Δυο σημαντικες Θρακικες Εκδοσεις

Του Μανόλη Γ. Βαρβούνη*

Όπως και στο παρελθόν έχουμε γράψει, η έκδοση επιστημονικών βιβλίων στην ελληνική επαρχία είναι συχνά μια επίπονη προσπάθεια, κάποτε και άχαρη από την πλευρά της άμεσης ανταπόκρισης του αναγνωστικού κοινού, η οποία ωστόσο συνιστά πράξη εκδοτικού ηρωισμού, που καταγράφεται ευσήμως στις δέλτους της ιστορίας της επιστήμης. Για δυο τέτοιες πρόσφατες σημαντικές εκδόσεις, που παρουσιάστηκαν από τις Εκδόσεις «Παρατηρητής της Θράκης» θα μιλήσουμε στη συνέχεια, για τα περιεχόμενα, την αξία και τη σημασία τους.

Το πρώτο βιβλίο υπογράφεται από τον κ. Γιώργο Σ. Γκόζη, Θεσσαλονικιό ως προς την γέννηση, με ειδικές σπουδές στην αγιολογία και μια εκπληκτική βαλκανική πολυγλωσσία, προσόν μάλλον σπάνιο στον επιστημονικό κόσμο της χώρας μας. Ο τίτλος του βιβλίου είναι Μητερικό της Θράκης. Βίοι και μαρτύρια αγίων και οσίων γυναικών της Θράκης (Κομοτηνή 2020, εκδ. Παρατηρητής της Θράκης, σελ. 271), και το πρώτο που προσέχει όποιος το πιάσει στα χέρια του είναι η εξαιρετική τυπογραφική καλαισθησία του, η καθαρότητα της εκτύπωσης και το επιμελημένο τυπογραφικό «στήσιμο» των σελίδων του.

Πρόκειται για ενδιαφέρον βιβλίο, το οποίο μετά τον πρόλογο (σ. 6), τις ευχαριστίες (σ. 8) και τις συντομογραφίες (σ. 12) περιλαμβάνει εισαγωγή, κείμενα μαρτυρίων και βίους αγίων, καθώς και επίμετρο. Στην εισαγωγή (σ. 16) εξετάζονται τόσο η επιστήμη της αγιολογίας και τα επιμέρους κείμενα που εξετάζει, όπως τα μαρτύρια, τα πάθη και οι πράξεις μαρτύρων, τα μαρτυρολόγια, οι βίοι αγίων, τα μηνολόγια και τα συναξάρια, όσο και η έννοια της μητρότητας στην αγιολογία και τα επιμέρους χαρακτηριστικά του «Μητερικού» της Θράκης, όπως η διάρθρωση, η δομή και ποικίλα λογοτεχνικά ζητήματα γλώσσας και αφήγησης.

Στη συνέχεια παρατίθενται στο πρωτότυπο κείμενο και σε νεοελληνική μετάφραση τα μαρτύρια (σ. 34 κ.εξ.) των μαρτύρων Σεβαστιανής της εν Ηρακλεία, Γλυκερίας, τα σχετικά με το θαύμα στη μυροδόχη της μάρτυρος Γλυκερίας «ανά την Περίνθου Ηράκλειαν», και των αγίων τεσσαράκοντα γυναικών και του αγίου Αμμών. Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου (σ. 118 κ.εξ.) παρατίθενται ο βίος και η πολιτεία της οσίας Μαρίας της Νέας και της οσίας Παρασκευής της Νέας της Επιβατηνής. Ακολουθεί επίμετρο (σ. 230), στο οποίο εξετάζονται ζητήματα σχετικά με τη λατρευτική τιμή που απονέμεται στην οσία Παρασκευή την Επιβατηνή, όπως η πορεία του σκηνώματος της οσίας ανά τη Βαλκανική (Βουλγαρία, Σερβία, Κωνσταντινούπολη, Ρουμανία), η καταγωγή και η επωνυμία της οσίας, η πατρίδα της οσίας και η ιστορική τύχη της και η λατρευτική τιμή της στους Νέους Επιβάτες και τη Νέα Καλλικράτεια, στη Χαλκιδική και στον μυχό του Θερμαϊκού κόλπου.

Τέλος σε παράρτημα με χάρτη και φωτογραφίες (σ. 238) εικονίζονται τόσο η βυζαντινή Θράκη όσο φωτογραφίες, εικόνες και ναοί της βυζαντινής περιόδου από τη Θράκη, αλλά και εικόνες και ναοί των αγιών, οι βίοι και τα μαρτύρια των οποίων περιλαμβάνονται στις σελίδες του τόμου. Στο τέλος παρατίθεται και εκτενής βιβλιογραφία (σ. 264). Πρόκειται για σημαντική εργασία, που αναδεικνύει την αγιολογία της Θράκης, και παρουσιάζει μορφές αγιών που δεν είναι γνωστές στο ευρύτερο κοινό, αν και τιμώνται διαχρονικά από τους Θράκες.

Τα κείμενα του βιβλίου, πέρα από την αγιολογική τους υπόσταση, περιέχουν και μια σειρά σημαντικών πληροφοριών για την ιστορία, την τοπογραφία και την καθημερινή ζωή της βυζαντινής Θράκης, αλλά και για τη θρακική θρησκευτική λαογραφία, αφού πάντοτε τα προοριζόμενα για ανάγνωση σε ένα ευρύτερο κοινό πιστών συναξάρια περιλαμβάνουν πλήθος λαογραφικών αναφορών, από τον παραδοσιακό λαϊκό πολιτισμό της εποχής τους. Επιπλέον, το βιβλίο δίνει την έμφυλη διάσταση της αγιότητας, του μαρτυρίου και της ομολογίας, και έρχεται να προστεθεί στις ευάριθμες είναι η αλήθεια μελέτες που αναφέρονται σε «Μητερικά», αναλογικά πάντοτε με την υπόλοιπη αγιολογική επιστημονική βιβλιογραφία που διαθέτουμε.

Το δεύτερο βιβλίο υπογράφεται από τον Καβαλιώτη κ. Συμεών Μαυρίδη, ο οποίος έχει πραγματοποιήσει σημαντικές και συγκροτημένες σπουδές στη νομική, την κοινωνική διοίκηση και τις πολιτικές επιστήμες, σε προπτυχιακό μεταπτυχιακό και διδακτορικό επίπεδο, πρωτίστως στην Κομοτηνή και στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, στην Κύπρο. Έχει τίτλο Οι τελευταίοι υπερασπιστές της Χριστούπολης. Η ημιαυτόνομη πολιτεία των αδελφών Αλεξίου και Ιωάννου στην Ανατολική Μακεδονία πριν την οθωμανική κατάκτηση, 1342 – 1387 (Κομοτηνή 2020, εκδ. Παρατηρητής της Θράκης, σελ. 206), και είναι επίσης καλοτυπωμένο, με πολλούς και σημαντικούς χάρτες, και με άποψη για το «στήσιμο» των σελίδων του, που φανερώνει καλαισθησία και συστηματική επιμέλεια.

Πρόκειται για ιστορική μελέτη, η οποία πλουτίζει τη σχετική βιβλιογραφία. Μετά τον πρόλογο (σ. 13) και την εισαγωγή (σ. 19), το κύριο μέρος της μελέτης αποτελείται από τέσσερα μέρη, τα οποία διαρθρώνονται σε δεκατρία κεφάλαια. Το πρώτο μέρος (σ. 23) αναφέρεται στο γενικότερο ιστορικό πλαίσιο, που είναι η διάλυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας κατά τον 14ο αιώνα, και περιλαμβάνει δύο κεφάλαια σχετικά με την προέλευση της βυζαντινής αυτοκρατορίας ως συνέχειας της ρωμαϊκής, και με την βυζαντινή αυτοκρατορική διοίκηση στην Ανατολική και Κεντρική Μακεδονία από το 1300 ως το 1357, δηλαδή με την επέλαση της καταλανικής Εταιρείας και τους πρώτο (1321 – 1328) και δεύτερο (1341 – 1347, 1352 – 1354) βυζαντινούς εμφυλίους πολέμους.

Το δεύτερο μέρος (σ. 47) αναφέρεται στη δράση των αδελφών Αλεξίου και Ιωάννη, και περιλαμβάνει επτά κεφάλαια. Στο πρώτο (σ. 48) εξετάζεται η κατάκτηση Ανακτορούπολης, Θάσου και Χρυσούπολης, στο δεύτερο (σ. 68) η δημιουργία ημιαυτόνομης πολιτείας, στο τρίτο (σ. 75) η σχέση της Άννας Τορνικίνας με τους Αλέξιο και Ιωάννη, στο τέταρτο (σ. 83) η αναγνώριση της κυριαρχίας των δύο αδελφών από τον αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο, στο πέμπτο (σ. 113) η ίδρυση της μονής Παντοκράτορος του Αγίου Όρους με κτήτορες τους αδελφούς Αλέξιο και Ιωάννη, στο έκτο (σ. 125) το εκκλησιαστικό καθεστώς της περιοχής και στο έβδομο (σ. 135) η ενίσχυση των κτήσεων των δύο αδελφών.

Το τρίτο μέρος (σ. 141) ασχολείται με την ανάληψη της γενικής διοίκησης από τον Ιωάννη, και περιλαμβάνει τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο (σ. 142) εξετάζεται η συμμαχία του Ιωάννη με τους Βενετούς, στο δεύτερο (σ. 153) η απόσυρσή του από την διοίκηση και η μοναχική κουρά του, στο τρίτο (σ. 168) η άλωση της Χριστούπολης και στο τέταρτο (σ. 177) οι επίγονοι του Ιωάννη. Το τέταρτο μέρος (σ. 187) περιλαμβάνει την αξιολόγηση των ιστορικών αυτών προσωπικοτήτων και του έργου τους, καθώς και τα συμπεράσματα, ενώ ο τόμος ολοκληρώνεται με επίλογο (σ. 197) και βιβλιογραφία (σ. 198).

Πρόκειται για μελέτη καλά θεμελιωμένη στις υπάρχουσες πηγές και τη βιβλιογραφία, που φωτίζει μια σημαντική περίοδο της ύστερης βυζαντινής ιστορίας της Ανατολικής Μακεδονίας, είναι δε καλά επιμελημένη και κοσμείται με σημαντικό και καλοδιαλεγμένο φωτογραφικό και εικονογραφικό υλικό. Ο συγγραφέας έχει πραγματοποιήσει συστηματική έρευνα στις πηγές, και προσπαθεί όχι μόνο να αναφέρει τα γεγονότα, αλλά ουσιαστικά να ανασυνθέσει προσωπικότητες, ιστορικές συγκυρίες, ιδεολογίες και αντιλήψεις μιας ολόκληρης εποχής. Μέσα από τις σελίδες του προβάλλει ζωντανή η εποχή της παρακμής και της διαίρεσης της βυζαντινής αυτοκρατορίας, αλλά και η προσπάθεια ορισμένων προσωπικοτήτων να αντιστρέψουν τον ρου της ιστορίας και να αναχαιτίσουν το προδιαγεγραμμένο τέλος. Προσπάθεια ηρωική, που μπορεί εύκολα να χρησιμεύσει στην εποχή μας για τον σχηματισμό προτύπων, από αυτά που τόση ανάγκη έχουν οι νέοι μας.

Δύο εκδόσεις που ορίζουν μια ολόκληρη εκδοτική πορεία, το έργο μιας ζωής, όπως αυτό χρόνια τώρα φιλοτεχνείται από την διεύθυνση και το προσωπικό των εκδόσεων «Παρατηρητής της Θράκης». Δυο εκδόσεις που έχουν γραφτεί και «στηθεί» με μεγάλο κόπο, με καλαισθησία, με μεράκι και υπομονή, κυρίως όμως με αγάπη απεριόριστη για τον τόπο, τους ανθρώπους, την ιστορία και τον πολιτισμό τους. Και γι’ αυτή τη δράση τους, που πλουτίζει πραγματικά την πνευματική και εκδοτική ζωή της Κομοτηνής και της Θράκης γενικότερα, οι εκδόσεις «Παρατηρητής της Θράκης» και οι συγγραφείς αξίζουν όχι μόνο την επιβράβευση, αλλά και την ευγνωμοσύνη μας.

*Ο Μανόλης Γ. Βαρβούνης είναι Καθηγητής Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.