Ζωη Γαβριηλιδου: Η πρωτοτυπια της εκδοσης εγκειται στον ξεκαθαρο ορισμο και στη νηφαλια περιγραφικη της προσεγγιση

Ασημάκης Φλιάτουρας, Άννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδου (επίμ.), «Από τον οίκο στο σπίτι και τανάπαλιν… Το λόγιο επίπεδο στη σύγχρονη νέα ελληνική: Θεωρία, ιστορία, εφαρμογή», εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2019
Είναι γεγονός ότι ο όρος λόγιοχρησιμοποιείται από πληθώρα μελετητών της ελληνικής γλώσσας σε έρευνες, λεξικά και γραμματικές, χωρίς, όμως, να ανταποκρίνεται σε ένα ενιαίο θεωρητικό πλαίσιο και μάλιστα συχνά με διαφορετικό ορισμό ανάλογα με τον τομέα της γλωσσολογίας που τον αξιοποιεί, λ.χ. ιστορική γλωσσολογία, κοινωνιογλωσσολογία, κειμενογλωσσολογία, υφογλωσσολογία κτλ. Επίσης, άλλοτε ο όρος έχει ιδεολογικές προεκτάσεις και άλλοτε όχι, άλλοτε «καταδικάζεται» ως γέννημα της καθαρεύουσας και άλλοτε «ανυψώνεται» σε δείκτη υφολογικής διαφοροποίησης.
 
Χαρακτηριστική είναι τόσο η σύγχυση ανάμεσα στο πρωτοτυπικό/αποδεκτό λόγιο και στην καθαρεύουσα, όσο και η σισύφειαλαθοθηρία ή ρυθμιστική διόρθωση με σκοπό κυρίως τη λογιοποίηση (ή, σπανιότεραπια και σε μεμονωμένες περιπτώσεις, την απολογιοποίηση) με βάση ιδεολογικοπολιτικά κριτήρια, την οποία παρατηρούμε κυρίως σε διαδικτυακές συζητήσεις αλλά, μερικές φορές, και σε επιστημονικόεπίπεδο.Επομένως, σαράντα χρόνια μετά την καθιέρωση της δημοτικής ΗΤΑΝ απόλυτα επιβεβλημένος ο επαναπροσδιορισμός και η σύγχρονη και πολυεπίπεδη προσέγγιση που θα οδηγεί σε μια σαφέστερη οριοθέτηση του πρωτοτυπικού/αποδεκτού χρηστικού χαρακτηριστικού [+λόγιο] και στην περαιτέρωμελέτη του σε επίπεδο θεωρίας, ιστορίας και εφαρμογής. Η χρησιμότητατης έρευναςείναι δεδομένη τόσο για την καλύτερη και ομαλότερη συγχρονική και διαχρονικήπεριγραφή της ελληνικής όσο και για ποικίλα εφαρμοσμένα πεδία, λ.χ. μετάφραση,διδακτική. 
 
Τα βασικά συμπεράσματα, στα οποία καταλήγει κανείς διαβάζοντας τον τόμο είναι τα εξής: 
 
  • Το λόγιο είναι ένας ιστορικός φιλολογικός όρος, που όσο και αν διχάζει και συνδέεται με τα κακώς κείμενα του γλωσσικού ζητήματος και την ιδιότυπη διγλωσσία του 19ου αι., επιβιώνει μέχρι σήμερα, διότι, τουλάχιστον με τη συγκεκριμένη μορφή που απαντά στη νεοελληνική, αποτελεί ιδιοσυγκρασιακό χαρακτηριστικό της, που δεν μπορεί να αποδοθεί με άλλον απολύτως ταυτόσημο όρο.Συγκεκριμένα, το λόγιο, φέροντας στο DNA του τα κατάλοιπα της διαχρονίαςμε τη μορφή της απόκλισης/περιφερειακότητας/απολιθωματικότητας και τηχρηστική εξειδίκευση στο υψηλό/επίσημο/τυπικό επίπεδο χρήσης, δεν μπορείστη συγχρονία να ταυτιστεί ούτε με το αρχαιοπρεπές ούτε με το επίσημο/υψηλό,ακριβώς διότι εκπροσωπεί και τα δύο, είναι δηλαδή το «αρχαιοπρεπές επίσημο».
  • Το λόγιο είναι πολυπαραμετρικό, καθώς είναι άλλοτε αναγκαίο, συνήθως ως τμήμα τηςνόρμας, άλλοτε στοιχείο ποικιλίας ή επιλογής κοινωνικά καιπραγματολογικά καθορισμένο, άλλοτε δείκτης γοήτρου ή ψευδο-γοήτρου και άλλοτε ακραίο ιδεολογικόαποκύημα.
  • Το λόγιο είναι κατά βάση ποικιλία και περιφερειακό τμήμα στην ελληνική γλώσσα. Υπάρχουν ενδείξεις διαπίδυσης με απολογιοποίηση τύπων, κυρίως με τη μορφή του εκδημοτικισμού, αλλά και αναγέννηση στοιχείων, κυρίως με τη μορφή της αναλογικότητας. Επομένως, όσο και αν το λόγιο προσαρμόζεται στη φυσική γλωσσική αλλαγή, παραμένει σε κάποιον βαθμό λειτουργικό, από τη στιγμή που α) μια σωρεία λόγιων λεξικών μονάδων δεν έχουν ισχυρό ή και καθόλου ανταγωνιστή β) πολλά λόγια στοιχεία έχουν διακριτική λειτουργία ή έχουν λειτουργική αξία/αντίθεση σε σχέση με τους ανταγωνιστές τους, αναπτύσσοντας μια εξειδικευμένη σημασία ή κοινωνιοπραγματολογική χρήση και γ) ολόκληρες γλωσσικές διαδικασίες συνεχίζουν να γεννούν λόγιους νεολογισμούς σε ενδοσυστημικό επίπεδο, που οδηγεί σε αναβίωση στοιχείων και αναλογική λειτουργία, αλλά και σε εξωσυστημικό μέσω του αναδανεισμού από την επιστημονική ορολογία.
  • Εξέλιξης αλλά και επιστρωματικής λειτουργίας μεμονωμένων στοιχείων της καθαρεύουσας. Όμως υπάρχει διάχυτη η αίσθηση για σταδιακή αποϊδεολογικοποίηση, αποσύνδεση και απενοχοποίηση των ομιλητών στη χρήση και τη στάση τους απέναντι στην ποικιλία και την αποπροτυποποίηση, όπως αποδεικνύουν μεταξύ άλλων η χιουμοριστική προοπτική του, η σημασιοπραγματολογική εξειδίκευση και οι ενδείξεις επικαλυπτικής ή συμπληρωματικής κατανομής στη νόρμα. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι άμοιρο ιδεολογικής επιλογής ή ότι δεν λείπουν και ορισμένες φυγόκεντρες, ιδεολογικά προσανατολισμένες, ρυθμιστικές και/ή υπερδιορθωτικές λειτουργίες με τη μορφή ψευδολόγιου ή νεοκαθαρεύουσας, τις οποίες ο τόμος απορρίπτει και θεωρεί ότι εσφαλμένα εντάσσονταιστην πρωτοτυπική/αποδεκτή λειτουργία του λογίου.
 
Κατά τη γνώμη μου, όμως, ο συγκεκριμένος συλλογικός τόμος είναι πιο σημαντικός για τον εξής λόγο: διότι η οπτική της έρευνας είναι περιγραφική και όχι ρυθμιστική, καθώς δεν ενδιαφέρεται να καταγράψει τι θα έπρεπε να λέμε, αλλά να αποτυπώσει τη γλωσσική χρήσηκαι να την ερμηνεύσουμε, δηλαδή τι λέμε, πού και γιατί. Επομένως, απεκδυόμενος στο μέτρο του δυνατού τον μανδύα της ιδεολογικής διάστασης του χαρακτηριστικού,σεβόμενος απόλυτα την ποικιλότητα αλλά και τη γλωσσική αλλαγή και αποστασιοποιούμενος από οποιαδήποτε νεο- ή κρυφο- ή νοσταλγο-καθαρευουσιάνικη νοοτροπία, καταγράφει τις φυσικές και κυρίως τεχνητές τάσεις δημιουργικής συμπόρευσης/σύζευξης των λόγιων και μη λόγιων στοιχείων, καθώς και τις διαδικασίες (απο)λογιοποίησης και ενίσχυσης/διαπίδυσης των λόγιων/μη λόγιων στοιχείων με μοναδικό στόχο την περιγραφή του χαρακτηριστικού αυτού και την ερμηνεία των διαδικασιών στις οποίες μετέχει. Η πρωτοτυπία του έγκειται στονξεκάθαρο ορισμό, στη νηφάλια περιγραφική προσέγγιση, στη σχεδόν εξαντλητικήαποτύπωση της σχετικής βιβλιογραφίας, στη διακλαδική και πολυπαραγοντική έρευνα, στην εστίαση σε χαρακτηριστικές μελέτες περίπτωσης, στην παροχή πλούσιουυλικού προς μελέτη και στην εισαγωγή καινοτόμων ιδεών (διδακτική προσέγγιση, πειράματα, χρήση σωμάτων κειμένων κτλ.). 
 
Ευχαριστούμε θερμότατα όλους τουςσυμμετέχοντες στον τόμο, που κατέθεσαν αυτόν τον πολύτιμο επιστημονικό οβολό και κυρίως τους επιμελητές που σκέφτηκαν να οχλήσουν τους συναδέλφους να ασχοληθούν με ένα τέτοιο ακανθώδες και πολυπαραμετρικό ζήτημα, συμβάλλοντας δραστικά στην επαναπροσέγγιση και στηνανίχνευση άγνωστων πηγών του χαρακτηριστικού και ανοίγοντας τον δρόμο για εκτεταμένη ακαδημαϊκή έρευνα. Μάλιστα, από αυτό το βήμα, καταθέτω και μια νέα πρόταση στους επιμελητές: να διοργανώσουν ένα νέο  workshop και να οδηγηθούν σε έναν νέο συλλογικό τόμο, το «αδερφάκι» αυτού που παρουσιάζουμε σήμερα, το οποίο θα ονομάζεται το «Το λαϊκό επίπεδο στη σύγχρονη νέα ελληνική: θεωρία, ιστορία, εφαρμογή. Από το σπίτι στον οίκο (αυτή τη φορά) και τούμπαλιν…».
 
* Το κείμενο είναι η ομιλία της κ. Ζωής Γαβριηλίδου στην εκδήλωση παρουσίασης της συλλογικής έκδοσης με τίτλο«Από τον οίκο στο σπίτι και τανάπαλιν… Το λόγιο επίπεδο στη σύγχρονη νέα ελληνική: Θεωρία, ιστορία, εφαρμογή», σε επιμέλεια Ασημάκη Φλιάτουρα και Άννας Αναστασιάδη-Συμεωνίδου, που έγινε στη Λέσχη Κομοτηναίων, την Τρίτη 29 Οκτωβρίου 2019.
 
 

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.