«Η μεγαλη γριπη του 1918»: Ενα χρονικο της πιο θανατηφορας επιδημιας που επληξε την ανθρωποτητα

Ποια η σχέση της άραγε με τις σύγχρονες πανδημίες;

Freddy Vinet, «Η μεγάλη γρίπη του 1918», εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2020, σ. 336

Το νέο  βιβλίο του Freddy Vinet, «Η μεγάλη γρίπη του 1918», έρχεται για να καλύψει ένα αρκετά μεγάλο βιβλιογραφικό κενό στην ελληνική γλώσσα σχετικά με τις γνώσεις μας για την επιδημία γρίπης του 1918, τη χειρότερη πανδημία του περασμένου αιώνα. Ταυτόχρονα, είναι ένα βιβλίο το οποίο αναμφίβολα θα προκαλέσει ενδιαφέροντες συνειρμούς στους αναγνώστες σχετικά με την κατάσταση της πανδημίας που αντιμετωπίζει σήμερα ο πλανήτης μας.

Την πανδημία αυτή της γρίπης την επισκίασε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, τόσο από άποψη θανάτων όσο και από άποψη σπουδαιότητας, με αποτέλεσμα αυτή να μην λάβει ποτέ τη θέση που της άξιζε, ως ιστορικό γεγονός, στη συλλογική μνήμη. Επιπλέον, αυτό είχε ως συνέπεια να υπάρχει σήμερα έλλειψη στοιχείων γι’ αυτήν, αλλά και αρκετά, ομολογουμένως, «σκοτεινά» σημεία, τα οποία έχουν αποτύχει να διαλευκάνουν οι ειδικοί.

Η πανδημία της «ισπανικής», όπως ονομάστηκε, γρίπης του 1918-20 –η πιο θανατηφόρα από τον καιρό της Μαύρης Πανώλης που ενέσκηψε τον 14ο αιώνα στην Ευρώπη– διερευνάται διεξοδικά από τον καθηγητή Γεωγραφίας στο πανεπιστήμιο Paul-Valery του Montpellier Freddy Vinet. Η ασθένεια της γρίπης εξετάζεται ως προς τις θεωρίες προέλευσής της, από τις οποίες καμία δεν έχει επιβεβαιωθεί ως σήμερα απόλυτα, τα αίτια και το εύρος τής γεωγραφικής της εξάπλωσης, τον απολογισμό σε ανθρώπινες ζωές και τον δείκτη θνησιμότητας και μεταδοτικότητας, καθώς και τα συμπτώματα που παρουσίαζαν όσοι νοσούσαν. Ακόμη, εξετάζονται οι τρόποι αντιμετώπισης του «κακού» από τις κατά τόπους αρχές και οι επιπτώσεις του στην κοινωνία, από άποψη κυρίως οικονομίας και κοινωνίας.

Ο συγγραφέας εξηγεί παράλληλα γιατί η γρίπη αυτή ονομάστηκε «ισπανική», αφού αυτή δεν γεννήθηκε τελικά στην Ισπανία ούτε μέτρησε εκεί τα περισσότερα θύματα. Η γρίπη αυτή ονομάστηκε έτσι επειδή η σχετικά πρόσφατη στη συλλογική μνήμη επιδημία γρίπης του 1889-1890 είχε πάρει τότε το ίδιο όνομα. Ακόμη και χωρίς τις τόσο γρήγορες μετακινήσεις σε σχέση με σήμερα, η γρίπη του 1918 δεν άργησε να φτάσει σε κάθε γωνιά του κόσμου, μέχρι και την Πολυνησία, καταφέρνοντας να μολύνει μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού και να χαρακτηριστεί πανδημία, με μία θνησιμότητα της τάξης του 2-3%.

Εκείνο που κάνει τη συγκεκριμένη γρίπη να ξεχωρίζει είναι αδιαμφισβήτητα το ξέσπασμά της κατά το τελευταίο έτος του Μεγάλου Πολέμου, γεγονός το οποίο φυσικά δυσχέραινε την αντιμετώπισή της από τις πολιτικές αρχές. Το δράμα των στρατιωτών που έκρυβαν τα συμπτώματα που ένιωθαν, όπως τον δυνατό πονοκέφαλο και τον πυρετό, από φόβο μήπως κατηγορηθούν για δειλία, ήταν αναντίρρητο, κάτι που δεν είχε ξαναγίνει ως τότε. Οι κυβερνήσεις δήλωναν απρόθυμες να πάρουν αυστηρά περιοριστικά μέτρα, καθώς υπήρχε ήδη οικονομική κρίση λόγω του Πολέμου. Καραντίνες, απαγορεύσεις ταξιδιών, περιοριστικά μέτρα στη μετακίνηση των πολιτών και κλείσιμο των συνόρων, είναι μέτρα που θα μας θυμίσουν με δραματικό τρόπο ότι αυτό που ζούμε σήμερα δεν είναι, τελικά, πρωτόγνωρο για την ανθρωπότητα, ακόμη κι αν δεν το έχουν ζήσει οι μεταπολεμικές γενιές, τουλάχιστον σε τόσο μεγάλη έκταση. Τα δημοσιεύματα του τύπου, η δράση των ιδιωτών, οι μάσκες, η συμφόρηση των νοσοκομείων, η πίστη σε θαυματουργές, αλλά αμφιβόλου αποτελεσματικότητας, θεραπείες, τα φαινόμενα της κερδοσκοπίας, όλα αυτά θα κάνουν τον αναγνώστη να πιστέψει ότι, τελικά, παρά την παγκοσμιοποίηση, δεν έχουν αλλάξει και τόσα πολλά πράγματα από τότε, όπως ίσως μας αρέσει σήμερα να πιστεύουμε.

Ο Vinet εξετάζει ακόμη τη σχέση της γρίπης με τον Πόλεμο. Άραγε θα είχε ενσκήψει η επιδημία αν δεν είχε γίνει ο Πόλεμος; Ποια  ακριβώς ήταν η σχέση μεταξύ των δύο αυτών κομβικών γεγονότων των αρχών του αιώνα και πώς επηρέασε το ένα το άλλο; Τέλος, ο συγγραφέας επισημαίνει την παραδοξότητα που χαρακτήριζε τη συγκεκριμένη γρίπη, ότι δηλαδή αυτή είχε μεγαλύτερα ποσοστά θνησιμότητας σε νέους, παρά σε ηλικιωμένους, και εξετάζει τη σχέση της με τις πανδημίες του 21ου αιώνα πριν τον σημερινό COVID-19.

Επομένως, είναι ένα βιβλίο επίκαιρο που μας αφορά όλους, διότι, όπως μας λέει και ο ίδιος ο συγγραφέας, μπορεί μεν οι πανδημίες να είχαν γνωρίσει υποχώρηση στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα σε σχέση με τις εκφυλιστικές νόσους, σήμερα όμως υπάρχει, δυστυχώς, αναζωπύρωση. Δεν θα πρέπει ως εκ τούτου, σε καμία περίπτωση, να χαλαρώνουμε και να μην επαγρυπνούμε, και ένας πολύ καλός τρόπος γι’ αυτό είναι τα διδάγματα που αντλούμε από την ίδια την Ιστορία.

*Η Λεύκη Σαραντινού είναι φιλόλογος, ιστορικός και συγγραφέας.

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.