Αγαθα κοποις κτωνται…

Με ερευνητικό επίκεντρο το μυθιστόρημά του «Τυχερό» (εκδ. Πατάκη, 2017)

Ο βραβευμένος συγγραφέας Κώστας Καβανόζης, ο  δικός μας Κώστας –δικός μας από πολλές απόψεις, και λόγω καταγωγής του από το Τυχερό Έβρου και γέννησής του στην Κομοτηνή, και λόγω της μακρόχρονης φιλοξενίας κειμένων του στην εφημερίδα μας και για άλλα πολλά πολλά–, συνεχίζει τη «διαπάλη» με τα γράμματα και τα ιστορικά τεκμήρια, όχι μόνο με σκοπό την κατάθεση των εξαίρετων αναγνωσμάτων του στο ευρύ κοινό, αλλά και για την ενεργή προσφορά του στην ακαδημαϊκή έρευνα, θέτοντας στο ερευνητικό του μικροσκόπιο τον κόσμο των μυθιστορηματικών τεκμηρίων που τόσο καλά γνωρίζει εκ των έσω.

Με μεγάλη χαρά λοιπόν παρακολουθήσαμε χθες, Παρασκευή 15 Ιανουαρίου, την υποστήριξη της διδακτορικής του διατριβής με τίτλο «Μυθιστόρημα τεκμηρίων. “Τυχερό”. Η ποιητική του: Από την πρώτη ύλη των ντοκουμέντων στο έργο τέχνης», στο Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας του ΔΠΘ.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Από τη διδακτορική του διατριβή δεν θα μπορούσε να λείπει ο τόπος καταγωγής του, το Τυχερό Έβρου, που τόσο πολύ αγαπά και για τον οποίο έχει εκδώσει το 2017 το μυθιστόρημα «Τυχερό» (εκδ. Πατάκη). Σε παλαιότερη συνέντευξή του εξάλλου, στον «Παρατηρητή της Θράκης», είχε αναφέρει ότι «[Το Τυχερό] είναι το χωριό που πατέρα μου. […] Ένα χωριό που συναισθηματικά είμαι ιδιαιτέρως δεμένος. Μολονότι δεν έχω ζήσει εκεί, η επαφή μου είναι πολύ συχνή». Ο ίδιος λοιπόν επέλεξε τον συγκεκριμένο τόπο και το προαναφερθέν σύγγραμμά του για να προχωρήσει σε μία εις βάθος έρευνα της ποιητικής του.

Στην παρουσίασή του αναφέρθηκε αρχικά στη δομή της διατριβής του, που αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο (3 κεφάλαια) αποτυπώνει τη θεωρητική τεκμηρίωση και στο δεύτερο (3 κεφάλαια) εξετάζει την ποιητική του μυθιστορήματος τεκμηρίων «Τυχερό», υπό το πρίσμα της αυτοπαρατήρησης και της αποστασιοποίησης. Σχετικά με το βιβλίο αυτό, διαπιστώνουμε πως εισχωρεί στην πραγματικότητα, χρησιμοποιώντας ως αφηγηματικό υλικό πηγές, συμβάντα και μαρτυρίες, και θέτει στο επίκεντρο την εγκατάσταση του νεαρού Βαγγέλη Βολοβότση στο χωριό Τυχερό του Έβρου, τον χωρισμό του από τον επτάχρονο γιο του, εξαιτίας του Εμφυλίου, την ανοικοδόμηση του ουγγρικού χωριού Μπελογιάννης από Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες καθώς και την επιστροφή στην πατρίδα –με αναφορά στο πρώτο θανατηφόρο δυστύχημα της Ολυμπιακής Αεροπορίας. Εκτός όμως των δύο μερών υπάρχει και ένα πλούσιο Παράρτημα που διαθέτει μουσειακή λειτουργία και αποτυπώνει «εκθέματα» από το συγγραφικό εργαστήρι.

Δόθηκε επίσης μεγάλη έμφαση στη διασάφηση του όρου «μυθιστόρημα τεκμηρίων», στο οποίο η εξωκειμενική αλήθεια τίθεται στην υπηρεσία της αληθοφάνειας, καθιστώντας πλέον δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ μυθοπλασίας και  πραγματικότητας. Τα τεκμήρια αποσπώνται από την πραγματικότητα χωρίς ωστόσο να παύουν να μας παραπέμπουν σε αυτήν και φυσικά υβριδοποιούνται αποκτώντας λογοτεχνική όψη. Έτσι θα πρέπει να γίνει αντιληπτό πως η πραγματικότητα είναι αυτή που πλάθεται από τον συγγραφέα για τις μυθοπλαστικές ανάγκες και όχι το ανάποδο, αλλά και ότι αυτή επανανοηματοδοτείται και αναζητά τη λογοτεχνική της διάσταση. Να σημειωθεί πως διερευνάται ακόμη στη διατριβή ο κίνδυνος που ελλοχεύει σε μία τέτοια λογοτεχνία να απεκδυθεί τη λογοτεχνικότητά της.

Φυσικά, από το συγκεκριμένη ερευνητική προσπάθεια, δεν έλειψαν και αναφορές στην προϊστορία του μυθιστορήματος τεκμηρίων, με μνεία στη γέννηση του nonfiction novel και τη σχέση του με τη Νέα δημοσιογραφία (New Journalism) που σταδιακά από τον 19ο αι.  υιοθέτησε τις τάσεις του ρεαλισμού. Η λογοτεχνία τεκμηρίων δηλώνει το «παρών» και στην Ελλάδα, και με τις πρώιμες μορφές της, ήδη από τα μέσα του 19ου αι. Για παράδειγμα  «Η Πάπισσα Ιωάννα» του Ροΐδη προαναγγέλλει κατά έναν σχεδόν αιώνα νωρίτερα την αυτοαναφορικότητα στο ελληνικό και παγκόσμιο μυθιστόρημα, ενώ και στις μέρες μας έχει πλέον αποκτήσει σταθερά θεμέλια, για παράδειγμα, στο βιβλίο «Χάρτινη ζωή» της Παυλίνας Παμπούδη (εκδ. Ροές, 2002), στο «Χρυσό βραχιόλι» της Σοφίας Νικολαΐδου (εκδ. Μεταίχμιο, 2020) κ.α.

Ωστόσο, όπως τόνισε και ο κ. Καβανόζης, θα πρέπει να υπάρξει ιδιαίτερη προσοχή ώστε να μην συγχέεται το ιστορικό μυθιστόρημα με το μυθιστόρημα τεκμηρίων, καθότι το πρώτο δεν εντάσσει τεκμήρια στον κορμό της αφήγησής του, αλλά αυτά λειτουργούν απλά ως τεκμήρια αληθοφάνειας και πλαισιώνουν τον μυθοπλαστικό άξονα. Από την άλλη, στα μυθιστορήματα τεκμηρίων, τα τεκμήρια αποκτούν ενεργό ρόλο, ως βασικό αποδεικτικό υλικό, και εκεί ο αναγνώστης μπορεί να λάβει και περισσότερες πρωτοβουλίες για την αποκωδικοποίησή τους, ενώ μέσω των μεταμυθοπλαστικών πρακτικών καθίσταται μέρος της διαδικασίας της εξιστόρησης.
Έπειτα από το θεωρητικό κομμάτι, έγινε και μία εκτενέστατη αναφορά στον μυθιστορηματικό κόσμο του «Τυχερού», που, όπως ανέφερε ο συγγραφέας, πρωτογράφτηκε με τη μορφή του διηγήματος. Για τη συγγραφή του συγκεκριμένου βιβλίου, ο ίδιος χρειάστηκε να προβεί σε μία μεγάλη έρευνα, κατ’ αρχάς αναζήτησης βιωμάτων από συγγενικά πρόσωπα, ιστορικού υλικού από αρχεία εφημερίδων, εκδόσεις, να καταφύγει στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, στα Ληξιαρχεία κλπ., να ταξιδέψει σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και σε σχετικές περιοχές του εξωτερικού. Βασικό ζήτημα της παρουσίασής του αποτέλεσε και η κύρια έρευνά του, ήτοι τα χαρακτηριστικά εκείνα που αποδίδουν στο «Τυχερό» την ταυτότητα του μυθιστορήματος τεκμηρίων.

Για τη συγκεκριμένη παρουσίαση, και ειδικότερα για αυτήν τη διατριβή, πολύ μελάνι θα μπορούσε να χυθεί για να αποτυπώσει την αξία της. Ανυπομονούμε όμως να δημοσιευθεί για να είναι προσβάσιμη σε όλους τους ερευνητές και να αποτελέσει σημαντικό επιστημονικό εγχειρίδιο στη συγκεκριμένη λογοτεχνική κατεύθυνση.

[Υ.Γ.: Εύγε Κώστα, να προχωράς πάντοτε μπροστά με φάρους
το συγγραφικό σου τάλαντο και την επιστημονική σου ακεραιότητα!
Παρατηρητής της Θράκης]

Συγγραφής… συνέχεια!

Εκτός όμως από τις ακαδημαϊκές του επιτυχίες, ο Κώστας Καβανόζης, μέσα στο 2020, κυκλοφόρησε και τη νέα του συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Τζάμπα η παράταση» (εκδ. Πατάκη). Μία συλλογή είκοσι ιστοριών που «µιλούν» για τα εφήµερα τα οποία είναι όμως προορισµένα να διαρκέσουν…

*Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για το βιβλίο «Τυχερό» και στο σχετικό αφιέρωμα του «Παρατηρητή της Θράκης», από τη βιβλιοπαρουσίαση του βιβλίου στην Κομοτηνή, το 2018, https://www.paratiritis-news.gr/article/203401/Entheto-afieroma-stin-parousiasi-tou-bibliou-tou-Kosta-Kabanozi-Tuxero

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.