Οταν αγαπας και ερωτευεσαι μεσα απο τα ματια της ψυχης
«Εράν» διά του οράν της ψυχής… ήτοι να αγαπάς, να ερωτεύεσαι μέσω των ματιών της ψυχής και όχι από την εξωτερική εμφάνιση η οποία είναι άλλωστε εφήμερη…
Έτσι εξηγεί ο πολυγραφότατος και πολυβραβευμένος λογοτέχνης Γιάννης Καλπούζος τον τίτλο του νέου του μυθιστορήματος, του «Εράν». Πρόκειται για ένα πολύ ιδιαίτερο ανάγνωσμα, διαφορετικό σε σχέση με όσα έχει συνηθίσει να μας χαρίζει έως τώρα ο αναγνωρισμένος αυτός δεξιοτέχνης της Λογοτεχνίας και της Ιστορίας. Στο «Εράν», αντί να ταξιδέψει τους αναγνώστες του στα μονοπάτια της νεώτερης και σύγχρονης ιστορίας, όπως έκανε στο «Ιμαρέτ», στη «Σέρρα», στο «Γινάτι», στο «Άγιοι και Δαίμονες», στα περισσότερα δηλαδή από τα άλλα του πονήματα, επιλέγει αντιθέτως αυτή τη φορά να τους κάνει απευθείας κοινωνούς των «βυζαντινών αμαρτημάτων» και της ταραγμένης περιόδου που γνώρισε η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, μιας εποχής η οποία έμεινε στη μνήμη μας γνωστή ως πρώτη περίοδος της εικονομαχίας (726-787). Η υπόθεση του βιβλίου ανατρέχει στα χρόνια από το 766 ώς το 798 μ.Χ.
Ο αναγνώστης επομένως καλείται να αναμετρηθεί με δύο παράλληλες ιστορίες: την πραγματική ιστορία της εικονομαχίας και, πιο συγκεκριμένα, τη διάρκεια της βασιλείας του εικονομάχου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ε΄ (βασ. 741-775μ.Χ.) και της Ειρήνης της Αθηναίας (βασ. 780-802), η οποία αναστήλωσε τις εικόνες το 787 τερματίζοντας έτσι την πρώτη φάση της διαμάχης, και τη φανταστική ερωτική ιστορία της Λυγινής και του Ροδανού, η οποία, όμως, όπως συμβαίνει σε κάθε ιστορικό μυθιστόρημα που σέβεται τον εαυτό του, δεν είναι, αλλά θα μπορούσε κάλλιστα να είναι αληθινή και να έχει συμβεί. Η όμορφη σαν ανοιξιάτικο ρόδο ηλιογέννητη Λυγινή, ο μυστηριώδης Ροδανός, καλοφτιαγμένος σαν τον Απόλλωνα, ο συντηρητικός, αγνός και ταγμένος στο Θεό Υάκινθος. Αυτοί οι τρεις είναι οι βασικοί πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος, τους οποίους, όμως, πλαισιώνουν κι άλλοι χαρακτήρες αντιπροσωπευτικοί για την εποχή: διπρόσωποι αυλοκόλακες, λάγνες μίμοι, μορφωμένοι δούλοι, μαύροι ευνούχοι, μοχθηροί τύποι και άλλοι πολλοί. Στην πορεία αποδεικνύεται πως κάποιοι είναι διπρόσωποι και πως τίποτε τελικά δεν είναι όπως φαίνεται.
Ο Γιάννης Καλπούζος, πάντως, έχει καταφέρει να ταιριάξει επακριβώς τους ήρωές του στο πλαίσιο της ιστορικής περιόδου στην οποία διαδραματίζεται το μυθιστόρημα. Έτσι, αυτοί κινούνται, πράττουν και σκέφτονται με τον τρόπο που θα το έκαναν οι άνθρωποι του Βυζαντίου. Αυτό εξασφαλίζει, πρώτον εγκυρότητα σε ό,τι αφορά την ιστορική γνώση, αλλά και, δεύτερον, τη μέγιστη καλύτερη απόδοση της ατμόσφαιρας, του κλίματος και της καθημερινής ζωής κατά τη βυζαντινή περίοδο στην οποία θα ταξιδέψει ο αναγνώστης. Επομένως, τίποτε και κανένας στο μυθιστόρημα δεν αποτελεί παραφωνία της βυζαντινής εποχής ή του Μεσαίωνα. Ακόμη και αν κάποιοι χαρακτήρες σκέφτονται κατά καιρούς με τρόπο ανορθόδοξο ή αντισυμβατικό για την εποχή, αυτό εν τούτοις δεν αντιβαίνει το γενικό κανόνα ότι πράγματι κάποιοι άνθρωποι εκείνη την εποχή, και σε κάθε εποχή βεβαίως, σκέπτονταν διαφορετικά από την πλειοψηφία των ανθρώπων τού τότε και επιβεβαίωναν απλά με την εξαίρεσή τους τον γενικό κανόνα.
Τα «βυζαντινά αμαρτήματα», φράση που αποτελεί τον υπότιτλο του Εράν, ταλανίζουν επικίνδυνα τους ήρωές του, κάνοντάς τους να παραπαίουν διαρκώς ανάμεσα στη χριστιανική ηθική και τον λάγνο έρωτα. Μοιχεία, λοιπόν, βλασφημία, λαγνεία, υποκρισία, πλεονεξία, απληστία και δίψα για εξουσία είναι μερικά από τα αμαρτήματα αυτά.
Η αναζήτηση του Ιερού Στιχάριου προσδίδει μία υπερφυσική, μυστηριώδη και ενίοτε αστυνομική διάσταση στο «Εράν», κάνοντάς το ακόμη πιο περίπλοκο και ενδιαφέρον ως ανάγνωσμα. Ο απόηχος της ύστερης αρχαιότητας και της γνώσης του αρχαίου κόσμου είναι διάχυτος στο κείμενο μαζί με τον θρησκευτικό φανατισμό, τη μισαλλοδοξία, τη σεμνοτυφία, τη διαφθορά αλλά και τη βία που χαρακτηρίζει την εποχή και την κοινωνία του Βυζαντίου.
Δεν θα σταθούμε στην εξαιρετικά γοητευτική «χαμαιλεοντική» φύση της γλώσσας του συγγραφέα, η οποία, όπως σε κάθε του έργο προσαρμόζεται ανάλογα με την εποχή όπου διαδραματίζεται η υπόθεση, και η οποία, εδώ συγκεκριμένα, δανείζεται πολλούς βυζαντινούς ιδιωματισμούς και λέξεις μεταφέροντάς μας ακόμη πιο παραστατικά στην εποχή, ούτε και στη γνωστή αφηγηματική δεινότητά του, με την οποία για άλλη μια φορά «κεντάει» περίτεχνα πάνω στον πολύπλοκο ιστορικό καμβά. Αυτό στο οποίο αξίζει να σταθούμε είναι η πλοκή της υπόθεσης, το αριστοτεχνικό δέσιμό της με τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα και η αγωνία που καταβάλλει τον αναγνώστη για να δει τι γίνεται παρακάτω καθώς βυθίζεται όλο και πιο βαθιά στις σελίδες του και στη δίνη του χρόνου.
Ο συγγραφέας, πάντως, θα μας βάλει οπωσδήποτε σε σκέψεις σχετικά με το πώς οι πράξεις των ανθρώπων καθορίζουν το μέλλον τους και σχετικά με το εάν αυτές που αντιβαίνουν στους νόμους της ηθικής μένουν τελικά ή όχι ατιμώρητες από τον μέγα κριτή των πάντων, τον Θεό. Ένα πράγμα, πάντως, είναι σίγουρο και κοινώς αποδεκτό από όλους: ουδείς αναμάρτητος. Όλοι οι ήρωες —ή σχεδόν όλοι— κάνουν λάθη για τα οποία αργότερα μετανοούν. Η ζωή πάντοτε επιφυλάσσει στους οδοιπόρους της ευχάριστες, αλλά και δυσάρεστες, εκπλήξεις, ποτέ όμως δεν είναι αργά για ένα νέο ξεκίνημα στη ζωή και —γιατί όχι— για μια νέα αγάπη…
ΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟ: η υπόθεση που καθηλώνει, οι μαγευτικές περιγραφές τόπου και χρόνου, ο αφηγηματικός τρόπος και η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας.
ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΟΥΝ: πρόκειται για ένα ανάγνωσμα που απευθύνεται σε όλους τους βιβλιόφιλους, αλλά και τους λάτρεις του ιστορικού μυθιστορήματος.
* Η Λεύκη Σαραντινού είναι φιλόλογος, ιστορικός και συγγραφέας. Το πιο πρόσφατο βιβλίο της είναι το βοήθημα «Θέματα νεοελληνικής ιστορίας για την ιστορία κατεύθυνσης της Γ΄ Λυκείου», Εκδόσεις HISTORICAL QUEST, Αθήνα 2020.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
