Ο Δημητρης Παπαραλλης και η ποιηση του Γιωργου Σεφερη

Είμαι πολύ χαρούμενος που στην ευρύτερη περιοχή μας δραστηριοποιούνται σημαντικοί δημιουργοί σε όλους τους τομείς των γραμμάτων και των  τεχνών. Επιπλέον, υπάρχουν πλέον εκδοτικοί και εκτυπωτικοί οίκοι που παρουσιάζουν αισθητικά άρτια έργα. Τα σχόλια τούτα προκύπτουν από το πρόσφατο βιβλίο του Δημήτρη Παπαράλλη «Γιώργος Σεφέρης – Μικρά ταξίδια σε μεγάλη θάλασσα [τρία μελετήματα]», εκδ. Παρατηρητής της Θράκης, 2019, σελ. 103.

Σκέφτομαι ότι οι μελετητές και σχολιαστές της ποίησης δεν αρκεί να μελετούν  την ποίηση, καλό είναι να την αγαπούν, να την νιώθουν. Δεν είναι η κριτική της ποίησης και γενικότερα της τέχνης ένα τραπέζι ανατόμου, ούτε ο κριτικός ανατόμος. Αυτές οι σκέψεις μου γεννήθηκαν διαβάζοντας το βιβλίο του Δημήτρη Παπαράλλη για τον Σεφέρη, βλέποντας παράλληλα την όλη πνευματική παρουσία του συγγραφέα.

O ποιητής και δοκιμιογράφος Δημήτρης Παπαράλλης

Θα μιλήσουμε για τη ζωή και θα αναφερθούμε σύντομα στο υπόλοιπο έργο του Δημήτρη Παπαράλλη, που γεννήθηκε το 1935 στην Αλεξανδρούπολη, φοίτησε στην Παιδαγωγική Ακαδημία της Αλεξανδρούπολης και στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Δίδαξε ως καθηγητής στα σχολεία Σαμοθράκης, Αλεξανδρούπολης και Καβάλας, όπου κατοικεί μόνιμα από το 1978. Εξέδωσε τρεις ποιητικές συλλογές: «Οξείδιο σιωπής» (2003), «Ιχνηλασία εσωτερικού χώρου» (2005) και «Παράκτια αλιεία» (2011). Ποιήματά του δημοσιεύθηκαν στα λογοτεχνικά περιοδικά «Πανδώρα» και «Ο Σίσυφος». Εξέδωσε επίσης τη μελέτη «Ο έρωτας και ο θάνατος στην ποίηση του Γιώργου Σεφέρη (Στροφή, Μυθιστόρημα, Κίχλη)», Σύγχρονοι Ορίζοντες, Αθήνα 2015.

Τα εχέγγυα του μελετητή επαρκή: παιδαγωγικές και φιλολογικές σπουδές, επαφή με τους μαθητές και μαθήτριες της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και προσωπική δημιουργία. Με την ευκαιρία του βιβλίου που είναι η αφετηρία τούτου του κειμένου μας, βρήκαμε διάφορα στοιχεία για την παρουσία του. Κάποια ακροθίνια θα παραθέσουμε. 

«Ενάλιος» ποιητής

Γεννημένος κοντά στη θάλασσα και ζώντας σε παραθαλάσσιους χώρους, έχω την αίσθηση ότι η σκέψη του και τα ενδιαφέροντά του είναι ενάλια. Αναζητώντας στο διαδίκτυο ανακαλύψαμε στίχους και ποιήματά του.

Η συνάδελφος Αλεξάνδρα Μποτονάκη στο περιοδικό του «Φάρου των Αλεξανδρουπολιτών» (Φάρος όλης της Θράκης) πραγματοποίησε μια εξαιρετική παρουσία της ποιητικής συλλογής «Παράκτια αλιεία» που σχετίζεται με τη θάλασσα. Γράφει σχετικά: «Νομίζω, στο πρώτο ποίημα της συλλογής “Προς ναυτιλλόμενο” ο ποιητής μας δίνει το περίγραμμα, μέσα στο οποίο θα κλείσει την ποιητική θέαση των πραγμάτων και της ζωής. Εγώ, εσύ, αυτός είμαστε ένας ναυτιλλόμενος, που περιμένει το δελτίο καιρού για να ξεκινήσει ένα νέο ταξίδι:

“Προς ναυτιλλόμενο

Στου φεγγαριού την πλώρη ταξιδεύοντας
άπλωσε την αγάπη σου λευκό σεντόνι ακύμαντο
να ξαποστάσουν τα όνειρα ο κάματος
και η πίκρα της ημέρας.
Πού σε πηγαίνει σήμερα το νέο ταξίδι;
Ποια πέλαγα ποιοι δρόμοι ποια σπίτια και ποια πρόσωπα
σε προσκαλούν να ψηλαφήσεις τη μορφή τους να τη γράψεις
όπως σε βιβλικά κιτάπια “γεννηθήτω φως”[…].

Θα ’χει ωραίο καιρό απόψε.»

Και ένα ακόμη ποίημα από την ίδια συλλογή:

«Παράκτια αλιεία

Όμως εμείς παράκτιοι αλιείς της ποίησης
μένουμε στα ρηχά και ψηλαφούμε όστρακα που τα ξέβρασε ο νοτιάς
φύκια και πέτρες της ακτής ήλιους μικρούς
που στραφταλίζουν στο βυθό και χάνονται πλάσματα του γιαλού
καθώς γλιστρούν μέσα απ’ τα χέρια μας και φεύγουν· μένουμε εδώ
κι αγγίζουμε πρόσωπα αχνά γραμμένα στον καθρέφτη του νερού
αισθήματα κρυμμένα στη σιωπή απλές χαρές του τίποτα
κι όνειρα ανεπίδοτα σε παραλήπτες που μας έχουν ξεχάσει·
μένουμε εδώ και τρυφερά συλλέγουμε τα ταπεινά τα λίγα
την ψιλή ψαριά να μας χορτάσει».

«Απόλογος και απολογισμός για την ποίηση»

Ο Δημήτρης Παπαράλλης ασχολήθηκε θεωρητικά με την ποίηση και ειδικότερα με την ποίηση του Γιώργου Σεφέρη. Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απόψεις και θέσεις του, όπως τις διατυπώνει σε δημοσιευμένο άρθρο του με τίτλο «Απόλογος και απολογισμός για την ποίηση» (Παρατηρητής, 30.12.2019). Βασίζεται σε τρεις αλήθειες:

—«Πρώτη αλήθεια: Ακόμη κι όταν μιλούμε για τους «άλλους», κατά βάθος μιλούμε για τον «εαυτό» μας. […] Κι όταν πρόκειται για κείμενο ποιητικό, η παρατήρηση αυτή αληθεύει σε βαθμό σχεδόν απόλυτο. Δηλαδή, ανιχνεύουμε τον στοχασμό, τα συναισθήματα, τα βιώματα του «δημιουργού», αλλά κατ’ ουσίαν τον δικό μας κόσμο αναζητούμε να βρούμε μέσα στο έργο του, τα δικά μας βιώματα να ψηλαφήσουμε».

—«Δεύτερη αλήθεια: Όσα ταξίδια κι αν κάνουμε, σ’ όσους τόπους, πολιτείες, γωνιές του κόσμου κι αν περιπλανηθούμε, όσα πρόσωπα, πράγματα κι αν γνωρίσουμε σ’ αυτή την περιδιάβασή μας, κατά βάθος ένα ταξίδι μόνο κάνουμε: το ταξίδι γύρω από τον εαυτό μας. […] Ο έξω και γύρω μας κόσμος είναι ο μέσα μας κόσμος· εικόνα και ομοίωσή μας».

—«Τρίτη αλήθεια: Ό,τι αγαπούμε αληθινά δεν το γνωρίζουμε· δε φτάνουμε ποτέ στην ολοκληρωμένη του γνώση. Αδιάψευστος μάρτυρας η διαρκής έρευνα, η αδιάκοπη αναζήτηση που την τρέφει η αγάπη μας γι’ αυτό. Γυρίζουμε και ξαναγυρίζουμε στο ίδιο, ανακαλύπτουμε κάθε φορά καινούρια στοιχεία του, άλλες πτυχές του, νέες αλήθειες του. Κι όμως νιώθουμε πως πάντα κάτι μας ξεφεύγει. […]Αυτή η περιπέτεια της γνώσης όποιου αγαπούμε πηγαίνει σε μάκρος χρόνου. Για κάποιους κρατάει ολόκληρη ζωή».

«Γιώργος Σεφέρης, Μικρά ταξίδια σε μεγάλη θάλασσα»

Με αυτές τις «βασικές αρχές»  μελετά την ποίηση και τους ποιητές ο Δημήτρης Παπαράλλης. Το διαπιστώνουμε διαβάζοντας τα δοκίμιά του που αναφέρονται στον Γιώργο Σεφέρη.

Το πρώτο με τίτλο «Ο έρωτας και ο θάνατος στην ποίηση του Γιώργου Σεφέρη (Στροφή, Μυθιστόρημα, Κίχλη)», δεν θα μας απασχολήσει. Θα περάσουμε στο νέο του βιβλίο με τίτλο «Γιώργος Σεφέρης, Μικρά ταξίδια σε μεγάλη θάλασσα», εκδ. Παρατηρητής, 2019, σελ. 103. Σημειώνω τη «θάλασσα» στον τίτλο του βιβλίου.

Διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του καλαίσθητου τόμου για τις τρεις νέες μελέτες για την ποίηση και την ποιητική του Γιώργου Σεφέρη.

«Η πρώτη, [αναφέρεται] στον φιλοσοφικό στοχασμό και τον αισθητοποιημένο λόγο στην ποίησή του. Ήτοι, στη σκέψη που εμβαθύνει σε νοήματα, έννοιες, θέματα που η προσέγγισή τους προϋποθέτει γόνιμο προβληματισμό, αλλά και στον λόγο που συγκροτείται από εικόνες απτών πραγμάτων και παριστάνει ή περιγράφει κάτι ώστε να γίνει αισθητό με σαφήνεια και ενάργεια.

Η δεύτερη, αξιοποιώντας ημερολογιακές εγγραφές από τις “Μέρες” του Γ. Σεφέρη, αποπειράται να καταδείξει τη βαθιά αγωνία του ποιητή για τη “σμίλευση” της “δικής” του ποιητικής γλώσσας, επιμένοντας στην αξία της «χειροτεχνικής-χειρωνακτικής» άσκησης, αλλά και τους διαρκείς “απολογισμούς” κάθε επιμέρους “κατάκτησης”.

Η τρίτη, αφορμώμενη από μια επισήμανση του Νάσου Βαγενά για την καίρια επιρροή του στοχασμού του Ιωάννη του Σταυρού στην “καινούρια ποιητική” του Σεφέρη, αναδεικνύει τον άμεσο συσχετισμό της ηρωολογίας στο έργο του με τον προσωπικό του κώδικα για την τέχνη και την ποίηση, μια και “η καλλιτεχνική ποιητική δημιουργία είναι τόσο υψηλή πράξη όσο είναι και ο ηρωισμός”».

Oι μελέτες αυτές ( γραμμένες οι δύο το 2017 και η τρίτη το 2018) στηρίζονται σε πολλές αναφορές στίχων και πεζών του Γ. Σεφέρη, αλλά και σε πλούσια βιβλιογραφία, που παρουσιάζονται σε υποσελίδιες σημειώσεις και παραπομπές. Το σημειώνω τούτο, για να τονίσω ότι κάθε σχόλιο και παρατήρηση του συγγραφέα τεκμηριώνεται απολύτως. Δεν είναι «έκθεση ιδεών», όπως συχνά συμβαίνει. Ο αναγνώστης και η αναγνώστρια έχει τη δυνατότητα ελέγχου και προσωπικής άποψης –σύμφωνα με τις «τρεις αλήθειες» που προαναφέραμε.

Τα συμπεράσματα των τριών μελετημάτων του Δημήτρη Παπαράλλη:

—«Ο Γιώργος Σεφέρης είναι πρώτα απ’ όλα “ποιητής” μ’ έναν γήινο στοχασμό, που μας γίνεται πολύ οικείος, όσο περισσότερο τον διαβάζουμε∙ όλα τα άλλα έπονται» (1ο, σελ. 43).

—«Αυτό το προσωπικό στοιχείο που χαρακτηρίζει το έργο του Σεφέρη, το ότι δηλαδή γεννιέται μέσα από τα πράγματα, βοηθάει να ερμηνεύσουμε σωστά το έργο του και προπαντός την ποίησή του∙ δηλαδή να ζητούμε πίσω από τις σκέψεις, τις ιδέες, τις εικόνες που καταγράφει τα συγκεκριμένα πράγματα, γεγονότα κλπ. Έτσι, θα αποφύγουμε παρακινδυνευμένες αλληγορίες, αυθαίρετες ερμηνείες, προβολή προσωπικών ιδεών και συναισθημάτων» (2ο, σελ. 62).

—«Ο Σεφέρης μας καταθέτει, χωρίς κομπασμό, και ένα μέγιστο μάθημα: Η καλλιτεχνική, ποιητική δημιουργία είναι μια πολύ υψηλή πράξη, τόσο όσο και ο ηρωισμός. Η γενναιότητα, η ευθύνη, η γνησιότητα, η μοναξιά, ο πόνος, η ταπεινότητα, αλλά και η “σφραγίδα της μοίρας” είναι κοινά στοιχεία και για την τέχνη  και για την ηρωική πράξη. Και προπαντός, η έκβασή τους, το αποτέλεσμα δεν είναι ποτέ εκ προοιμίου δεδομένα» (3ο , σελ.98).

******

Συγκινήθηκα ιδιαίτερα από την επικοινωνία μου με το σύνολο έργο του Δημήτρη Παπαράλλη. Και για έναν πρόσθετο λόγο: πρώιμη αγάπη μου η ποίηση και ο Γιώργος Σεφέρης. Θυμάμαι τη μέρα του θανάτου του Σεφέρη, 21 Σεπτέμβρη 1971, ημέρα Τρίτη, ήμουν φοιτητής, είχαμε μάθημα τον Γ. Π. Σαββίδη. Εκείνη τη μέρα έγραψα το κείμενο «Γιατί ξύπνησαν οι γάτες και τα φίδια…» και σε λίγες μέρες το δοκίμιο «Οιακισμός Γιώργου Σεφέρη» (Οκτώβρης ’71). Τα δύο αυτά κείμενά μου περιλήφθησαν στο βιβλίο μου «Προσεγγίσεις * Η Τέχνη σκεύος» ( Ξάνθη, 1977).

Ευχαριστώ το Δημήτρη Παπαράλλη για το έργο του, τον Παρατηρητή Θράκης για την καλαίσθητη έκδοση και τον Γιώργο Σεφέρη για όσα μας προσφέρει «νυν και αεί».
Ξάνθη, Οκτώβριος 2020

*Ο Θανάσης Μουσιόπουλος είναι ποιητής, δοκιμιογράφος και συγγραφέας.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.