Δείτε περισσότερα στο: http://www.paratiritis-news.gr/

Ακολουθεί η ομιλία του κ. Άγγελου Παληκίδη στην διαδικτυακή εκδήλωση, που διοργάνωσε το Εργαστήριο Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του ΤΙΕ/ΔΠΘ, παρουσίασης του βιβλίου του Αντώνη Λιάκου «Ο Ελληνικός 20^ος Αιώνας».
 
Μπορείτε να βρείτε το ρεπορτάζ της παρουσίασης, και τις εισηγήσεις των άλλων συμμετεχόντων, εδώ.

Άγγελος Παληκίδης όμως...

Κρατώντας στα χέρια μου το βιβλίο του Αντώνη Λιάκου επιχείρησα να το διαβάσω με την ιδιότητα του δισυπόστατου αναγνώστη. Να εξηγηθώ: υπάρχει ο πραγματικός αναγνώστης, δηλαδή το άτομο που διαλέγει ένα βιβλίο και το διαβάζει υπό το πρίσμα μιας σειράς κριτηρίων προσδοκώντας από τον συγγραφέα να ανταποκριθεί σε αυτά. Ειδικά όταν πρόκειται για επιστημονικά βιβλία, ο ομότεχνος αναγνώστης συχνά αντιμετωπίζει το βιβλίο ως κριτής – θησαυροφύλακας της επιστημονικής πειθαρχίας και υπερασπιστής του δικαιώματος του συναφιού να καθορίζει εκείνο τους όρους του παιχνιδιού. Από την άλλη, υπάρχει ο νοητός αναγνώστης –αυτό το φανταστικό πρόσωπο που τοποθετεί απέναντί του ο συγγραφέας από τη στιγμή που συλλαμβάνει την ιδέα ως την ώρα που θα δει το βιβλίο του στη βιτρίνα∙ και κυρίως, στις αμέτρητες ώρες της μελέτης, του στοχασμού και της συγγραφής.
 
Ομολογώ ότι άρχισα να διαβάζω το βιβλίο του Αντώνη Λιάκου με την ιδιότητα του ιστορικού και ίσως με την υπονομευτική προδιάθεση του ερωτήματος «τι καινούργιο έχει να μας πει για την ελληνική ιστορία του 20ού αιώνα;». Γρήγορα όμως και χωρίς να το αντιληφθώ έπιασα τον εαυτό μου να παραδίνεται στη γοητεία της αφήγησης, να ακολουθεί τον οδηγό-συγγραφέα στις αθέατες πτυχές των γεγονότων, να περιπλανιέται μαζί του στα φιορδ της ιστορικής ανάλυσης και ερμηνείας. Όσο προχωρούσε η ανάγνωση αναρωτιόμουν με τι έμοιαζε η αίσθηση που μου άφηνε. Θυμήθηκα ένα αγαπημένο βιβλίο, τη «Μικρή ιστορία του κόσμου», που έγραψε ο Ernst Gombrich, ο εμβληματικός ιστορικός της τέχνης. Ήταν μια ιστορία του κόσμου γραμμένη για παιδιά.  Έτσι έβαλα τον εαυτό μου στη θέση όχι μόνο του νοητού αλλά και του δυνητικού αναγνώστη, αυτού δηλαδή που όχι μόνο τοποθέτησε απέναντί του ο Αντώνης Λιάκος όταν έγραφε, αλλά και αυτού που θα ήθελε να το διαβάσει. Κατέληξα στο συμπέρασμα ότι το βιβλίο αυτό, χωρίς να αποκλείει τους ιστορικούς, απευθύνεται σε παιδιά, σε μικρά και κυρίως σε μεγάλα παιδιά.
 
Ας ανακαλέσω όμως τον εαυτό μου στην επιστημονική ειδικότητά μου, τη Διδακτική της Ιστορίας. Ως ερευνητής και δάσκαλος που εργάζεται στον υβριδικό χώρο όπου η Ιστορία συνομιλεί με την Παιδαγωγική, θα έλεγα ότι το βιβλίο αυτό είναι σχεδόν απίθανο να γινόταν σχολικό εγχειρίδιο στη χώρα μας –και αυτό είναι προς τιμήν του. Αν όμως απελευθερώσουμε την ιστορική γνώση από το σχολικό πλαίσιο και από την ασφυκτική ιδεολογική και πολιτική της κηδεμόνευση από το κράτος και την τοποθετήσουμε στην ευρύχωρη επικράτεια της ιστορικής εκπαίδευσης, που δεν περιορίζεται σε ηλικίες και κρατικά συστήματα, θα έλεγα ότι έχουμε στα χέρια μας ένα σπουδαίο διδακτικό βιβλίο ελληνικής ιστορίας. 
 
Υπό αυτό το πρίσμα μελέτησα το βιβλίο του Αντώνη Λιάκου επιστρατεύοντας τα μεθοδολογικά κριτήρια, τις αρχές και τις αξίες της δικής μου επιστήμης, όπως μάλιστα τις αποτυπώσαμε στο Πρόγραμμα Σπουδών Ιστορίας του 2018-9 (αυτό που καταργήθηκε πριν από λίγους μήνες). Είδα στο βιβλίο του Αντώνη Λιάκου αρετές που βάζουμε σήμερα διεθνώς στα θεμέλια της ιστορικής παιδείας. Τις αναφέρω επιγραμματικά:
 

• Διαρκής αμφίδρομη κίνηση από το μακρο- στο μικρο-ιστορικό επίπεδο, εν προκειμένω από το εθνικό-διεθνές-παγκόσμιο στο τοπικό-κοινοτικό-οικογενειακό. Προνομιακή θέση στην αφήγηση και ανάλυσή του ο Αντώνης Λιάκος δίνει στη βίωση και το βίωμα της ιστορίας, καθώς εστιάζει στη λεγόμενη «ιστορία από τα κάτω», κυρίως δε στα αμέτρητα ανώνυμα θύματα των πολέμων, των κρίσεων και των επιδημιών –τους άμαχους, τους εκτοπισμένους, τους πρόσφυγες. 
• Έχοντας καταστατικά απορρίψει τον μυωπικό εθνοκεντρισμό και τις εθνικές βιογραφίες, ο Αντώνης Λιάκος εμπλαισιώνει συστηματικά τα εθνικά γεγονότα στο διεθνές πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον τους. Σημειώνω μόνο την ιδέα της «μεταβαλλόμενης γεωγραφίας», το πώς δηλαδή η θέση της Ελλάδας και των επιμέρους περιοχών του ελλαδικού χώρου δεν παραμένει ίδια αλλά μεταβάλλεται στον παγκόσμιο χάρτη.
• Όταν προσεγγίζει τα επίμαχα κυρίως γεγονότα της ελληνικής ιστορίας, εφαρμόζει με ουσιαστικό τρόπο τα πολυτιμότερα εργαλεία που διαθέτουμε στην ιστορική επιστήμη και εκπαίδευση: την ιστορική οπτική, την ενσυναίσθηση και την πολυπρισματικότητα. Ακόμη και στην ανάλυση επίδικων και τραυματικών εθνικών γεγονότων μας δίνει την οπτική του άλλου και τη μεταβλητότητα των θέσεών του: του εκάστοτε εθνικού εχθρού, των Μεγάλων Δυνάμεων, της πολιτικής και οικονομικής συγκυρίας. Δεν διστάζει στο ελάχιστο να αναμετρηθεί με στερεότυπες ιστορικές αντιλήψεις και να προκαλέσει ρηγματώσεις στα ιερά δόγματα της εθνικής ιστοριογραφίας.
• Ο Αντώνης Λιάκος συνθέτει μια αφήγηση με διεπιστημονική πτυχολογία. Τοποθετεί τα ιστορικά γεγονότα σε ένα πεδίο, στο οποίο συναντώνται και συνομιλούν η ιστορία με τις κοινωνικές επιστήμες και τους κλάδους τους, όπως η κοινωνική ανθρωπολογία, η ψυχολογία, η οικονομία, η πολιτική, η κοινωνιολογία, η δημογραφία, η ιατρική κλπ., ενώ αξιοποιεί τα εννοιολογικά εργαλεία της μνήμης, της ταυτότητας, του τραύματος, της συνείδησης, της κουλτούρας, του κοινωνικού φύλου.
• Ο Αντώνης Λιάκος δημιουργεί ένα συνεκτικό κείμενο που συνδυάζει τη γραμμική αφήγηση με την ανάλυση και ερμηνεία, κάνοντας θεματικές στάσεις όπου κρίνει απαραίτητο. Ενώ δηλώνει ευθαρσώς την επιστημολογική του ταυτότητα, έχει την εντιμότητα να παραθέτει σε κάθε επίμαχο γεγονός όλες τις ιστοριογραφικές ερμηνείες ή και τις δημόσιες οπτικές (κυρίως αυτές με τις οποίες διαφωνεί) και να αποστασιοποιείται κάθε φορά που το κάνει. Είναι σαν να έχει οργανώσει ένα αναδρομικό σιδηροδρομικό ταξίδι στον 20ο αιώνα, με τον ίδιο στη θέση του μηχανοδηγού και επιβάτες τους ιστορικούς που έγραψαν την ιστορία του αιώνα τους. Ο ίδιος, παιδί του 20ου αιώνα, έχει την επαγγελματική ηθική να μην κρύβεται πίσω από το προσωπείο της επιστημονικής ουδετερότητας αλλά να δηλώνει τη βιωματική θέση του μέσα στην ιστορία που αφηγείται. Άλλωστε, με αυτό τον τρόπο κλείνει τα προλεγόμενα του βιβλίου (σ. 29): «Γράφοντας όμως για έναν αιώνα στον οποίο πέρασα το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου, ας μιλήσω σε πρώτο πρόσωπο. Γεννήθηκα τη χρονιά που άρχιζε και επίσημα ο Ψυχρός Πόλεμος. Η μητέρα μου γεννήθηκε τη χρονιά που τέλειωσε ο ευρωπαϊκός πόλεμος και μας αποχαιρέτησε τη χρονιά που η Ελλάδα μπήκε στην οικονομική κρίση, την ίδια μέρα που γεννήθηκε η εγγονή μου. Αυτός είναι ο αιώνας που περιγράφει το βιβλίο. Θα μπορούσε να έχει τίτλο “Ο αιώνας της μητέρας μου”, αν περιέγραφε αυτόν τον αιώνα μέσα από τις πολυσχιδείς εμπειρίες τριών γενεών μιας πολυμελούς οικογένειας».

 
Έχουμε στα χέρια μας μια Ιστορία του Ελληνικού 20ού  Αιώνα. Όχι μια «Ελληνική Ιστορία του 20ου αιώνα» ή μια «Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα». Από αυτήν έχουν να κερδίσουν πολλά όχι μόνο όσοι συμβιώνουν με τον Αντώνη Λιάκο στον ίδιο επιστημολογικό χώρο, αλλά και όσοι στέκονται απέναντί του, ιστορικοί και μη ιστορικοί. Κυρίως αυτοί.
 
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1.Γνωρίζετε ότι με βάση το υφιστάμενο σχολικό πρόγραμμα δεν απομένει παρά ελάχιστος διδακτικός χρόνος στους εκπαιδευτικούς για να διδάξουν την ιστορία του 20ού αιώνα. Αν λοιπόν σας ρωτούσαν οι εκπαιδευτικοί μας ποιο είναι εκείνο το γεγονός το οποίο, κατά τη γνώμη σας, θα έπρεπε να διδάξουν οπωσδήποτε, να μην φύγουν τα παιδιά από το σχολείο χωρίς να το έχουν διδαχτεί, τι θα τους προτείνατε;
 
2.Στο προοίμιο του βιβλίου σας «Αποκάλυψη, Ουτοπία και Ιστορία» σημειώνετε: «Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου γράφτηκε στο Καλιβάρι της Άνδρου, σε έναν εξωχρονικό τόπο απόσυρσης και περισυλλογής, σε μια μικρή λιτή ουτοπία από ξερολιθιές και άνεμο, με απέραντη θέα σε θάλασσα και ουρανό» (σ. 22). Με δεδομένη τη συμβολική διάσταση του συγγραφικού περιβάλλοντος, πού θα λέγατε ότι γράψατε αυτό την Ιστορία του «Ελληνικού 20ού αιώνα»; **
 
 
*Ο Άγγελος Παληκίδης είναι Επίκουρος Καθηγητής Διδακτικής της ιστορίας στο ΤΙΕ/ΔΠΘ. Το κείμενο είναι η ομιλία του στη διαδικτυακή εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Aντώνη Λιάκου  «Ο ελληνικός 20ός αιώνας», εκδ. Πόλις, Αθήνα 2019, που διοργανώθηκε την Πέμπτη 21 Ιανουαρίου από το Εργαστήριο Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του ΤΙΕ/ΔΠΘ.
**Τα ερωτήματα επιλέξαμε να παρατεθούν γιατί μεταφέρουν στοιχεία από τους ιστορικούς προβληματισμούς των ημερών μας.