτερη λήψη αποφάσεων, μεγαλύτερη δημιουργικότητα. Τα παιδιά που είναι πολύγλωσσα έχουν χαρακτηριστικά συγκεκριμένα τα οποία ακριβώς πυροδοτούνται από αυτή την πολυγλωσσία.

ΠτΘ: Αναφέρατε για παράδειγμα και την Ξυλαγανή που έχει ένα ιδιαίτερο ιδίωμα, νομίζω ότι θα λειτουργήσει και προς όφελος στη διάσωση όλων αυτών των στοιχείων και της μνήμης, που ναι μεν έχουν μπει μπροστά μέσω τεχνολογίας, αλλά πολλοί ενδεχομένως ακόμη τα αγνοούν.

Π.Κ.-Β.: Ακριβώς. Το να μελετάω κάτι μουσειακά είναι σαν να το συντηρώ και να το βάζω μέσα σε μια γυάλα. Εγώ θέλω να είναι ζωντανό. Θα μου πεις «θα μιλάω μπογιαλικιώτικα;». Γιατί όχι. Αν είσαι με μπογιαλικιώτες θα μιλάς μπογιαλικιώτικα. Δεν υπάρχουν δίγλωσσες ή τρίγλωσσες οικογένειες που κάνουν «αλλαγή κωδίκων»;

ΠτΘ: Πότε θα ξεκινήσει κ. Βουγιουκλή; Να ανοίξει και στο ευρύ κοινό. Άλλωστε το Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας έχει και τον θεσμό του Ακροατή.

Π.Κ.-Β.: Βεβαίως, έχουμε αυτό τον σκοπό και επειδή εγώ θα αποχωρήσω του χρόνου, για να μην επιβαρύνω και τους συναδέλφους, θα αναλάβω εγώ το μάθημα, εφόσον μου επιτρέψει το Τμήμα να το κάνω. Θα έχω ουσιαστικά τον συντονισμό. Βεβαίως και θα ανοίξει στον κόσμο, όπως έχουν ανοίξει και τα ποντιακά στον κόσμο. Έχουν ανοίξει και στην Κρήτη από φέτος. Μπορούμε να το κάνουμε αυτό, βέβαια. Είναι πολύ σημαντικό αυτό.

«Εμείς κάνουμε λάθη και μαθαίνουμε∙ γιατί λοιπόν η γλώσσα να είναι αλάνθαστη;»

ΠτΘ: Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Ελληνικής Γλώσσας που ήταν στις 9 Φεβρουαρίου. Κρίνετε ότι την κακοποιούμε ή την καλομεταχειριζόμαστε την ελληνική γλώσσα σήμερα;

Π.Κ.-Β.: Δεν την κακομεταχειριζόμαστε ποτέ τη γλώσσα. Νομίζω ότι η γλώσσα έχει όλες τις δυνατότητες να προσαρμόζεται στις συνθήκες και τις ανάγκες των χρηστών. Πώς την κακομεταχειρίζομαι στην ελληνική γλώσσα; Με άσχημες λέξεις, κάνω λάθη; Τα λάθη είναι δημιουργικά. Χωρίς το λάθος δεν υπάρχει συνέχεια. Παντού. Πρέπει να κάνουμε λάθη. Μέσα από τα λάθη προχωράμε. Ο επιστήμονας που κάνει ένα πείραμα, μπορεί να κάνει λάθος. Αν το κάνει από την αρχή σωστό δεν μπορεί να ξέρει ποιες είναι οι πιθανές εξελίξεις. Μπορεί μετά στην εξέλιξη να φανεί το λάθος. Άρα είναι πολύ σημαντικό να έχουμε λάθος. Πολλά καλά φαγητά βγαίνουν από λάθη. Εμείς κάνουμε λάθη και μαθαίνουμε. Γιατί λοιπόν η γλώσσα να είναι αλάνθαστη;

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.