Η ιστορια της Αλεξανδρουπολης αλλιως

«… Ένεκεν του νεωστί ιδρυθέντος Δεδεαγατσίου…»

Δεν φυτρώνουν από το πουθενά οι πόλεις, τα χωριά, οι οικισμοί. Είναι οι αιτίες, οι αφορμές, οι … ιστορικές συμπτώσεις που διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις… Η γέννηση μιας πόλης, που καθορίζει την πραγματικότητά της, είναι αποτέλεσμα διεργασιών οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών… Είναι η συνθήκη της ύπαρξής της. Είναι η ιστορία της.
 
Έτσι και η Αλεξανδρούπολη. Στην ανεμοδαρμένη ακτή της, πολύ πριν ανακαλυφθεί το στίγμα της στον χάρτη υπήρχε ένα «αθέατο τίποτε», ένας ερημίτης, κάτοικος μιας «ερημιάς» δηλαδή και ένα δένδρο, το καραγάτσι του… Στη θέση της, σύμφωνα με τον Αχ. Σαμοθράκη, η αρχαία πόλη, Σάλη «κειμένη εν τη πεδιάδι του Δορίσκου, προς δυσμάς των εκβολών του ποταμού Έβρου, απέναντι της Σαμοθράκης». Πολύ κοντά η ακμαιότατη Αίνος, των εμπόρων και καραβοκύρηδων… Ψαροχώρι λένε οι ιστοριοδίφες, πληθυσμιακά, οικονομικά και ανθρωπολογικά ασήμαντο.
 
Ξαφνικά «εγένετο το φως», που εισέβαλε στην έρημη ακτή πάνω στις ράγες… Μια railway town, ή railroad town, σαν τις πόλεις που προέκυψαν στη διάρκεια κατασκευής του πρώτου διηπειρωτικού σιδηρόδρομου τη δεκαετία του 1860, στις ΗΠΑ. Με τον ίδιο τρόπο που γεννήθηκε εκείνα τα χρόνια το Σικάγο και το Λος Άντζελες. Μια σιδηροδρομική πόλη πάει να πει, όρος της ιστορίας των τρένων απανταχού της οικουμένης και στη χώρα μας.
 
Προηγήθηκαν οι προσωρινοί οικισμοί, που στήθηκαν πρόχειρα στο ξεκίνημα του έργου με τέντες για καταλύματα, κάποιες ξύλινες εύκολα μεταφερόμενες κατασκευές και δίπλα όλα όσα χρειαζόταν για να συντηρηθεί κανονικότητα… (Σαν να λέμε ένα εργοτάξιο). Οι Αμερικάνοι αυτές τις προσωρινές πόλεις τις έλεγαν “hell on wheels” (κόλαση στις ράγες) όρος που αποδίδει τον «χαμό» που προκλήθηκε ―και τις συνακόλουθες αμαρτίες―- από το πλήθος εργατών, τεχνικών, διασκεδαστών, ακόμα και πορνών που ακολουθούσαν τα ίχνη του έργου. Οι “hell on wheels” δεν επιβίωσαν όλες. Κάποιες που στη γεωγραφία τους εγκαταστάθηκαν κόμβοι (Jonxion) και κεντρικοί τερματικοί σταθμοί εξελίχθηκαν σε μεγάλες πόλεις.
 
Κάπως έτσι έγινε και στην Αλεξανδρούπολη, που τότε άκουγε στο όνομα Δεδέαγατς. (Αλήθεια εκείνη η χαρακτηριστική φωτογραφία του Γαλλικού Σταθμού, που απεικονίζει αριστερά του κεντρικού κτιρίου ένα πλήθος από τέντες, γιατί να μην είναι η προσωρινή πόλη που στήθηκε κατά τα αμερικανικά… αντίστοιχα;).
 
 

Το μυστικό ταξίδι

 
«Κάθε μικρό χωριό της προ σιδηροδρόμου εποχής, με το έργο των Γερμανών μεταμορφώνεται σε ακμάζουσα πόλη. Αν τύχει δε να επιλεγεί για την εγκατάσταση κεντρικού τερματικού σταθμού, μετατρέπεται σε ένα από τα πιο πολυσύχναστα μέρη της περιφέρειάς του…». Αυτό σημείωσε στο ημερολόγιό του, ο Ντέιβιντ Φρέσερ, ένας ταξιδιώτης που το 1908 ακολούθησε «μυστικά» τα ίχνη του κατασκευαζόμενου σιδηροδρομικού δικτύου προς την Άγκυρα, υμνώντας τους Γερμανούς…
 
Οι αναλογίες καταλυτικές. Η «ερημιά μας» δια μιας γέμισε κόσμο, άνδρες από όλες τις φυλές του Ισραήλ, hell on wheels σ’ αυτή την ακτή του Θρακικού… Χαράχτηκαν οι διαδρομές των γραμμών, που στη συνέχεια καθόρισαν και τη ρυμοτομία και την …πολεοδομία και την ανθρωπογεωγραφία.
 
Το ημερολόγιο πρέπει να έγραφε 1870. Δυο χρόνια πριν, το 1868, η Πύλη είχε δρομολογήσει τους πέντε πρώτους διαγωνισμούς για ένα σύνολο γραμμών στις επαρχίες της Βαλκανικής, το Chemins de fer Orientaux ή Istanbul-Viyana Demiryolu στα τουρκικά. Το έργο αποσκοπούσε περισσότερο σε πολιτικά παρά σε οικονομικά οφέλη. Οι πέντε υποδιαιρέσεις του σχεδιαζόμενου δικτύου ξεκαθάριζαν τις γεωπολιτικές προθέσεις των Οθωμανών.
 
318 χιλιόμετρα από Αδριανούπολη στην Πόλη που θα συνέδεαν την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, με τα σύνορα της Ρούμελης. Και αμέσως μετά τα 149 χιλιόμετρα Αδριανούπολη προς Dedeağaç, για την αναγκαία σύνδεση του δικτύου με ένα λιμάνι του Αιγαίου, αλλά και με το ελληνικό μέτωπο. 386 χιλιόμετρα από Αδριανούπολη στο Μπέλοβο, κέντρο της Βουλγαρίας. 363 χιλιόμετρα από Θεσσαλονίκη στο Κόσοβο και στη Μητρόβιτσα για τη σύνδεση του λιμανιού Θεσσαλονίκης με τα αλβανικά σύνορα. Και τέλος 102 χιλιόμετρα από τη Βοσνία μέχρι τα σύνορα της Ουγγαρίας με φιλόδοξο στόχο την ενοποίηση της πολυεθνικής περιοχής, απαραίτητη ως μέσο εποπτείας και ελέγχου της μπαρουταποθήκης των Βαλκανίων.
 
Τα 149 χιλιόμετρα Αδριανούπολης-Δεδέαγατς, μέρος ενός μέγιστου έργου που « θα διαπερνούσε» μια τεράστια γεωγραφική, πολυεθνική πολυθρησκευτική ενότητα ήταν η συνθήκη δημιουργίας της Αλεξανδρούπολης σε μια εποχή που έμοιαζε να καταρρέουν η παλιά τάξη και βεβαιότητα. Το μικρό ψαροχώρι, έλαχε να αποτελέσει σιδηροδρομικό κόμβο… Να κληθεί να παίξει ρόλο στις καταιγιστικές ανατροπές της εποχής εκείνης, και από μικρό Dedeağaç, της προ-σιδηροδρομικής εποχής να μεταμορφωθεί σε μια ακμάζουσα πόλη, σε βάρος της Αίνου, που αρχίζει να παρακμάζει…
 
Το ομολογούν οι προύχοντες της Αίνου, που αγωνίζονται να διατηρήσουν την παλιά αίγλη της πόλης τους, να εξασφαλίσουν τη λειτουργία των σχολείων τους που φθίνουν από πόρους, δασκάλους και μαθητές. Το ομολογούν τα μέλη της Εφοροδημογεροντίας και ο πρόεδρός τους Μητροπολίτης Αίνου, Άνθιμος, σε επιστολή που στέλνουν προς τον Εν Αθήναις Σύλλογον Προς Διάδοσιν Των Ελληνικών Γραμμάτων από τον οποίον ζητούν να αποστείλει δασκάλους, στις 16 Αυγούστου του 1881:
 
«…Εν τούτοις δεν διαλανθάνει υμίν, κύριε Πρόεδρε ότι η ημετέρα πόλις ην ποτέ εμπορική ως διοχετεύουσα τα προϊόντα της άνω Θράκης δια του ποταμού αυτής Έβρου και του Αιγαίου εις την Ανατολήν και Ευρώπην και τανάπαλιν, νυν δε ένεκεν του νεωστί ιδρυθέντος Δεδεαγατσίου το εμπόριό της ώχετο δια παντός και δη στερείται των νεύρων, δι ών κινείται πάσα μηχανή εν τω κόσμω τούτο ήτοι των όλων άτε τα νεύρα αφορώσα…»
 
Οι σιδηροδρομικές πόλεις έλαμψαν πολλαπλώς. Το σκότος, το τίποτε, τη φτώχεια διαδέχθηκε μια νέα τάξη. Το έργο δεν αποσκοπούσε μονάχα σε εμπορικά και οικονομικά οφέλη, κυρίως σε κατάκτηση της Ανατολής από τους Γερμανούς. Τους τεχνοκράτες της κατασκευής του σιδηρόδρομου ακολούθησαν οι Γερμανοί αρχαιολόγοι που έφτασαν να σκάψουν μέχρι τη Βαβυλώνα και την Αίγυπτο! Τεράστια ποσά επενδύονται και στην εκπαίδευση, και φυσικά στην εκπαίδευση σε ειδικότητες που αφορούσαν την κατασκευή, τις τεχνολογίες και τη διοίκηση του σιδηρόδρομου. Όπως η Σχολή σιδηροδρόμων που δημιουργήθηκε στο Κάραγατς, το 1883, αμέσως μετά την ολοκλήρωση των Σιδηροδρόμων της Ευρωπαϊκής Τουρκίας. Η ετήσια έκθεση του σχολείου του 1915-16 είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Σημειώνει ότι λόγω του πολέμου, σχεδόν κανένας από τους 130 μαθητές του δεν φοιτά πια, γι’ αυτό εξεταζόταν το ενδεχόμενο προσφοράς δωρεάν εγγραφών σε Τούρκους μαθητές. Η ίδια έκθεση υπενθυμίζει με ενθουσιασμό την επίσκεψη στη σχολή του Ernst Μάκενσεν, αρχιτέκτονα και ανώτατου στελέχους της Εταιρίας Ανατολικών Σιδηροδρόμων, και τον αντίκτυπο της επίσκεψής του στο ηθικό της γερμανικής «αποικίας» στην Αδριανούπολη.
 
Γιατί τα γράφω όλα αυτά;
 
Μα γιατί οφείλουμε να ξέρουμε, γιατί θέλω να ξετυλίξω το νήμα από την αρχή, θέλω να υποστηρίξω ότι η Αλεξανδρούπολη είναι Σιδηροδρομική Πόλη, όλα τα χρωστά στο σιδηρόδρομο… Θέλω να γράψω για τους σιδηροδρομικούς, που ήρθαν με τις στολές και τις σπουδές τους, κοσμοπολίτες, από την Αδριανούπολη, το Κάραγατς, την Ανατολική Θράκη… Ο Θανάσης Αποστολίδης μου αφηγήθηκε την ιστορία του πατέρα του, γιατρού στην Εταιρία Ανατολικών Σιδηροδρόμων. Όλη η οικογένεια ήρθε στην Αλεξανδρούπολη από την Τυρολόη με το τρένο, που η εταιρεία διέθεσε για τη μεταφορά των υπαλλήλων της, προσφύγων. Για το ασημένιο ρολόι τσέπης κειμήλιο του πατέρα του Αποστολίδη, χαρισμένο από την εταιρία στους υπαλλήλους, με μια ατμομηχανή σκαλισμένη στο καπάκι. … Η «συνθήκη» συνοδευόμενη από τη βιωματική μνήμη, «σκαλισμένη» κι αυτή στην ταυτότητα της γενέθλιας γης.
 
 

Περί Συμβόλων…

 
Όχι, το γονίδιο της Αλεξανδρούπολης, δεν ακουμπά στο Φάρο, ή στα κομμάτια και θρύψαλα του Πασαλικιού. Ο φάρος είναι πανέμορφος και αγέρωχος αλλά ακολουθεί το σιδηρόδρομο μαζί με το λιμάνι. Το Πασαλίκι, αποτελούσε ένα μοναδικό μνημείο αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της πόλης, όπως κι η παλιά Ταξιαρχία… για την οποία δεν κλάψαμε πολύ. Ως εκεί. Όμως ο σιδηρόδρομος γέννησε την πόλη, την έθρεψε, τη μεγάλωσε, την έβαλε στον χάρτη, την τράβηξε από τη νιρβάνα της ερημιάς, της έφερε ανθρώπους, τεχνογνωσία, πόρους, συντήρησε την οικονομία της, την ανέπτυξε. Την πήγε βόλτες, της έμαθε γαλλικά και πιάνο, καλλιέργησε τον κοσμοπολιτισμό της που ακόμα και σήμερα κραυγάζει στον αέρα της. Κι η πόλη-φευ- ανέχεται την εγκατάλειψη, τη φθορά, την εκποίηση… Αρνείται την αρχή της, τη φύτρα της…
 
Πόλη όμως είναι οι άνθρωποι, κληρωτοί και λαϊκοί, οι θεσμοί, οι εκπρόσωποί της. Πού είναι λοιπόν μια νότα, μια νύξη από την …εφοροδημογεροντία της Αλεξανδρούπολης, από τους « παράγοντες», το Πανεπιστήμιο βρ’ αδερφέ, από συλλογικότητες που μας εκπροσωπούν για το τεράστιο αυτό θέμα που ανοίξαμε κάποιοι αιθεροβάμονες τον Νοέμβριο του 2018; Η σιωπή εκκωφαντική, πλην ελάχιστων ψελλισμάτων των ΜΜΕ. Και δεν αναφέρομαι φυσικά στην μεταφορά του ΚΤΕΛ στον χώρο του Γαλλικού Σταθμού, γιατί όπως όλα δείχνουν επρόκειτο για προεκλογική κροτίδα, που πυροδοτείται ανά τετραετία…
 
Εμείς είμαστε ακόμα εδώ και επιμένουμε… Περιμένοντας μια ομολογία και μια παραδοχή… Η Αλεξανδρούπολη είναι σαρξ εκ της σαρκός του Σιδηρόδρομου. Είναι railway town!
 
Και ο Γαλλικός Σταθμός, η κοιτίδα της, ο ομφαλός, η ιστορία της.
Ιστορικός τόπος δηλαδή…
 
*H Ελένη Σκάβδη είναι συγγραφέας. Το κείμενό της αναρτήθηκε στη σελίδα Φίλοι του Γαλλικού Σιδηροδρομικού Σταθμού Αλεξανδρούπολης στο fb με στόχο τη συντήρηση των κτιρίων του συγκεκριμένου σταθμού, καθώς  και την ανάδειξη της συμβολής του σιδηροδρόμου στη δημιουργία της πόλης.

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.