Για την Aγια Σοφια

Για να εξετάσουμε το εύρος των δυνατοτήτων των αντιδράσεων της Ελλάδας στο ζήτημα της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, πρέπει πρώτα απ’ όλα να εξετάσουμε τους λόγους για τους οποίους προχώρησε σε αυτή την κίνηση ο Ερντογάν και τη θέση της συγκεκριμένης κίνησης στη στρατηγική του κατά την τρέχουσα συγκυρία. Προηγουμένως πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι η μετατροπή του μουσείου σε τζαμί αποτελούσε «υπόσχεση» του Ερντογάν στο κοινό του εδώ και πολλά χρόνια και ένας από τους αγαπημένους του κρυφούς άσους.

Είναι γνωστό ότι όποτε ένιωθε ότι αντιμετώπιζε δυσκολίες (κυρίως εκλογικές) κατέφευγε στο σίγουρο αυτό ρητορικό τέχνασμα, το οποίο γρήγορα αποσυρόταν και δεν γινόταν ποτέ ώς τώρα πραγματικότητα. Η εύκολη λογική συναγωγή είναι ότι για να θυσιάζει τελικά αυτό το αγαπημένο του χαρτί σημαίνει ότι σήμερα βρίσκεται πραγματικά σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Ομως θα πρέπει πάλι να είμαστε προσεκτικοί.

Τίποτε δεν έχει ακόμα τελειώσει: πολλές φορές άλλωστε στο παρελθόν η Τουρκία έχει λάβει προκλητικές (για το διεθνές δίκαιο και τη διεθνή τάξη πραγμάτων) αποφάσεις, τις οποίες ανακαλεί ή τροποποιεί την τελευταία στιγμή με ψευδοαυτοκρατορική και λεβαντίνικη αδιαφορία. Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί έχει δύο κύριους στόχους (και έναν που θα χαρακτήριζα συνοδευτικό ή επιπλέον πλεονέκτημα).

Ο πρώτος και κύριος σκοπός είναι η συμβολική αποκορύφωση της διαδικασίας αποκοσμικοποίησης του τουρκικού κράτους. Εξηγούμαι: ο Ερντογάν ούτε επιθυμία έχει, ούτε τολμά να κινηθεί σε εδάφη εξαιρετικά επικίνδυνα για τον ίδιο και για τη χώρα (σε μέτρα δηλαδή ουσιαστικού μετασχηματισμού του κοσμικόδοξου χαρακτήρα του κράτους, όπως, για παράδειγμα, θα ήταν η επιβολή της σαρίας ως νομικού συστήματος).

Στο πλαίσιο όμως της σταδιακής αποκαθήλωσης του Κεμάλ ως πατέρα της νέας ερντογανικής, πλέον, Τουρκίας (και εν όψει της επετείου του αιώνα από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας το 2023), η συγκεκριμένη κίνηση έχει ένα ιδιαίτερο συμβολικό νόημα, το οποίο ήδη παρατήρησε και στηλίτευσε με έντονο τρόπο ο νομπελίστας συγγραφέας Ορχάν Παμούκ. Ο δεύτερος στόχος είναι και αυτός συμβολικού χαρακτήρα: συσπείρωση του μουσουλμανικού (και μάλιστα σουνιτικού) κόσμου μέσω της «κατάκτησης» ενός χώρου που ώς τώρα ήταν εκτός πρόσβασης.

Με την επανανοηματοδότησή της ως μέρους λατρείας, η Αγία Σοφία δωρίζεται από τον Ερντογάν στους πιστούς του και ο ίδιος μπορεί να θριαμβολογεί τόσο για τη νίκη του επί των κεμαλιστών όσο και για την επικράτησή του επί της Δύσης. Αλλωστε για να κάνει την Τουρκία μέρος της πολιτισμένης Δύσης την είχε μετατρέψει σε μουσείο ο Κεμάλ το 1934. Σε συμβολικό πεδίο ο Ερντογάν συνεχίζει να προσπαθεί να αναλάβει ρόλο προστάτη και υπερασπιστή του σουνιτικού κόσμου. Στην προσπάθειά του αυτή έχει ώς τώρα αποτύχει παταγωδώς και δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος να πιστέψει κανείς ότι αυτή η κίνηση θα αντιμετωπιστεί με διαφορετικό τρόπο από τις χώρες με πλειονότητα σουνιτικού πληθυσμού.

Θα επιμείνω λίγο εδώ: η συγκεκριμένη κίνηση έχει και έναν επιπλέον χαρακτήρα, έναν χαρακτήρα που μας θυμίζει (με τους περιορισμούς της αναλογίας) αντίστοιχες κινήσεις ισλαμιστικών καθεστώτων (όπως των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν) ή οργανώσεων (όπως της Αλ Κάιντα στο Μάγρεμπ ή της Ανσάρ αλ Ντιν): έναν χαρακτήρα περιφρόνησης προς τις αρχές και τις αξίες του παγκόσμιου πολιτισμού, έναν χαρακτήρα ευθαρσούς απομάκρυνσης από αυτές τις αρχές και αξίες (και έναν χαρακτήρα, προσθέτω, που δεν έχει καμία σχέση με τις ίδιες αρχές και αξίες του Ισλάμ).

Ο τρίτος, συνοδευτικός, άξονας της κίνησης έχει να κάνει με την Ελλάδα. Η Ελλάδα δεν αναφέρεται πουθενά στις δηλώσεις των Τούρκων αξιωματούχων και είναι προφανές ότι οι όποιες αντιδράσεις της ελληνικής κυβέρνησης θα αντιμετωπιστούν από την τουρκική με (ψευδή) απορία.

Προφανώς και υποβόσκει μια ικανοποίηση της τουρκικής πλευράς για τα επιπλέον πλεονεκτήματα που απορρέουν τόσο από τις ελληνικές αντιδράσεις (δημιουργώντας στη διεθνή κοινότητα την εικόνα απλώς άλλου ενός επεισοδίου ελληνοτουρκικών διαφορών), όσο και από τη συμβολική λεηλασία του κύριου στόχου της Megali Idea (που υπάρχει ως μπαμπούλας ακόμη σε όλα τα τουρκικά σχολικά εγχειρίδια). Ομως οι δύο πρώτοι στόχοι είναι πολύ σημαντικότεροι στον στρατηγικό σχεδιασμό του Ερντογάν.

Αν προτιμήσουμε, προτάσσοντας (σε κάποιον βαθμό αυτό είναι λογικό βέβαια) το θυμικό, να παραμείνουμε στο τρίτο πεδίο αντιπαράθεσης, θα χαρίσουμε, ως χώρα και ως κοινωνία, έναν τεράστιο επικοινωνιακό θρίαμβο στον Ερντογάν. Αν παρασυρθούμε από το συναίσθημα και ταυτίσουμε το Ισλάμ και τον μουσουλμανικό κόσμο με τον Ερντογάν, θα έχουμε οδηγηθεί ακριβώς εκεί που ήθελε και θέλει.

Η αντίδρασή μας θα πρέπει να είναι η ψύχραιμη, επίμονη και συνεχής προβολή του αίσχους της μετατροπής ως αυτό που πραγματικά είναι: μια ευθεία προσβολή τόσο προς την ίδια την ουσία του πολιτισμού, όσο και προς την ουσία τού ανήκειν στη διεθνή κοινότητα.

* αναπληρωτής καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο

Πηγή: efsyn.gr

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.