«Οπλα, μικροβια και ατσαλι: Οι τυχες των ανθρωπινων κοινωνιων»: Μια ιστορια του κοσμου απο τις απαρχες της εμφανισης των πρωτων ανθρωπιδων στη γη ως τη συγχρονη εποχη

Γιατί η Δύση υπερείχε και υπερέχει πολιτισμικά και οικονομικά;

Jared Diamond, «Όπλα, μικρόβια και ατσάλι: Οι τύχες των ανθρώπινων κοινωνιών», Κατερίνα Γαρδίκα μτφρ., εκδ. Κάτοπτρο, Αθήνα 2007, σ. 576.
Το βιβλίο αυτό άπτεται μίας μεγάλης θεματικής κυρίως από τον χώρο της ιστορίας, της ιστορικής γεωγραφίας, αλλά και της εξελικτικής βιολογίας, της ανθρωπογεωγραφίας και της εθνογραφίας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μία ιστορία του κόσμου από τις απαρχές της εμφάνισης των πρώτων ανθρωπιδών στη γη ως τη σύγχρονη εποχή, η οποία όμως δίνει έμφαση σε ερωτήματα που συνδέονται με το ερωτηματικό μόριο γιατί.

Το κυρίαρχο ερώτημα που απασχολεί τον συγγραφέα είναι γιατί άραγε κάποιοι πολιτισμοί επικράτησαν έναντι κάποιων άλλων στη μακρόχρονη ιστορία του πλανήτη μας. Στόχος του είναι να καταρρίψει τις θεωρίες περί ανωτερότητας κάποιων φυλών –π.χ. των λευκών ή των Ευρωπαίων–, οι οποίες συχνά προτείνονται ως απάντηση στο παραπάνω ερώτημα, και να αναδείξει τη σημασία άλλων παραγόντων για την ακμή και την παρακμή αυτοκρατοριών και πολιτισμών, όπως την υπεροχή των όπλων, την εκτεταμένη εγγραμματοσύνη, την παρουσία εξημερωμένων μεγάλων ζώων και –πάνω απ’ όλα– την επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος και της γεωγραφίας στον σχηματισμό και τη διαμόρφωση των ανθρώπινων κοινωνιών.

Με εκτεταμένη μακροχρόνια έρευνα, ο συγγραφέας συγκέντρωσε στοιχεία για όλες τις ηπείρους του πλανήτη καθ’ όλες τις χρονικές περιόδους και κατορθώνει να απαντήσει επαρκέστατα στο ερώτημα γιατί η Δύση υπερείχε πολιτισμικά και οικονομικά στον πλανήτη –υπεροχή που διατηρεί έως σήμερα.

Η αφήγηση ξεκινά από τα χρόνια που οι άνθρωποι ζούσαν ως τροφοσυλλέκτες και κυνηγοί, και το πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι γιατί σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη μας η μετάβαση από το τροφοσυλλεκτικό στάδιο στο κτηνοτροφικό-γεωργικό έγινε νωρίτερα απ’ ότι σε άλλες, καθώς επίσης και γιατί σε ορισμένες περιοχές η μετάβαση αυτή καθυστέρησε τόσο πολύ –μέχρι και τη σύγχρονη εποχή κάποιες φορές.

Ο συγγραφέας παρακολουθεί την πορεία του Sapiens Sapiens από την Αφρική μέχρι την Πολυνησία και την Αμερική προσφέροντας στους αναγνώστες ένα σωρό άγνωστες εν πολλοίς πληροφορίες οι οποίες σχετίζονται με την επίδραση του κλίματος στις κατά τόπους ανθρώπινες κοινωνίες και στη σχέση του ανθρώπου με τα μεγάλα θηλαστικά –πώς και γιατί κάποια από αυτά εξημερώθηκαν τελικά και γιατί άλλα όχι. Επιπροσθέτως, αναλύει την περιπέτεια της εξημέρωσης των φυτών και το πόσο πολύ έχουν διαφοροποιηθεί σήμερα πολλοί από τους καρπούς που θεωρούνταν βρώσιμοι από τόσο παλιά. Κατόπιν, επεξηγεί αναλυτικά τη γεωγραφική, πολιτισμική και πολιτική ποικιλομορφία που χαρακτηρίζει την Πολυνησία, όπως και την κατάκτηση της αμερικανικής ηπείρου από τους Ευρωπαίους και τη γενοκτονία των εκεί ιθαγενών, εξηγώντας τον ρόλο που έπαιξαν τα μικρόβια σε αυτό. Εν συνεχεία, εστιάζει σε όλους τους πολιτισμικούς θύλακες του πλανήτη και τις αντιθέσεις τους, όπως αυτές στην Αφρική, τη Νέα Γουινέα και την Αυστραλία, καθώς και την Κορέα, την Κίνα και την Ιαπωνία.

Γιατί άραγε ενώ στην Ιαπωνία παρουσιάζεται η παλαιότερη κεραμική του κόσμου, αναπτύχθηκε η γεωργία πρώτα στη Γόνιμη Ημισέληνο και την Κίνα και όχι εκεί; Γιατί στην Αμερική και την Αφρική οι τεχνολογικές εφευρέσεις δεν διαδόθηκαν τόσο εύκολα όσο μεταξύ Ευρώπης-Κίνας; Πώς επηρέασε η εξημέρωση των ζώων (και των μικροβίων τους) τις τύχες των διαφόρων φυλών; Γιατί οι φυλετικές κοινωνίες στην Αυστραλία και τη Νέα Γουινέα διέφεραν τόσο πολύ καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας ως σήμερα; Και γιατί ενώ η Γόνιμη Ημισέληνος ανέπτυξε πρώτη πόλεις και συγκεντρωτική οργάνωση έχασε τελικά τον αποικιοκρατικό αγώνα από τις χώρες της Ευρώπης; Πάμπολλα τέτοια ερωτήματα θέτει το βιβλίο, προσφέροντας τροφή για γόνιμη σκέψη σε ατραπούς που ο νους του αναγνώστη δύσκολα θα βάδιζε διαφορετικά.

Στα θετικά του βιβλίου συγκαταλέγεται η πληθώρα περίεργων και πρωτότυπων πληροφοριών που θα καταπλήξει τον αναγνώστη και η στρωτή αφήγηση, η οποία δεν θα τον μπερδέψει παρά τον τεράστιο όγκο και την ποικιλομορφία του θέματος. Πρόκειται αναμφίβολα για ένα βιβλίο που θα έπρεπε να διαβαστεί από όλους προκειμένου να κατανοήσουμε τον κόσμο μας και γιατί αυτός είναι έτσι όπως είναι σήμερα.

*Η Λεύκη Σαραντινού είναι φιλόλογος, ιστορικός και συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο η ιστορική μελέτη «Μύθοι που έγιναν ιστορία», εκδ. Ενάλιος, Αθήνα 2020.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.