«Η εφημερη ομορφια του ερωτα»: Ποσο αραγε διαρκει ενας αληθινος ερωτας;

Παρά το εξώφυλλό του, το οποίο παραπέμπει ευθέως στη Σμύρνη, το βιβλίο της Στέλλας Βρετού, «Η εφήμερη ομορφιά του έρωτα» δεν είναι ένα ακόμη πόνημα που αφορά την καταστροφή του 1922. Πρόκειται, αντιθέτως, για ένα βιβλίο το οποίο ξαφνιάζει ευχάριστα και η συγγραφέας του πρωτοτυπεί και δεν ακολουθεί την πεπατημένη οδό, από πολλές απόψεις.

Πρώτα απ’ όλα, είναι ένα βιβλίο γραμμένο από μία κοσμοπολίτισσα και Κωνσταντινουπολίτισσα συγγραφέα το οποίο αφορά την πιο «κοσμοπολίτικη» περίοδο του ελληνισμού. Η υπόθεσή του διαδραματίζεται σε όλα τα μέρη από τα οποία πέρασε και άνθησε ο ελληνισμός: Σμύρνη, Αλεξάνδρεια και Κωνσταντινούπολη για να καταλήξει στην τωρινή πρωτεύουσα των απανταχού Ρωμιών, την Αθήνα.

Στην ουσία πρόκειται για την αφήγηση του βίου και της πολιτείας της Σμυρνιάς Ιφιγένειας Σκρινή που θα γεννηθεί και θα μεγαλώσει στην ομώνυμη πόλη και, αψηφώντας τις κοινωνικές συμβάσεις, θα πάρει τη δύσκολη απόφαση να εγκαταλείψει τον τόπο και τους δικούς της για να ζήσει τον απόλυτο έρωτα στο πλευρό του δασκάλου της ζωγραφικής της, του Ρώσου Αντρέι Ρομπολόφσκι.

Ο δάσκαλός της όμως δεν είναι αυτός που φαίνεται. Σκοτεινές δυνάμεις καθορίζουν τις κινήσεις και τη μοίρα του, καθώς γίνεται, άθελά του, αδύναμο πιόνι στα χέρια της πανίσχυρης ρωσικής οργάνωσης Τσε Κα. Για να ξεφύγει από τα δίχτυα της θα αναγκαστεί να αλλάξει πολλές φορές τόπο διαμονής, αλλά και να πληγώσει αυτούς που τον αγαπούν.

Ούτε και ο έρωτας όμως είναι τόσο απόλυτος όσο φαίνεται. Αντιθέτως, όπως μας λέει και η συγγραφέας στον τίτλο, αυτός είναι πάντοτε εφήμερος και η ευτυχία δεν κρατάει ποτέ για πάντα. Άλλη μία επιλογή, επομένως, της συγγραφέως να ξεφύγει από τα συνηθισμένα, ακόμη και σε αυτό το τόσο συνηθισμένο για τη λογοτεχνία θέμα, τον έρωτα.

Η Στέλλα Βρετού δεν θέλει να προσφέρει στον αναγνώστη το συνηθισμένο αισθηματικό μελό με το γνωστό “happy end” στο τέλος. Αντιθέτως, δημιουργεί μία ιστορία όχι αμιγώς μυθιστορηματική, με ήρωες υπερρεαλιστικούς και εξιδανικευμένους, αλλά καθαρά ρεαλιστική και ανθρώπινη, για να μας δείξει ακριβώς αυτό: ότι η ευτυχία δεν διαρκεί, είναι μονάχα στιγμές. Αυτήν ακριβώς την ευτυχία προσφέρει ο έρωτας: τη στιγμιαία και παροδική.

Εξακολουθώντας να αντιτίθεται στις συμβάσεις, η κ. Βρετού ακολουθεί την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, την οποία εναλλάσσει με την τριτοπρόσωπη, όπου κρίνει αναγκαίο, και επιλέγει να επικεντρωθεί όχι στις ημέρες της καταστροφής, αλλά στις μέρες της ακμής της Σμύρνης. Πραγματικά, σε λιγοστά λογοτεχνικά βιβλία θα συναντήσουμε τόσες πολλές εκτενείς περιγραφές και τέτοια πληθώρα πληροφοριών για την καθημερινή ζωή στην προπολεμική Σμύρνη. Είναι ελάχιστα, επίσης, τα βιβλία στα οποία το δράμα της καταστροφής αποτυπώνεται όχι τόσο από τη λεπτομερή περιγραφή εκείνων των δραματικών στιγμών, η οποία απουσιάζει εδώ σχεδόν εντελώς, αλλά από τα αποτυπώματα που αυτή αφήνει στις ψυχές των δυστυχισμένων υπάρξεων που την έζησαν από κοντά. Με αυτόν όμως τον τρόπο η Μικρασιατική Καταστροφή βιώνεται ακόμη πιο απόλυτα και πιο έντονα από τον αναγνώστη, αφού δεν παρουσιάζεται ως ένα εφήμερο χρονικό γεγονός χωρίς διάρκεια, όπως η ομορφιά του έρωτα, αλλά αντιθέτως ως ένα γεγονός του οποίου οι συνέπειες εκτείνονται σε βάθος χρόνου: οι πληγωμένες ψυχές και τα σώματα των επιζώντων, το δράμα της προσφυγιάς, η ορφάνια.

Ακόμη, απουσιάζει από την υπόθεση του βιβλίου ένας κλασικός συμβατικός γάμος, κάτι το οποίο θα ήταν η συνηθισμένη επιλογή για μία γυναίκα της εποχής και της κοινωνικής τάξεως της Ιφιγένειας Σκρινή. Αποκούμπι της αντισυμβατικής αυτής γυναίκας, η αγάπη της για την τέχνη: τη ζωγραφική και τη φωτογραφία, οι οποίες πρωταγωνιστούν κι αυτές με τον τρόπο τους στο βιβλίο.

Η παρουσία της Ιστορίας, τέλος, είναι κι αυτή δοσμένη με πρωτότυπο τρόπο στο βιβλίο της Στέλλας Βρετού. Η χρονική της διάρκεια εκτείνεται μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, επηρεάζει φυσικά τις ζωές των πρωταγωνιστών, αλλά, παραδόξως, η μυθιστορηματική αφήγηση σπάνια συνυφαίνεται με αυτήν. Αντιθέτως, η συγγραφέας επιλέγει να μας παρουσιάσει την Ιστορία όπως ακριβώς είναι, σε αυτούσια ιστορικά παρατιθέμενα κομμάτια, τα οποία «εγκιβωτίζονται» ομαλά στον λογοτεχνικό ιστό, χωρίς οι πληροφορίες να διαταράσσουν τη ροή της πλοκής.

Το τελικό λογοτεχνικό αποτέλεσμα, επομένως, παρουσιάζει στον αναγνώστη μία «εναλλακτική» εκδοχή και αφήγηση των γεγονότων που αφορούν τον ελληνισμό και την καταστροφή της Σμύρνη.

*Η Λεύκη Σαραντινού είναι φιλόλογος, ιστορικός και συγγραφέας.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.