Αποκωδικοποιωντας την εγκατασταση και την προελευση των προσφυγων της Μικρασιατικης Καταστροφης

Θανάσης Σταυρακούδης, αναπληρωτής καθηγητής Υπολογιστικής Προσομοίωσης στο Πανεπιστήμιο  Ιωαννίνων

«Ελπίζουμε σε ένα ή δύο χρόνια να έχουν καταλήξει κάπου και να αφήσουμε πίσω μας μια εγκυκλοπαίδεια προσφυγικού ελληνισμού η οποία να τα έχει όλα»

Πολλοί από τους κατοίκους της Ροδόπης ανάγουν την καταγωγή τους σε πρόσφυγες, είτε από την Ανατολική Ρωμυλία, είτε την Ανατολική Θράκη, είτε την Μικρά Ασία και τον Πόντο, με τους προγόνους τους να φτάνουν στην περιοχή μας κατά τη διάρκεια των μετακινήσεων των πληθυσμών στις αρχές του 20ου αιώνα, με τη μεγαλύτερη να είναι η ανταλλαγή των πληθυσμών μετά την Μικρασιατική Καταστροφή.

Μέχρι τώρα όμως, παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει είτε σε ατομικό επίπεδο είτε σε επίπεδο συλλόγων, η εικόνα της προέλευσης των προσφύγων και της εγκατάστασής τους είναι είτε αποσπασματική, ή σε κάποιες περιπτώσεις ανύπαρκτη.

Αυτήν την έλλειψη στοχεύει να καλύψει ένα μοναδικό εργαλείο για την καταγραφή του αποτυπώματος των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών, με την απεικόνιση των οικισμών προέλευσης και εγκατάστασης τους στην χώρα μας, που σιγά σιγά παίρνει μορφή στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

Ο κ. Θανάσης Σταυρακούδης, αναπληρωτής καθηγητής Υπολογιστικής Προσομοίωσης στο Πανεπιστήμιο  Ιωαννίνων, έχει αναλάβει να οργανώσει τα δεδομένα που έχουν συλλεχθεί για τους πρόσφυγες, με τη συνδρομή φοιτητών που συμμετέχουν στο Εργαστήριο Εφαρμογών Πληροφορικής και Υπολογιστικών Οικονομικών.

Την προσπάθεια αυτή ξεκίνησε ο κ. Στέλιος Μιχαλόπουλος, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Brown στις ΗΠΑ, που συνεργάζεται με τον Αναπληρωτή καθηγητή κ. Νίκο Μπένο στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, ενώ στην ομάδα επίσης συμμετέχει ο κ. Στέλιος Καραγιάννης, ο οποίος τα τελευταία χρόνια δουλεύει σε ένα ερευνητικό Ινστιτούτο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Ένα έργο με μεγάλες δυσκολίες

Ο κ. Σταυρακούδης ξεκίνησε να ασχολείται με το ζήτημα από το 2017, όταν ήρθε σε επαφή με τον κ. Μπένο και τον κ. Μιχαλόπουλο ο οποίος είχε έρθει ως επισκέπτης στα Ιωάννινα και βοηθά ώστε να οργανώσουν τα δεδομένα, τα οποία πέρα από τον όγκο τους, απαιτούν και επεξεργασία.

«Το έργο στην πορεία αποδείχθηκε δέκα φορές πιο δύσκολο από αυτό που αρχικά είχα αντιληφθεί» σημειώνει, γιατί συλλέγουν στοιχεία που αρχικά ως πυρήνα τους έχουν την προσφυγική κατάσταση, τη δεκαετία του 1920.

Έτσι χρησιμοποιούν την απογραφή του 1928, τη μόνη που έχει τη διάκριση αν ο κάτοικος είναι γηγενής ή πρόσφυγας, ενώ χρησιμοποιούν και τον κατάλογο αγροτών προσφύγων, που είχε δημοσιεύσει η Εθνική Τράπεζα, και στην οποία καταγράφονταν οι δικαιούχοι αγροτικής γης μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, αποτελώντας μια μοναδική πληροφορία για τον τόπο προέλευσης των προσφύγων.

Και αυτό γιατί παρόλο που οι πρόσφυγες προέρχονταν από περίπου 2.000 οικισμούς και εγκαταστάθηκαν σε περίπου 2.000 οικισμούς σε όλη τη χώρα, ουσιαστικά υπήρξε ανάμειξη, με τους πρόσφυγες σε ένα οικισμό να κατάγονται από πολλά διαφορετικά μέρη.

Πρόσφυγες από εξήντα χωριά έφτασαν στο Θρυλόριο

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο τελικός χάρτης που έχουν βγάλει για το Θρυλόριο, το οποίο είχε πρόσφυγες από περίπου εξήντα χωριά.

Σύμφωνα με την καταγραφή πολλοί αποδίδουν την καταγωγή τους από το χωριό Απουλπάτ, ένα χωριό ανάμεσα στο Καρς και το Ερζερούμ, όμως υπάρχουνκάτοικοι από πολλά άλλα μέρη.

Επίσης από το Απουλπάτ δεν έχουν πάει όλοι στο Θρυλόριο, αλλά μοιράστηκαν σε διάφορους οικισμούς.

«Αυτό είναι ένα από τα πράγματα που κάνουμε, βρίσκουμε τους τόπους είτε εγκατάστασης, είτε καταγωγής, προσπαθούμε να τους συνδυάσουμε, έτσι ώστε να έχουμε μια τελική εικόνα»εξήγησε ο κ. Σταυρακούδης.

Ο κατάλογος για τους αγρότες πρόσφυγες έχει περίπου 250 χιλιάδες εγγραφές, με τους καταγεγραμμένους να είναι αρχηγοί οικογενειών.

Με δεδομένο ότι υπήρχαν πολλές διαλυμένες οικογένειες, χήρες, άνθρωποι που ήρθαν μόνοι τους κλπ, εκτιμάται πως κατά μέσο όρο ήταν 2,5-3 άτομα σε κάθε οικογένεια.

Όμως η άντληση των πληροφοριών, παρόλο που βρίσκεται σε κατάλογο, δεν έχει βγει ποτέ προς τα έξω, έχοντας και εγγενείς δυσκολίες, τόσο λόγω των μεθόδων καταγραφής, που γινόταν με μια απλή γραφομηχανή, αλλά και το συγκεχυμένο των πληροφοριών, με τον τόπο καταγωγής να μην γράφεται ακριβώς.

Αυτή την προσπάθεια δυσκολεύει το γεγονός ότι πολλοί από τους πρόσφυγες δεν γνώριζαν τη διοικητική διάρθρωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με αποτέλεσμα κάποιος να βάζει το χωριό του να ανήκει σε όποια πόλη ήθελε από τις γειτονικές, ή εκεί που ήταν η μητρόπολη ή η επισκοπή τους, ενώ πολλές φορές καταγράφονταν εντελώς ανορθόγραφα.

Αποτέλεσμα είναι όταν δημιουργούν τον κατάλογο το ίδιο χωριό να βρίσκεται με 50 ή και περισσότερες παραλλαγές, με τη δική τους παρέμβαση να αποτελεί προσπάθεια ενοποίησης όλων αυτών των διαφορετικών δεδομένων.

Διατηρώντας ζωντανή τη μνήμη

Όλα αυτά έρχονται να συμπληρώσουν την επιστημονική έρευνα που γίνεται για τις μετακινήσεις των πληθυσμών, τους πρόσφυγες, τη μετεγκατάσταση, αλλά και πώς επηρέασαν οικονομικά τις περιοχές στις οποίες εγκαταστάθηκαν.

Όμως και για τον καθένα υπάρχει ενδιαφέρον να μάθει τη δική του ιστορία, γι’ αυτό και ξεκίνησαν και ομάδα στο facebook, με την ονομασία «Προέλευση και Εγκατάσταση Προσφύγων 1922», γιατί πέρα από την επιστημονική τους σκοπιμότητα, πολλοί ενδιαφέρονται να ανακαλύψουν τον τόπο καταγωγής τους ή ακόμα και συγγενείς τους που εγκαταστάθηκαν σε άλλες περιοχές, ενώ και πολλοί σύλλογοι κάνουν προσπάθειες να συγκεντρώσουν στοιχεία για την καταγωγή των κατοίκων των οικισμών τους.

«Επί της ουσίας είναι κάτι σημαντικό στον άνθρωπο που λέγεται ‘διατήρηση της μνήμης’. Να μην χάσεις δηλαδή τη μνήμη του ποιος είσαι, από πού ήρθες, πού πας, και αυτό για πάρα πολύ κόσμο είναι πολύ σημαντικό» ανέφερε ο κ. Σταυρακούδης.

Έτσι πέρα από την μεταγκατάσταση, αναζητούν αναλυτικά το τι πληθυσμιακή εξέλιξη έχει το κάθε χωριό, ποια ήταν η οικονομική του πορεία, την αγροτική ή την κτηνοτροφική του παραγωγή, πώς μετανάστευσε στη συνέχεια αυτός ο πληθυσμός τις δεκαετίες του ’50, του ’60, του ’70 στις πόλεις ή ακόμα και στο εξωτερικό, αλλά και πώς κάποιοι προσφυγικοί οικισμοί κατάφεραν όχι μόνο να επιβιώσουν, αλλά και να μεγαλουργήσουν.

Πολλά βέβαια εξαρτώνται και από την μετέπειτα συνολική εικόνα της χώρας, ψάχνοντας αναλυτικά, ακόμα και με τα πρόσφατα στοιχεία από τις απογραφές, μιας και μπορεί οι  μετακινήσεις να είναι συνεχείς, καμία όμως δεν συγκρίνεται με την προσφυγική του 1922, όταν σε μία νύχτα μετακινήθηκε το 1/5 του πληθυσμού.

Στην τελική ευθεία για τον κατάλογο

Σκοπός της ομάδας είναι να τελειώσουν τον κατάλογο εγκατάστασης και προέλευσης, ώστε να υπάρχει συνολική εικόνα για περίπου 600 χιλ. ονόματα προσφύγων, από τους οποίους περίπου 250 χιλ. εγκαταστάθηκαν στα χωριά και περίπου 350 χιλ. στις πόλεις.

Ελπίζουν ότι μέσα στο 2021 θα έχουν τελειώσει τον κατάλογο αγροτών προσφύγων, και ότι μέσα στο 2022, όταν και συμπληρώνονται τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, θα βρίσκονται σε μια πολύ καλή κατάσταση με τον κατάλογο αστών προσφύγων.

Αυτά θέλουν να τα συγκεντρώσουν σε μια Εγκυκλοπαίδεια που αν τυπωθεί, θα είναι περίπου 70 χιλ. σελίδες μαζί με χάρτες, πίνακες, κλπ., και εδώ, μιας και το κόστος δεν μπορεί να καλυφθεί από το Πανεπιστήμιο, ελπίζουν πως θα βρεθούν χορηγοί για να τυπωθεί, και να αποτελέσει ένα εργαλείο για τους επόμενους ερευνητές.

Με αυτό τον τρόπο θα υπάρχει και μια εικόνα του ποιες ήταν οι συνέπειες της εγκατάστασης των προσφύγων, μιας και σχεδόν 100 χρόνια μετά δεν την έχουμε, και αυτό «τρέχουν» τώρα να κάνουν ο κ. Μπένος, ο κ. Μιχαλόπουλος και ο κ. Καραγιάννης.

«Ελπίζω κι αυτοί σε ένα ή δύο χρόνια να έχουν καταλήξει κάπου και να δημοσιεύσουμε τη μελέτη τους, και ταυτόχρονα εμείς να αφήσουμε πίσω μας μια εγκυκλοπαίδεια προσφυγικού ελληνισμού η οποία να τα έχει όλα. Να είναι κάτι πλήρες και θα μείνει και στους επόμενους ερευνητές» ανέφερε.

Πάνω σε αυτή τη δουλειά ερευνητές από άλλα πεδία, θα μπορούν να δουν τις διαφορετικές οπτικές γωνίες της μετεγκατάστασης, και να χτίσουν πάνω σε αυτό, ώστε η σημερινή αποσπασματική εικόνα να είναι πιο ολοκληρωμένη.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.