H κατασταση στη Μεσογειο τον 16ο αιωνα και η ναυμαχια της Ναυπακτου το 1571

Η επίσκεψη της Κλειώς

Τον 16ο αιώνα η Οθωμανική Αυτοκρατορία γνώρισε το απόγειο της ακμής της κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, σύμφωνα με το προσωνύμιο που του απέδωσαν οι Ευρωπαίοι ή Κανουνί, δηλαδή «Νομοθέτη», όπως τον αποκαλούσαν και οι  ίδιοι οι Οθωμανοί. Οι τελευταίοι, καθ’ όλη τη διάρκεια του 16ου αιώνα, ανταγωνίζονταν τους Δυτικοευρωπαίους, κυρίως τους Ισπανούς και τους Ιταλούς, για την κυριαρχία στη Μεσόγειο και σκορπούσαν τον τρόμο στα παράλια της Μεσογείου μέσω της συμμαχίας τους με διαβόητους κουρσάρους της Μπαρμπαριάς, που είχαν τα λημέρια τους στα παράλια της Βορείου Αφρικής, στο Αλγέρι, την Τρίπολη και την Τύνιδα. Γνωστότεροι από αυτούς ήταν ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, ο Ουλούτζ Αλή, ο Ρέις Κούρτογλου και ο Ντραγούτ Ρέις. Από την άλλη, οι Ιωαννίτες ιππότες της Μάλτας δεν πήγαιναν πίσω στις πειρατικές επιδρομές που διενεργούσαν εναντίον των οθωμανικών εδαφών, κυρίως στον υπό οθωμανική κατοχή ελλαδικό παράκτιο χώρο και στα βορειοαφρικανικά παράλια.

 

Η χριστιανοσύνη, εκείνη την εποχή, ήταν διαιρεμένη από την ολέθρια για την ενότητα του χριστιανισμού διαμάχη που γέννησε στις αρχές του αιώνα η αίρεση του Λούθηρου. Οι ιταλικές ναυτικές δημοκρατίες βρίσκονταν σε τροχιά παρακμής, αφού με την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου το κέντρο βάρος της οικονομίας είχε πλέον αρχίσει να μετατοπίζεται από τη Μεσόγειο στον Ατλαντικό. Η ιταλική χερσόνησος, στον απόηχο της Αναγέννησης, γονατίζεται από τους πολέμους των Γάλλων, των Ισπανών και, περιστασιακά, των Γερμανών για την κυριαρχία στα εδάφη της. Νέα υπερδύναμη της εποχής αναδεικνύεται η Ισπανία του Φιλίππου Β΄, η χώρα που είχε λάβει μέχρι στιγμής τη μερίδα του λέοντος, μαζί με την Πορτογαλία, στο διαγούμισμα των Νέων Ινδιών, αλλά κι εκείνη ταλανίζεται από εσωτερικά προβλήματα, όπως την εξέγερση των Κάτω Χωρών ενάντια στην κυριαρχία της. Έτσι λοιπόν, οι Οθωμανοί ανταγωνίζονται επάξια τους Ισπανούς ως η μεγαλύτερη δύναμη στη Μεσόγειο καθ’ όλη τη διάρκεια του τέλους του Μεσαίωνα.

 

Ο θάνατος του Μεγάλου Σουλτάνου Σουλεϊμάν και η τροχιά παρακμής

 

Μετά το 1566 όμως και τον θάνατο του Μεγάλου Σουλτάνου Σουλεϊμάν, η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα μπει αναπότρεπτα εξαιτίας μίας σειράς πολύπλοκων αιτιών –που δεν μας αφορούν εδώ– σε τροχιά παρακμής, τροχιά που θα γίνει περισσότερο αισθητή από τον 17ο αιώνα και μετά. Πολλοί από τους μεγάλους κουρσάρους του 16ου αιώνα φεύγουν από το προσκήνιο λόγω του θανάτου τους, και στον σουλτανικό θώκο ο διάδοχος του Σουλεϊμάν, ο Σελίμ ο Β΄, ο αποκαλούμενος και ως «Μέθυσος», γιος της σουλτάνας Χιουρέμ, αποδεικνύεται ανάξιος διάδοχος του ικανότατου πατέρα του. Ήδη έναν χρόνο προτού φύγει ο γηραιός Σουλεϊμάν από τη ζωή έχει γνωρίσει την ήττα από τους Ιωαννίτες ιππότες στη Μάλτα, την οποία οι Οθωμανοί απέτυχαν να καταλάβουν μετά από πολιορκία τεσσάρων περίπου μηνών. Η νίκη του Μεγάλου Μάγιστρου Ζαν Παριζό ντε λα Βαλέτ είχε μεγάλο ηθικό αντίκτυπο στους χριστιανούς. Οι Οθωμανοί περνούν και πάλι στην αντεπίθεση λίγα χρόνια μετά το 1570, κατά τη διάρκεια του τέταρτου πολέμου τους με τους Βενετούς, βάζοντας στόχο αυτήν τη φορά την υπό ενετική κυριαρχία Κύπρο. Καταλαμβάνουν το νησί σχεδόν χωρίς καμιά δυσκολία μετά από ανηλεή σφαγή των κατοίκων της και των Βενετών διοικητών που αντιστάθηκαν γενναία, ιδίως στη Λευκωσία και την Αμμόχωστο.

 

Τότε ακριβώς είναι που οι Ευρωπαίοι αποφασίζουν παραδόξως να παραμερίσουν τις διαφορές τους και να συγκροτήσουν μία συμμαχία ενάντια στον κοινό εχθρό, τη “Sacra Liega”, «Ιερή Ένωση», όπως συνήθως αποκαλείται. Η συνθήκη υπογράφεται στις 25 Μαΐου 1571. Πρωταγωνιστής στην κίνηση αυτή είναι ο Πάπας Πίος ο Ε΄, με τις παπικές γαλέρες που διαθέτει για τον αγώνα, οι Ισπανοί και οι Βενετοί. Ακολουθούν η Σαβοΐα, η Νάπολη-Σικελία, οι Γενουάτες και οι πανταχού παρόντες Ιωαννίτες ιππότες. Η αρχηγία του ενωμένου χριστιανικού στόλου δίδεται στον νόθο γιο του Καρόλου Κουίντου, πατέρα του Φιλίππου του Β΄, τον δον Χουάν τον Αυστριακό. Ο δον Χουάν απολαμβάνει ευρείας φήμης λόγω του επιτυχημένου ρόλου του στην εξέγερση των Μαυριτανών (Μορίσκο) της Ισπανίας στις αρχές του αιώνα. Παρ’ όλες τις αισιόδοξες προοπτικές για τη χριστιανική νίκη, αντιζηλίες μεταξύ των αρχηγών και έχθρες μεταξύ των διαφορετικών εθνών που αποτελούν τον χριστιανικό στόλο δημιουργούν πρόβλημα στην ενότητα του στόλου. Ιδίως οι ανταγωνισμοί μεταξύ του Βενετού πλοιάρχου Βενιέρ και των Ισπανών είναι αυτοί που δημιουργούν τα κυριότερα προβλήματα.

 

Οι δύο εχθρικοί στόλοι συναντήθηκαν τελικά στις 7 Οκτωβρίου, ημέρα Κυριακή, του 1571, ημέρα της ονομαστικής εορτής της Αγίας Ιουστίνης, στη Νάυπακτο, στη νοτιοδυτική Ελλάδα. Από την πλευρά των Οθωμανών, αρχιναύαρχος ήταν ο Αλή καπουδάν πασάς και ο Μεχμέτ Σιρόκο, ενώ συμμετείχε και ο πασίγνωστος και γηραιός πλέον κουρσάρος Ουλούτζ Αλή. Οι δύο στόλοι ήταν περίπου ισοδύναμοι σε αριθμό πλοίων –οι Οθωμανοί γύρω στα 250, ενώ οι χριστιανοί γύρω στα 200–, με τους Οθωμανούς να υπερτερούν κατά 10,000 περίπου σε αριθμό ανδρών. Τα πλοία όμως των χριστιανών διέθεταν περισσότερα και καλύτερης ποιότητας πυροβόλα.

 

Η μάχη ξεκίνησε γύρω στις δέκα το πρωί. Το κέντρο του στόλου ήταν υπό τη διοίκηση του δον Χουάν, η αριστερή πτέρυγα τελούσε υπό τις διαταγές του Βενετού Βαρβαρίγου και η δεξιά υπό τον Γενουάτη Αντρέα Ντόρια. Οι Οθωμανοί επιχείρησαν εξαρχής περικύκλωση, όμως αυτή πέτυχε μόνο στο δεξί πλευρό, προκαλώντας στον Ντόρια και στους Ιωαννίτες που βρίσκονταν μαζί του αρκετές απώλειες. Στα άλλα μέτωπα όμως οι χριστιανοί υπερίσχυσαν. Ο Αλή καπουδάν πασάς φονεύτηκε κατά τη διάρκεια της μάχης, αλλά ο Ουλούτζ Αλή κατάφερε να διαφύγει. Στη ναυμαχία πολέμησε και ο μετέπειτα μεγάλος λογοτέχνης Μιγκέλ ντε Θερβάντες, ο οποίος έχασε μάλιστα στη μάχη και το αριστερό του χέρι. Οι χριστιανοί έχασαν 17 μόνο πλοία, ενώ οι Οθωμανοί το σύνολο σχεδόν του στόλου τους, αφού 50 από αυτά βυθίστηκαν και 137 από αυτά αιχμαλωτίστηκαν από τους χριστιανούς. Οι απώλειες των Οθωμανών σε άνδρες ήταν διπλάσιες από εκείνες των χριστιανών, με τους μεν πρώτους να χάνουν γύρω στους 20.000 άνδρες και τους μεν δεύτερους γύρω στους 7.500.

 

Σύμφωνα με αρκετούς μελετητές η Ναυμαχία αυτή, η τελευταία που διεξήχθη με γαλέρες, αποτέλεσε την αρχή του τέλους της οθωμανικής κυριαρχίας στη Μεσόγειο, όχι τόσο λόγω των οθωμανικών απωλειών, αφού αυτές, ως γνωστόν, αναπληρώθηκαν γρήγορα, αλλά κυρίως επειδή είχε θετικό ψυχολογικό αντίκτυπο στους χριστιανούς, οι οποίοι έως τότε πίστευαν στο «αήτηττο» των Οθωμανών. Παρά το γεγονός όμως ότι οι χριστιανοί είχαν ελάχιστες απώλειες σε σχέση με τις τεράστιες οθωμανικές, δεν εκμεταλλεύτηκαν τη νίκη τους προκειμένου να αποκομίσουν υλικό όφελος.  Η Ιερή Ένωση διαλύθηκε αμέσως μετά, και οι Βενετοί δεν μπόρεσαν να ανακτήσουν την Κύπρο που είχαν καταλάβει οι Οθωμανοί. Επιπροσθέτως, οι τελευταίοι, την επόμενη χρονιά, είχαν καταφέρει να ναυπηγήσουν και πάλι στόλο και να ξαναβγούν στη Μεσόγειο. Παρ’ όλα αυτά όμως, τίποτε δεν είχε πάει χαμένο. Εφόσον η αρχή είχε γίνει, οι χριστιανοί πλέον διέθεταν αρκετά μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, η οποία, σε συνδυασμό με την ολοένα αυξανόμενη παρακμή των Οθωμανών, θα τους εξασφάλιζε τελικά την πολυπόθητη υπεροχή στη Μεσόγειο μέσα στους επόμενους αιώνες.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

—David Abulafia, «Η μεγάλη θάλασσα – Οι περιπέτειες των λαών της Μεσογείου», εκδ. Ψυχογιός, 2012.

—Hugh Bicheno, «Η ναυμαχία της Ναυπάκτου 1571 – H κρίσιμη σύγκρουση του σταυρού και της ημισελίνου», εκδ. Ενάλιος, 2006.

—Fernand Braundel, «Μεσόγειος – γεγονότα, πολιτική, άνθρωπος», τόμ. γ΄, εκδ. ΜΙΕΤ, 2006.

—Roger Crowely, «Οι αυτοκρατορίες των θαλασσών – Η ιταλική μάχη για τη Μεσόγειο, 1521-1580», εκδ. Ψυχογιός, 2010.

—Κατερίνα Καριζώνη, Λεωνίδας Γουργουρίνης & Χάρης Γιαννόπουλος, «Πειρατεία στη Μάνη και στη Μεσόγειο», εκδ. Αδούλωτη Μάνη, 2010.

—John Julius Norwich – Mare Nostrum, «Μια ιστορία της Μεσογείου», εκδ. Γκοβόστη, 2007.

 

*Η Λεύκη Σαραντινού είναι φιλόλογος, ιστορικός και συγγραφέας.

 

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.