Μια συλλογη διηγηματων για τους αφανεις «ηρωες» της καθημερινοτητας μας

Κυκλοφόρησε το 2019 από τις εκδόσεις «Πόλις»

 
Το 2019 εκδόθηκε για λογαριασμό των εκδόσεων «Πόλις» το βιβλίο της Αγγελικής Σπανού με τίτλο «Οι απαρατήρητοι ‒ Ιστορίες ανθρώπων που δεν τους έχεις προσέξει» (μαλακό εξώφυλλο, 168 σελίδες). Ένα βιβλίο-«ψηφιδωτό» ‒θα μπορούσε να χαρακτηριστεί‒ καθώς σε αυτό καταγράφονται οι ιστορίες δέκα ανθρώπων ‒δέκα αφανών «ηρώων»‒, οι οποίοι λόγω του επαγγέλματός τους: ταμίας σε σούπερ μάρκετ, ντελιβεράς, υπάλληλος σε διόδια, τραυματιοφορέας, ταξιθέτρια, δικαστικός κλητήρας, τηλεφωνήτρια κ.ά, αν και περνούν απαρατήρητοι, συνεχίζουν να δρουν στην αφάνεια με μοναδικό τους στόχο την εξυπηρέτησή μας. Οι ιστορίες τους δεν αποτυπώνονται με πλήθος περιγραφών εκ μέρους ενός παντογνώστη αφηγητή, αλλά τις αφηγούνται οι ίδιοι οι ήρωες, έχοντας έτσι ο αναγνώστης την ευκαιρία να «αντικρίσει» τα αληθινά τους συναισθήματα και τον τρόπο με τον οποίο εκείνοι βιώνουν την «ηρωική» τους καθημερινότητα.
 

Τι λένε άραγε τα «Πακέτα», η «Αρρώστια» και η μοχθηρή «Έξωση»;

 
Αξιοσημείωτος αποτελεί ακόμη και ο τρόπος που κατονομάζονται και παρελαύνουν οι ήρωες του βιβλίου. Δεν παρουσιάζονται ως συνηθισμένοι άνθρωποι ‒τουλάχιστον ως προς το όνομα‒, αλλά ‒κάπως πιο σουρεαλιστικά‒ ως αντικείμενα, π.χ τον υπάλληλο των διοδίων η συγγραφέας τον ονομάζει «Κέρματα», την ταμία του μάρκετ «Σακούλες», τον ντελιβερά «Πακέτα», τον τραυματιοφορέα «Αρρώστια», τον δικαστικό κλητήρα «Έξωση» κ.ά. Δεν κατονομάζονται φυσικά, καθότι άμεσος στόχος είναι να τονιστεί ότι αυτοί οι χαρακτήρες περνούν απαρατήρητοι από τους συνανθρώπους τους, οι οποίοι το μόνο που θέλουν από αυτούς είναι να τους εξυπηρετήσουν γρήγορα και αποτελεσματικά όχι όμως και να τους γνωρίσουν ή έστω να ενδιαφερθούν λίγο γι’ αυτούς, λέγοντάς τους  μια ανθρώπινη καλημέρα. Σε αυτό το μοτίβο εξάλλου κινείται και το εξώφυλλο της Συλλογής, η οποία έχει αποκρυσταλλώσει μία «ανίαρη» στιγμή της καθημερινότητας ‒το στρώσιμο του κρεβατιού‒, μία γυναικεία παρουσία, αφανή, απαρατήρητη, καθώς δεν διακρίνονται  χαρακτηριστικά που να της αποδίδουν μια συγκεκριμένη «ταυτότητα», ενώ ακόμη και τα εκδοτικά στοιχεία προσπαθούν να μείνουν «απαρατήρητα» στην κάτω αριστερά γωνία.
 
Επιπλέον, όσον αφορά τη μορφή των διηγημάτων, αυτά δίνονται ως εξομολόγηση όπου οι «απαρατήρητοι» μιλούν για όσα βιώνουν καθημερινά στη δουλειά τους, τι φαντασιώνονται για να νιώθουν καλύτερα και τι σκέφτονται για τους ανθρώπους που εξυπηρετούν ‒εμάς δηλαδή. Για παράδειγμα, η ταμίας του μάρκετ νιώθει δέκα χρόνια μεγαλύτερη όταν κάθεται στο ταμείο και πιστεύει ότι οι πελάτες δεν την θυμούνται καθόλου, η υπάλληλος στα διόδια βλέπει εφιάλτες με αυτοκινητιστικά ατυχήματα και ταυτόχρονα θέλει να βρει εραστή για να ξεφύγει από αυτήν την ανιαρή και μοναχική ρουτίνα, ο τραυματιοφορέας ζει πάντα ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο και, ενώ έχει σχέση με μία νοσοκόμα, είναι ερωτευμένος με μία αναισθησιολόγο και… και…
Γενικότερα, όλες οι ιστορίες τονίζουν τη μοναξιά και την πλήξη των ηρώων κατά την εργασία τους και τη βαθιά τους επιθυμία να ξεφύγουν από αυτήν με διαφορετικό τρόπο ο καθένας. Επίσης, παρατηρούμε ότι όλοι είναι καθημερινοί βιοπαλαιστές με όνειρα και ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον ‒προσωπικό και συλλογικό‒, ενώ οι εξομολογήσεις τους οδηγούν τον αναγνώστη πολύ εύκολα στο αίσθημα της ταύτισης, προτρέποντάς τον ουσιαστικά, με έμμεσο όμως τρόπο, να ενδιαφερθεί γι’ αυτούς τους «απαρατήρητους» ανθρώπους στην καθημερινή του ζωή με όποιον τρόπο μπορεί.
 

Θάλεια Δραγώνα
Οι ήρωες των «Απαρατήρητων» της Αγγελικής Σπανού ή «Ο λόγος είναι εμπρόθετη πράξη»

 
Η οικεία στη Θράκη λόγω του Προγράμματος Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων, κ. Θάλεια Δραγώνα, καθηγήτρια Κοινωνικής Ψυχολογίας και πρόεδρος του Τμήματος Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Πανεπιστημίου Αθηνών, σχολιάζει στην ιστοσελίδα tvxs τη νέα συλλογή διηγημάτων της Αγγελικής Σπανού και συγκεκριμένα, εκτός των άλλων, τον ρόλο που έχει η εργασία στη διαμόρφωση της ταυτότητας ενός ανθρώπου. Αναλυτικότερα επισημαίνει: «Μια ακόμη διάσταση που θέλω να θίξω αφορά την ίδια την εργασία.  Στον πρόλογο η συγγραφέας περιγράφει τα υποκείμενά της σε σχέση με το χώρο εργασίας και λέει ότι “Το έξω δεν συνδέεται με το μέσα, ούτε το σώμα με τη σκέψη και το συναίσθημα. Δεν υπάρχει τίποτα προσωπικό, ίσως και τίποτα αληθινά ανθρώπινο ή ανθρώπινα αληθινό”.  Tην ψυχική αλλοτρίωση, την αδυναμία να αντλήσει το συναίσθημα της αυτοκαταξίωσης και της χαράς της δημιουργίας ο εργαζόμενος όταν βρίσκεται αποκομμένος από τα εργαλεία και το προϊόν της εργασίας του, το συναντάμε ήδη από το πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα στο έργο του Μαρξ, στην ψυχολογία του εργασιακού χώρου, στη βιομηχανική κοινωνιολογία και τις έννοιες του τεϋλορισμού και του φορντισμού.  Παρά την εξέλιξη του προβληματισμού γύρω από την εργασία, τις εργασιακές σχέσεις, την ανεργία και την επισφάλεια, τον ελεύθερο χρόνο κλπ, η εργασία παραμένει μια ιδιαίτερα σημαντική σφαίρα για την πλειοψηφία των εργαζομένων, συνεχίζει να αποτελεί τη μοναδική βάση της ζωής τους, ώστε δεν είναι δυνατό να υπάρξει διαμόρφωση της ταυτότητας, ούτε της προοπτικής της ζωής ανεξάρτητα από αυτήν.
Στην αφήγηση των “Απαρατήρητων” όμως είναι όντως το σώμα αποσυνδεδεμένο από τη σκέψη και το συναίσθημα, όπως λέει η Σπανού; Την αφηγηματική διερεύνηση απασχολεί ιδιαίτερα το πλαίσιο δράσης του λόγου και ο βαθμός που ο αφηγητής αυτοπαρουσιάζεται περισσότερο ή λιγότερο ως δρων υποκείμενο. Ο λόγος προφανώς δεν αποτελείται από λέξεις που τις συνέχουν γραμματικοί κανόνες. Ο λόγος είναι εμπρόθετη πράξη όπου ο αφηγητής βρίσκεται μπροστά στο δίλημμα να επιλέξει ποιες λεκτικές πρακτικές  θα χρησιμοποιήσει για να  πλάσει την ιστορία του. Μπορεί να επιλέξει σενάρια όπου αυτοπαρουσιάζεται αδύναμος, με χαμηλό βαθμό αυτοπεποίθησης, θύμα των κοινωνικών περιστάσεων, αυτομεμφόμενος ή, αντίθετα,  σενάρια όπου εμφανίζεται ηρωικός, ισχυρός, υπεράνω, ή όλες τις ενδιάμεσες αποχρώσεις».
 

Αγγελική Σπανού
«Οι αφηγήσεις αυτές δεν είναι συνεντεύξεις, είναι μια συν-κατασκευή από αυτά που μου είπαν και απ’ όσα δεν μου είπαν»

 
Η Αγγελική Σπανού γεννήθηκε στην Αθήνα το 1971. Σπούδασε ελληνική φιλολογία και νομική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από το 1993 εργάζεται ως δημοσιογράφος. Τον Απρίλιο του 2019 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Πόλις» το βιβλίο της «Απαρατήρητοι ‒ Ιστορίες ανθρώπων που δεν τους έχεις προσέξει» και τον Δεκέμβριο του 2019 κυκλοφόρησε από τις «Μεταμεσονύκτιες εκδόσεις» το βιβλίο «Ματιέ».
 
Για τη συγγραφή της συγκεκριμένης συλλογής διηγημάτων η Σπανού αναφέρει στον Κώστα Στοφόρο και την ιστοσελίδα «δρόμος της αριστεράς» τα εξής: «Μετράω 25 χρόνια στη δημοσιογραφία, τα περισσότερα από αυτά ασχολούμαι με την πολιτική επικαιρότητα. Αισθανόμουν εδώ και καιρό να πνίγομαι από την τοξικότητα που καθορίζει τα τελευταία χρόνια τον δημόσιο διάλογο […]. Αισθανόμουν, λοιπόν, έντονα την ανάγκη να φύγω από την πραγματικότητα των ανούσιων συνεντεύξεων με πολιτικά πρόσωπα, των άψυχων πολιτικών αναλύσεων, των διαμεσολαβήσεων, του παραγοντισμού. Κάπως έτσι, μέσα από μια πολύ προσωπική διεργασία, έφτασα στους “Απαρατήρητους” που υπήρχαν πάντα στο οπτικό μου πεδίο. Είχα σκεφτεί πολύ γι’ αυτούς πριν γίνουν πρωταγωνιστές στο βιβλίο μου […].
 
Ποτέ δεν είχα κάνει ελεύθερο ρεπορτάζ, ποτέ δεν είχα βγει στον δρόμο. Και αυτό δεν ήταν πρόβλημα για τη συγγραφή του βιβλίου γιατί οι αφηγήσεις αυτές δεν είναι συνεντεύξεις, είναι μια συν-κατασκευή από αυτά που μου είπαν και απ’ όσα δεν μου είπαν, από εκείνα που διακινήθηκαν μεταξύ μας στη διάρκεια των συζητήσεών μας και μετά από αυτές, από σκέψεις που δεν εκφράστηκαν και έμειναν σε μια γκρίζα περιοχή, απ’ ό,τι φαντάστηκα. Δεν τους προσέγγισα σαν δημοσιογράφος. […] Ήταν μια προσωπική επαφή και επικοινωνία. Οι περισσότεροι δεν ήξεραν καν γιατί μου μιλούν. Ούτε πίστευαν ότι τελικά θα γραφτεί ένα τέτοιο βιβλίο».
 
*Η Κατερίνα Κοντούρη είναι Φοιτήτρια του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του ΔΠΘ, έγραψε δε και επιμελήθηκε το φιλοξενούμενο εδώ κείμενο κατά τη διάρκεια της πρακτικής της άσκησης, τον Δεκέμβριο του 2019.
 

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.