Η καθημερινοτητα φοιτητριων και φοιτητων Κοινωνικης Εργασιας σε συνθηκες κατ’ οικον εγκλεισμου λογω COVID-19

Την καθημερινότητα των φοιτητών και φοιτητριών Κοινωνικής Εργασίας τεσσάρων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων κατά την διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού κατέγραψε έρευνα που πραγματοποίησαν οι κ.κ. Σεβαστή Χατζηφωτίου αναπληρώτρια καθηγήτρια του ΔΠΘ, κ. Ελένη Παπούλη, επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και ο κ. Χαράλαμπος Τσαϊρίδης, επίκουρος καθηγητής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.

Ειδικότερα η έρευνα εξειδικεύτηκε στην διερεύνηση της καθημερινότητας των φοιτητών κοινωνικής εργασίας σε συνθήκες κατ’ οίκον  εγκλεισμού λόγω της πανδημίας COVID-19, με στόχο να εντοπιστούν τυχόν δυσκολίες που αντιμετώπισαν στην καθημερινότητα  τους μετά τον κατ’ οίκον  εγκλεισμό και δευτερευόντως να  αναδειχτούν τρόποι και μέθοδοι θετικής προσαρμογής και νέεςδεξιότητεςπου αποκτήθηκαν κατά την τρέχουσα περίοδο.

Η ταυτότητα της έρευνας

Η έρευνα διεξήχθη από21.4.2020 έως 1.5.2020  με την χρήση e-ερωτηματολογίου – χρήση κλειστών και ανοιχτών ερωτήσεων – σε τυχαίο δείγμα 550 φοιτητώνσε πανελλαδική κλίμακα.  Το δείγμα αποτελούνταν σε ποσοστό 89,64% από  γυναίκες και 9,82% από άνδρες με μέσο όρο  ηλικίας τα 23,71 έτη. Ως προ το Πανεπιστημιακό Ίδρυμα, 41,94% ήταν από Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, 30,95% από το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, 15,38% από το Πανεπιστήμιο Πατρών και 11,72% από το Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο.  Ως προς το επίπεδο σπουδών, το 94.18% ήταν φοιτητές σε προπτυχιακό επίπεδο σπουδών, ενώ το 5,27% ήταν φοιτητές σε μεταπτυχιακό επίπεδο σπουδών, με το 93,10%  να φοιτά για μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης και το 6,90%  να εκπονεί διδακτορική διατριβή. Σχετικά με το έτος σπουδών τους, το 21, 69% βρίσκεται στο πρώτο έτος σπουδών, το 29,78% στο δεύτερο, το 21,14% στο τρίτο, το 15, 63% στο τέταρτο και το 11,76%  άνω του τετάρτου έτους.

Την περίοδο του εγκλεισμού, οι φοιτήτριες/τες διέμειναν στην Αθήνα (28.28%), στην Κομοτηνή (4.20%), στο Ηράκλειο (4.38%), στην Πάτρα (3.83%) και σε άλλη μεγάλη πόλη (16.61%) ή σε άλλη μικρή πόλη / κωμόπολη / χωριό (42.70%).Ωστόσο, το 66,7% δήλωσε ότι έμενε σε διαφορετική πόλη από αυτήν που φοιτούσε σε αντίθεση με το 32,4% που διέμενε στην ίδια πόλη που φοιτούσε. Το 68, 56 % έμενε σε ιδιόκτητη κατοικία μαζί με συγγενικά πρόσωπα π.χ. γονείς (47,9%),  αδέλφια (34,2%), παππούδες/θείοι (6,5%) και παιδιά (4,1%). Ως προς την οικογενειακή κατάσταση, το 60, 78 % δήλωσαν άγαμοι/ες, ενώ το 6,32% ήταν έγγαμοι/σύμφωνο συμβίωσης και το 8,0% δήλωσε ότι είναι γονείς.  Επίσης, 55, 07% δήλωσαν άνεργοι, 16, 70% ήταν σε αναγκαστική άδεια λόγω κορωνοϊού, 7,16% εργαζόταν από το σπίτι, ενώ 6,96% ήταν εργαζόμενοι/ες.Στην οικία που έμεναν είχαν την φροντίδα ατόμου (συγγενής, φίλη/ος, παιδί) με χρόνιο νόσημα ή αναπηρία (13,8%), κατοικίδιου ζώου (42,7%) και φυτών (43,5%). Οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι αισθάνονταν πολύ ασφαλείς(47,1%) στο χώρο που διέμεναν, αρκετά ασφαλείς (44,7 %) έως μέτρια ασφαλείς (6,4% ). Από το σύνολο των ερωτηθέντων, τέλος, το 7,45% δήλωσε ότι ανήκει σε ευπαθή/ευάλωτη ομάδα λόγω χρόνιας νόσου ή αναπηρίας.

Τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας διαρθρώνονται σε τρείς κυρίως άξονες, αρχής γενομένης από τηνπαρακολούθηση μαθημάτων και  την διαδικτυακή επιμόρφωση, ακολούθως την προσωπική φροντίδα, ευεξία και διαπροσωπική επικοινωνία και τέλος τηναλληλεγγύη και τον εθελοντισμό.

1 στους 2 παρακολουθούσαν τακτικά τα μαθήματά τους

Ως προς τον πρώτο άξονα, σύμφωνα με τις απαντήσεις τους, το 50,18% των φοιτητών παρακολούθησαν τακτικά τα μαθήματά τους στο διαδίκτυο κατά την διάρκεια του εγκλεισμού, το 36% παρακολούθησε λιγότερο τακτικά, ενώ το 12,45% δεν παρακολούθησε κανένα μάθημαμέσω διαδικτύου  για διάφορους λόγους, όπως η κακή συνδεσιμότητα στο Διαδίκτυο, επαγγελματική απασχόληση κ.α.. Διαφορές παρατηρήθηκαν ως προς το φύλο και το έτος φοίτησης καθώς οι φοιτήτριες παρακολουθούσαν τα μαθήματά τους πιο συχνά από τους φοιτητές (Χ2 = 14.769, p= 0,005), ενώ οι φοιτητές  του πρώτου και του δεύτερου έτους φάνηκενα παρακολουθούν μαθήματα πιο συχνά από τους τεταρτοετείς φοιτητές (Χ2 = 131.404, p<0.001 ). Ακόμη, το 9,11% των φοιτητών χρησιμοποίησε τον ελεύθερο χρόνο του για την παρακολούθηση  μαζικών ανοιχτών διαδικτυακών μαθημάτων (MOOC) και το 36,25% συμμετείχε σε μια σειρά πλατφορμών MOOC.
Η στατιστική ανάλυση έδειξε ότι οι ευπαθείς/ευάλωτοι φοιτητές, όπως φοιτητές με χρόνιες ασθένειες ή με σωματικές αναπηρίες χρησιμοποίησαν περισσότερο τις πλατφόρμες ηλεκτρονικής μάθησης για μαζικά ανοιχτά διαδικτυακά μαθήματα (MOOC) από εκείνους που δεν ανήκαν σε συγκεκριμένο ευάλωτο πληθυσμό (Χ2 = 13.311, p = 0,010). Τέλος, το 70,72% των φοιτητών εντάχθηκαν ή ακολούθησανδιάφορες διαδικτυακές ομάδες για αμοιβαία ενημέρωση σχετικά με τις ακαδημαϊκές σπουδές τους ή άλλα συναφή εκπαιδευτικά θέματα. Τέλος, αναφερόμενοι στην απόκτηση νέων δεξιοτήτων μέσω της δυνατότητας που είχαν για διαδικτυακή επιμόρφωση και τον διαθέσιμο ελεύθερο χρόνο, το 16,73% ξεκίνησαν διαδικτυακά μαθήματα ξένων γλωσσών, ενώ το 3,64% συμμετείχε σε διαδικτυακά εργαστήρια μουσικής και τέχνης.

Ο εγκλεισμός ευκαιρία «επανασύνδεσης» με αγαπημένους ανθρώπους

Κατά την περίοδο του εγκλεισμού, οι περισσότεροι φοιτητές, ειδικότερα σε ποσοστό 47,1%, αισθάνθηκαν πολύ ασφαλείς μέσα στο σπίτι, αφιέρωσαν περισσότερο χρόνο σε καθημερινή βάση στους ανθρώπους που αγαπούν και νοιάζονται για αυτούς με φυσική παρουσία στο ίδιο σπίτι ή μέσω διαδικτύου (98,55%), καθώς και για να επανασυνδεθούν (74%) με αγαπημένα πρόσωπα που ζουν σε άλλες πόλεις ή στο εξωτερικό και δεν είχαν τον χρόνο να επικοινωνήσουν μαζί τους πρωτύτερα. Επίσης, το 15,27% συμμετείχε σε διαδικτυακές ομάδες συζήτησης σχετικά με θέματα που αφορούσαν τον κορωνοϊό (π.χ. υγεία, διατροφή, περιβάλλον), ενώ το 6,5% έλαβε συμβουλευτικές υπηρεσίες μέσω διαδικτύου για να αντιμετωπίσει το άγχος λόγω της  κοινωνικής απόστασης και της απομόνωσης. Ακόμη, το 36,73% συμμετείχε σε διαδικτυακά μαθήματα γυμναστικής, το 47,82% χρησιμοποίησαν την τεχνολογία για να διαβάσουν ebooks, να παρακολουθήσουν ταινίες ή να ακούσουν μουσική που τους βοήθησε να αισθανθούν καλύτερα ή να εμβαθύνουν τις γνώσεις τους για τον εαυτό τους και την κατάσταση που αντιμετώπιζε η ανθρωπότητα λόγω της πανδημίας. Επίσης, το 11, 3% κρατούσανημερολόγιο για να καταγράφουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα τους καθ’ όλη την διάρκεια αυτής της περιόδου. Στο ίδιο διάστημα, φρόντιζαν η διατροφή τους να είναι υγιεινή και ισορροπημένη από αρκετά (33, 45%) έως μέτρια (37,27%),τηρούσαν τους κανόνες προσωπικής υγιεινής στο έπακρο (99,9 %), γυμνάζονταν από αρκετά έως λίγο (87,5%), επιδίωκαν πράγματα και καταστάσεις που τους έκαναν να γελούν πολύ (18,9%), αρκετά (45,6 %) έως μέτρια (26,2 %). Ακόμη, διέθεταν χρόνο για προσευχή, διαλογισμό και αναστοχασμό πολύ (4,9%) , αρκετά (20,5%), μέτρια (25,5%) και λίγο(26,5%). Τέλος, χρησιμοποιούσαν  τακτικά το κινητό τους για να λάβουν άδεια μετακίνησης μέσω SMS για σωματική δραστηριότητα ή για τις ανάγκες ενός κατοικίδιου ζώου (89,44%),  για αγορά τροφίμων ή ειδών πρώτης ανάγκης (84,18%), για μετάβαση σε φαρμακείο ή γιατρό (43,72%), για παροχή βοήθειας σε άτομα που έχουν ανάγκη (34,97%) και για μετάβαση σε τραπεζικό κατάστημα (26,54%).

Έμπρακτες μορφές αλληλεγγύης και εθελοντισμού

Από τους συμμετέχοντες, το 12,18% χρησιμοποίησε κάθε ηλεκτρονικό μέσο επικοινωνίας (π.χ. μηνύματα, emails, τηλεφωνήματα) για να προσφέρει εθελοντικές υπηρεσίες σε γείτονες και την κοινότητα στην οποία διέμενε, το 5,1% συμμετείχε σε διαδικτυακές πλατφόρμες για υπηρεσίες αλληλεγγύης ενώ το 4,55% ανέλαβε την πρωτοβουλία και ανέπτυξε δράσεις ηλεκτρονικής αλληλεγγύης και εθελοντισμού.
Η ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων της έρευνας κατέδειξε πέντετομείς στους οποίους οι φοιτήτριες/τες προέβησαν σε κοινωνικές δράσειςαλληλεγγύης ή συμμετείχαν σε εθελοντικά προγράμματα: 1) παροχή βοήθειας σε θέματα καθημερινής διαβίωσης, υλική υποστήριξη και διανομή αγαθών (π.χ. πληρωμή λογαριασμών, αγορά φαρμάκων, εκτύπωση και διανομή άδειας μετακίνησης και ψώνια σε ευπαθή/ευάλωτα άτομα ή ηλικιωμένους γείτονες, συλλογή και διανομή ρούχων/είδη διατροφής σε άστεγους και μετανάστες,παράδοση φαγητού ή μαγείρεμα σε άτομα εκτός οικογένειας π.χ. άτομα με αναπηρία, άτομα που έχουν ανάγκη), 2) υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης (π.χ. τηλεφωνική υποστήριξη σε ηλικιωμένους και φίλους που ένοιωθαν άγχος, συντροφιά σε ηλικιωμένα άτομα, 3) φροντίδα αδέσποτων ζώων(π.χ. καθαρισμός, τάισμα αδέσποτων ζώων), 4) κοινωνική, κοινοτική προσφορά και οικογενειακή υποστήριξη (π.χ. εθελοντική αιμοδοσία, συμμετοχή σε τηλεφωνική καμπάνια για εθελοντική  αιμοδοσία και παροχή πληροφοριών, καθαρισμός γειτονιάς / πλατείας, φροντίδα παιδιών στη γειτονιά των οποίων οι γονείς δεν μπορούσαν να τα φροντίσουν και 5) μαθησιακή υποστήριξη και παροχή πληροφοριών(π.χ. μαθησιακή υποστήριξη μέσω διαδικτύου σε παιδιά που είχαν ανάγκη, συγγραφή και δημοσίευση ενημερωτικών άρθρων για ενήλικες και παιδιά σε τοπικές εφημερίδες σχετικά με την κατάσταση του κορωνοϊού, μεταφράσεις ξένου υλικού για ενημέρωση των συνανθρώπων τους, δημιουργία διαδικτυακών ομάδων για κοινωνικές δράσεις και ανταλλαγή απόψεων σε τοπικά θέματα,  δημιουργία διαδικτυακών φοιτητικών ομάδωνγια την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με δραστηριότητες διαδικτυακής υποστήριξης και αλληλεγγύης.

Ο κρίσιμος ρόλος της κοινωνικής εργασίας στην μετά κορωνοϊού εποχή

Τα αποτελέσματα της έρευνας καταδεικνύουν το γεγονός ότι οι φοιτήτριες και οι φοιτητές κοινωνικής εργασίας, παρά τις δυσκολίες και τα εμπόδια που ορθώθηκαν λόγω της υγειονομικής κρίσης, επιδίωξαν να κάνουνβιώσιμη την καθημερινότητατους με διάφορους τρόπους και με την χρήση της τεχνολογίας. Παρακολούθησαν τακτικά τα μαθήματά τους, αξιοποίησαν στο μάξιμουμ τον διαθέσιμο χρόνο τους για περαιτέρω επιμόρφωση και συναναστροφές μέσω διαδικτύου, επικοινώνησαν συχνότερα με συγγενείς και φίλους ή αναθέρμαναν την επαφή με παλιούς φίλους ή γνωστούς για να διασφαλίσουν την συναισθηματική και πνευματική τους ευεξία. Παρά τις αντίξοες συνθήκες, όπως φάνηκε, η καθημερινότητα τους περιέλαβε εκτός από τους ίδιους και  τους συνανθρώπους τους που είχαν ανάγκη μέσα από την συμμετοχή τους στην υλοποίηση έμπρακτων μορφών αλληλεγγύης και εθελοντισμού(διαδικτυακά ή δια ζώσης). Τέτοιες δράσεις συμπεριέλαβαν, επίσης, την φροντίδα για τα αδέσποτα ζώα της περιοχής τους τα οποία υπήρξαν κι αυτά θύματα της κρίσης της πανδημίας COVID-19.
Οι φοιτήτριες/τες κοινωνικής εργασίας, ως άτομα και αυριανοίεπαγγελματίες, έδειξαν ότι διαθέτουν τα βασικά εφόδια και τις δεξιότητες ανθεκτικότητας για να λειτουργήσουν σε ένα περιβάλλον αβέβαιο, περίπλοκο και μεταβαλλόμενο όπως αυτό που διαμορφώθηκε λόγω κορωνοϊού. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο να εξετάσουμε τον κρίσιμο ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η κοινωνική εργασία ως εφαρμοσμένη κοινωνική επιστήμη και ανθρωπιστικό επάγγελμα στη μετά την πανδημία εποχή. Με βάση τα ευρήματα της έρευνας, οι νέες μορφές ψηφιακής εκπαίδευσηςπου αναδύθηκανλόγω της τρέχουσας κατάστασης καθώς και οι νέες δεξιότητες που ανέπτυξαν οι φοιτήτριες/τες διευκολύνθηκαν αναμφίβολα χάρη στην χρήση της τεχνολογίας.  Επίσης, οι νέοι τρόποι και μορφές αλληλεγγύης και εθελοντισμούπου εμφανιστήκαν κατά τη διάρκεια της πανδημικής κρίσης, τόσο από πολιτική όσο και από στρατηγική άποψη, η κοινωνική εργασία ως εκπαιδευτική διαδικασία και σύγχρονη επαγγελματική πρακτική θα πρέπει να τις λάβει σοβαρά υπόψη της και να τις ενσωματώσει με τον καλύτερο τρόπο στα  ισχύοντα προγράμματα σπουδών. Οφείλουμε, λοιπόν, να αξιοποιήσουμε στο έπακρο τα θετικά πορίσματα της έρευνας και να τα εξελίσσουμε σε πραγματικό χρόνο.
Να σημειωθεί ότι μέρος των αποτελεσμάτων της έρευνας έχουν δημοσιευτεί στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Social Work Education, με τίτλο «The use of digital technology at home during the COVID-19 outbreak: views of social work students in Greece», 09/2020.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.