Δωρα Κασσα-Παπαδοπουλου* «Το βιβλιο δεν ειναι ιστορικο μυθιστορημα με τη στενη εννοια του ορου. Ειναι πανω απο ολα μαρτυρια αγαπης και τιμης προς τους ανθρωπους της οικογενειας της, […] προς ολους τους Κωνσταντινουπολιτες της εποχης εκεινης»

Αγαπητοί φίλοι,

Σας καλωσορίζω στο Στέκι της Πολιτιστικής Κίνησης Ν. Ροδόπης, σε έναν ανοιχτό και δυναμικό χώρο Πολιτισμού. Ο Σύλλογός μας λειτουργεί στην πόλη μας εδώ και 42 χρόνια. Τα τελευταία 25 χρόνια σ’ αυτόν τον χώρο, που ήταν οι παλιές Αποθήκες καθαριότητας του Δήμου μας.

Με ιδιαίτερη χαρά σάς καλωσορίζω εκ μέρους όλων των συνδιοργανωτών της εκδήλωσης. Ευτυχώς είμαστε πολλοί και μας ενώνει η αγάπη μας για το βιβλίο αλλά και για κάθε ποιοτική εκδήλωση Πολιτισμού.

Είστε, λοιπόν, καλοδεχούμενοι από την Κοσμητεία της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Πανεπιστημίου μας, από την Ένωση Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΕΛΜΕ) Ν. Ροδόπης, από τον Σύλλογο Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Ροδόπης «Οι Τρεις Ιεράρχες», από τις δύο Ομάδες Βιβλίου της ΧΕΝ Κομοτηνής, από τη Λέσχη Φιλαναγνωσίας Κομοτηνής, από την Ομάδα Ποιητών Ροδόπης, από την Πολιτιστική Κίνηση Ν. Ροδόπης, από το «Δημοκρίτειο Βιβλιοχαρτοπωλείο» και την Ιωάννα Δεμιράκη, από τις εκδόσεις «ΝΗΣΙΔΕΣ», από την 2Kproject, εταιρεία γραφιστικών τεχνών και εκτυπώσεων, και το Media Group «Παρατηρητής της Θράκης» και την Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη.

Με ιδιαίτερη βέβαια χαρά καλωσορίζουμε τη Συγγραφέα από την Κωνσταντινούπολη Βίκη Δράκου, που έγραψε το βιβλίο «Βικτωρία», που θα σας παρουσιάσουμε απόψε. Η βιβλιοπαρουσίαση θα γίνει με τη συνδρομή του Θοδωρή Γεωργιάδη, Φοιτητή ΤΕΦ ΔΠΘ, του Κώστα Μαυρίδη, Δάσκαλου Αγγλικής γλώσσας, της Ινώς Παπαδοπούλου, Δασκάλας Ειδικής Αγωγής, του Ομέρ Χασάν, Ηλεκτρολόγου Μηχανικού, που είναι όλοι τους νέοι με ταλέντο και ωραία διάθεση και έχουν και μένα στην Ομάδα, για να ανεβάζω τον μέσο όρο ηλικίας τους και την ένταση του άγχους τους. Το σκηνικό επιμελήθηκε η Χριστίνα Αποστολίδου, ενώ στην προβολή διαφανειών είναι η Σοφία Πίτατζη. Τον ήχο ανέλαβαν ο Διονύσης Στρακόσια, ο Κυριάκος Οικονομίδης και ο Αφεντούλης Οικονομίδης.

Ειλικρινά σας ευχαριστούμε, γιατί αψηφήσατε τη δυσμενή για την εκδήλωσή μας συγκυρία, που δημιουργούν οι απαγορεύσεις των συναθροίσεων εξαιτίας του κορωνοϊού. Γι’ αυτό και η παρουσία σας απόψε μας τιμά ιδιαίτερα.

«Η Βίκη Δράκου όχι μόνο θυμήθηκε πρόσωπα και γεγονότα, αλλά υπεύθυνα τα ερεύνησε, τα κατέγραψε και τα παρέδωσε, πρωτίστως για να μην τα ξεχάσουν τα παιδιά της και τα νεαρά βλαστάρια της ευρύτερης οικογένειάς της»

Αγαπητοί φίλοι,

Γύρω στα 60 μας χρόνια ή και πιο μπροστά οι περισσότεροι από μας αρχίζουμε να έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας μια έγνοια υστεροφημίας. Τι θα αφήσουμε πίσω μας, για να μας θυμούνται παιδιά, εγγόνια και δισέγγονα. Οι έχοντες αφήνουν με διαθήκες τα περιουσιακά τους στοιχεία, για να φαγώνονται μεταξύ τους οι κληρονόμοι –γνωστή ελληνικότατη και όχι μόνο συνήθεια. Οι σκεπτόμενοι θυμούνται και ανιστορούν με λόγο προφορικό ξανά και ξανά στα παιδιά και στα εγγόνια γεγονότα και συμπεριφορές. Περιγράφουν πρόσωπα και καταστάσεις οικογενειακές για να μαθαίνουν οι νεότεροι τις ρίζες τους και να αποκτούν σταδιακά αυτογνωσία, που είναι η πρώτη και θεμελιακή γνώση. Χωρίς αυτογνωσία οι άνθρωποι συνήθως γίνονται ανερμάτιστοι, άβουλοι, ενεργούμενα των εκάστοτε ισχυρών, φτερά στον άνεμο, όπως έλεγε η Σαραντακκλησιώτισα γιαγιά μου Νυμφοδώρα.

Οι πιο βαθιά σκεπτόμενοι ανιστορούν με λόγο γραπτό και αφήνουν στους επιγόνους ως γραπτή παρακαταθήκη την ιστορία της οικογένειας, για να μην μείνουν στη λήθη και απλώς μέσα στις κορνιζαρισμένες ή μη φωτογραφίες τους οι πρόγονοι, αλλά να ζουν ως άνθρωποι γεμάτοι ζωή, όνειρα, επιθυμίες και πάθη στη μνήμη των επερχόμενων γενεών.

Αυτό ακριβώς έκανε και η Βίκη Δράκου με το βιβλίο της  «Βικτωρία». Στον προσωπικό της αγώνα «Μνήμη εναντίον Λήθης» σημείωσε «Ένα» και διέπρεψε, γιατί όχι μόνο θυμήθηκε πρόσωπα και γεγονότα, αλλά υπεύθυνα τα ερεύνησε, τα κατέγραψε και τα παρέδωσε, πρωτίστως για να μην τα ξεχάσουν τα παιδιά της και τα νεαρά βλαστάρια της ευρύτερης οικογένειάς της και δευτερευόντως, για να αποτελέσει  –χωρίς να το επιδιώξει βέβαια– για όλους εμάς ένα παράδειγμα ουσιαστικής αγάπης για τη ζωή και τους ανθρώπους.

«Μαρτυρίες και αναμνήσεις από την Πόλη… σαν μυθιστόρημα, όπως δηλώνει και η Συγγραφέας Βίκη Δράκου, είναι το βιβλίο της “Βικτωρία”»

Όσο είμαστε νέοι, είναι φυσικό να κοιτάζουμε μπροστά και να ασχολούμαστε με τα δικά μας μόνο θέματα με έναν τρόπο εγωιστικό, ενώ η εξάρτησή μας από τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης έχει σχεδόν αυτιστικό χαρακτήρα. Άρα δεν έχουμε ως προτεραιότητα να ρωτήσουμε και να μάθουμε για ζωές περασμένες ούτε χρόνο για να ακούσουμε μακροσκελείς απαντήσεις. Τουλάχιστον, όμως, όσοι έχουμε κοινωνικές ή ανθρωπιστικές σπουδές ή απλώς ανησυχίες, ας καταγράψουμε στις παντοειδείς έξυπνες συσκευές μας μαρτυρίες από τη ζωή των μεγαλυτέρων μας και πιστέψτε με πολύ αργότερα, διερευνώντας τις, θα ανακαλύψουμε σ’ αυτές τις αφηγήσεις ψήγματα αληθινής ζωής και ιστορίας.

Μαρτυρίες και αναμνήσεις από την Πόλη… σαν μυθιστόρημα, όπως δηλώνει και η Συγγραφέας Βίκη Δράκου, είναι το βιβλίο της «Βικτωρία». Έχει ως άξονα τη ζωή της γιαγιάς Βικτωρίας, μητέρας του πατέρα της Κώστα, Αρετσιανής στην καταγωγή, Πολίτισσας όμως ως προς τον τόπο κατοικίας και προπάντων ως προς τη νοοτροπία. Στο βιβλίο η Συγγραφέας κάνει εκτενή, σχεδόν ισότιμη, αναφορά και στη ζωή της άλλης γιαγιάς, της Ελένης, μητέρας της μαμάς της Βασιλικής. Ωστόσο, τα φώτα πέφτουν περισσότερο πάνω στην Πολίτισσα γιαγιά Βικτωρία. Άλλωστε, Βικτωρία και Κωνσταντινούπολη έχουν κοινά γνωρίσματα τον κοσμοπολιτισμό και τον ανατολίτικο συντηρητισμό.

Όπως η Πόλη, ενώ καταρρέει η Οθωμανική αυτοκρατορία, εκσυγχρονίζεται με γοργούς ρυθμούς και δείχνει ανοχή σε αλλόφυλους, αλλόθρησκους, αλλόγλωσσους, αρκεί να συμβάλουν στην ανάπτυξή της, έτσι ακριβώς λειτουργεί και η Βικτωρία. Ενώ γύρω της συμβαίνουν γεγονότα που καταλύουν και διχάζουν τον κόσμο, εκείνη παραμένει ανοιχτή στους ανθρώπους –ανεξάρτητα από καταγωγή, θρησκεία, γλώσσα– ανοιχτή και στις νέες ιδέες.

«Ο συντηρητισμός της Βικτωρίας φώλιαζε στα πάθη της. Στον φθόνο, την εμπάθεια, τον εγωισμό της, στη ζάλη του έρωτα, στη μέθη της εξουσίας»

Η Βικτωρία, από τη γέννησή της στην Αρετσού –το Ρύσιον– στα τέλη του 19ου αιώνα, επέλεξε την εργασία και την αυτομόρφωση, για να είναι οικονομικά και κοινωνικά ανεξάρτητη. Φλέρταρε ανοιχτά, έκανε έρωτα πριν παντρευτεί –επαναστατικό. Παντρεύτηκε τρεις φορές –δύο από έρωτα, την τρίτη φορά από συμφέρον, άντρες που επέλεξε η ίδια– πρωτοποριακό. Και πέτυχε για τα παιδιά της, τον Κώστα και τη Φωφώ μόρφωση, επαγγελματική αποκατάσταση και εκλεκτούς συζύγους. Διάσημο Τούρκο Αρχιτέκτονα για την κόρη της Φωφώ –προχωρημένη επιλογή‒ μια πανέμορφη Σαλονικιώτισσα με ρίζες από την Αρετσού, την πατρίδα της, για τον γιο της Κώστα, που ατύχησε στον πρώτο του γάμο.

Ο συντηρητισμός της Κωνσταντινούπολης φώλιαζε στη νοοτροπία και στη ραστώνη των εξαθλιωμένων και αμόρφωτων κατοίκων της, που κατά περίσταση μετατρέπονταν με την κατάλληλη πλύση εγκεφάλου σε φανατισμένα στίφη, που λεηλατούσαν και έκαιγαν περιουσίες και ψυχές. Ο συντηρητισμός της Βικτωρίας πάλι φώλιαζε στα πάθη της. Στον φθόνο, την εμπάθεια, τον εγωισμό της, στη ζάλη του έρωτα, στη μέθη της εξουσίας. Και τότε γινόταν αυταρχική και τυραννική ακόμη και απέναντι στους δικούς της ανθρώπους.

Η Συγγραφέας αφηγείται σε δύο επίπεδα. Σε πρώτο επίπεδο αφηγείται την ιστορία της οικογένειάς της, ακολουθώντας στη γραμμή του χρόνου, όπως είπαμε, και τις δύο γιαγιάδες της με καταγωγή από την Αρετσού της Μικράς Ασίας. Τη δυναμική Βικτωρία, που εγκαθίσταται στο Καντιλλί, προάστιο της Πόλης στη Μικρασιατική ακτή του Βοσπόρου και τη σεμνή Ελένη, που κατέληξε στη Θεσσαλονίκη, αφού προηγουμένως η οικογένειά της, περιπλανώμενη από τους ανέμους της Ιστορίας, πέρασε από την Πόλη και από τα Σκόπια.

«Η Συγγραφέας δεν βάζει σε εικονοστάσι τους προγόνους της. Δεν αγιοποιεί κανέναν»

Το δεύτερο επίπεδο αφήγησης σχετίζεται σαφώς με την Ιστορία με γιώτα κεφαλαίο, εφόσον τα γεγονότα του πρώτου μισού του 20ού Αιώνα εκτυλίσσονται με συγκλονιστικό τρόπο και επηρεάζουν άμεσα τις δύο οικογένειες. Έτσι, αποδεικνύεται ότι την Ιστορία την γράφουν και οι απλοί άνθρωποι, με πράξεις και παραλείψεις και ταυτόχρονα δέχονται τις συνέπειες των Ιστορικών γεγονότων άμεσα και συχνά τραυματικά, σοκαριστικά, εφόσον εξαιτίας τους ανατρέπονται οι κανονικότητες της ζωής τους.

Η Συγγραφέας δεν βάζει σε εικονοστάσι τους προγόνους της. Δεν αγιοποιεί κανέναν. Για τα πεπραγμένα –θετικά και αρνητικά– των δικών της ανθρώπων βασίζεται στις μαρτυρίες των γονιών της, των συγγενών, των φίλων, ενώ και η ίδια θυμάται περιστατικά από την παιδική της ηλικία, αφού γεννήθηκε και έζησε μέχρι τα 11 της χρόνια στην Πόλη. Έτσι, γίνεται άμεσο πρόσωπο της αφήγησης.

Για τα ιστορικά γεγονότα, ωστόσο, καταφεύγει σε πηγές, τις οποίες αναφέρει στα υποσελίδια σχόλιά της. Πράγματι, για τη Συνθήκη των Σεβρών, που γέμισε με ενθουσιασμό και ανεκπλήρωτες ελπίδες τους Έλληνες της Μικράς Ασίας, για τη Μικρασιατική καταστροφή, για τη Συνθήκη της Λοζάνης και την ανταλλαγή των πληθυσμών, αλλά και για πρόσφατα γεγονότα, όπως η σκληρή Γερμανική κατοχή στη Θεσσαλονίκη, οι διώξεις των Εβραίων, τα τραγικά γεγονότα της 6ης και 7ης Σεπτεμβρίου του 1955 με το πογκρόμ των Ελλήνων της Πόλης από ακραία φανατικά στοιχεία λόγω του Κυπριακού προβλήματος, και πάλι λόγω του Κυπριακού προβλήματος η εκδίωξη από την Πόλη 50.000 Ελλήνων υπηκόων τον Μάρτη του 1964, που έφυγαν με μια βαλίτσα των 20 κιλών στο χέρι και 20 δολάρια στην τσέπη για το καινούργιο ξεκίνημα, η τεκμηρίωση έρχεται με διττό τρόπο: τόσο από τις μαρτυρίες των ανθρώπων της οικογένειάς της, που βίωσαν οι ίδιοι τα γεγονότα με άμεσο και συχνά οδυνηρό τρόπο, όσο και από ιστορικές πηγές, αρχεία, δημοσιεύματα, φωτογραφίες της εποχής, συνεντεύξεις, μαρτυρίες, εκθέσεις.

«Με οδηγό την αφηγηματική ικανότητα της Βίκης Δράκου και την Πολίτικη ιδιόλεκτο των ηρώων της θα γνωρίσουμε Έλληνες και Τούρκους της Πόλης, σπουδαίους και απλούς, ανθρώπους με ανοιχτό μυαλό, με αρχοντιά και ανθρωπιά, αληθινούς κοσμοπολίτες»

Το βιβλίο «Βικτωρία» της Βίκης Δράκου, ωστόσο, δεν είναι ιστορικό μυθιστόρημα με τη στενή έννοια του όρου, παρόλο που αρδεύεται από το ορμητικό ρεύμα της Ιστορίας. Ακόμη δεν είναι μυθιστόρημα, γιατί δεν έχει μυθοπλασία, εφόσον τα πρόσωπα είναι υπαρκτά και τα γεγονότα αληθινά. Είναι πάνω από όλα μαρτυρία αγάπης και τιμής προς τους ανθρώπους της οικογένειάς της, αλλά και προς τους συγγενείς, τους φίλους, τους γείτονες, προς όλους τους Κωνσταντινουπολίτες της εποχής εκείνης –Έλληνες και Τούρκους, που συνυπήρξαν, συμπορεύτηκαν και αλληλοστηρίχτηκαν στις δύσκολες ώρες αλλά τώρα είναι φευγάτοι– αερικά στον Βόσπορο, όπως λέει η Συγγραφέας. Η Βίκη Δράκου, όμως, δείχνει ξεκάθαρα ότι τους έχει κλείσει μέσα στην καρδιά της, στην αγκαλιά της, προσφέροντας καταφυγή, κατανόηση, ενώ ταυτόχρονα τους κατέστησε και αθάνατους, εφόσον με το βιβλίο της τους παρέδωσε στη μνήμη των επερχόμενων γενεών.

Αγαπητοί φίλοι, εσκεμμένα δεν επιχείρησα φιλολογική ανάλυση, για να μην σας κουράσω. Άλλωστε, δεν χρειάζεστε Φιλόλογο, για να ανακαλύψετε πόσο υπέροχο είναι το βιβλίο της Βίκης Δράκου. Θα το διαπιστώσετε μόνοι σας σε λίγο από την ανάγνωση του Κώστα Μαυρίδη, που συνοδεύεται διακριτικά από τις μουσικές της Ινώς Παπαδοπούλου και τα Πολίτικα παραδοσιακά τραγούδια που ερμηνεύει σε δύο γλώσσες –Ελληνική και Τουρκική– ο Ομέρ Χασάν.

Με οδηγό την αφηγηματική ικανότητα της Βίκης Δράκου και την Πολίτικη ιδιόλεκτο των ηρώων της θα γνωρίσουμε Έλληνες και Τούρκους της Πόλης, σπουδαίους και απλούς, ανθρώπους με ανοιχτό μυαλό, με αρχοντιά και ανθρωπιά, αληθινούς κοσμοπολίτες. Και θα περπατήσουμε νοερά στις γειτονιές τόσο της Κωνσταντινούπολης όσο και της Θεσσαλονίκης με τον μαγικό τρόπο που μόνο η τέχνη –εν προκειμένω η Λογοτεχνία– μπορεί να μας προσφέρει.

Υ.Γ. Αγαπητοί φίλοι, πρέπει να σας πω ότι μετά από την Κομοτηνή, στις 10 Μαρτίου 2020, το βιβλίο «Βικτωρία» της Βίκης Δράκου θα παρουσιαστεί στην Κωνσταντινούπολη από τον Σύνδεσμο Αποφοίτων Ζαππείου με την υψηλή παρουσία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου.

Διαβάστε το αναλυτικό ρεπορτάζ της εκδήλωσης εδώ

* H Δώρα Κάσσα-Παπαδοπούλου είναι φιλόλογος. Το κείμενο είναι η εισήγησή της στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου της Βίκης Δράκου, «Βικτωρία», Εκδόσεις «Νησίδες», 2018, στην Πολιτιστική Κίνηση ν. Ροδόπης, την Παρασκευή 28 Φεβρουαρίου 2020.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.