Επανακαμπτουν οι σκεψεις για την εκλογη Προεδρου της Δημοκρατιας

Του Κώστα Δικαίου*
 

 Eισαγωγή

 
Σε κατά κάποιον τρόπο «τακτικά», αλλά συνήθως όχι συχνά ή πυκνά χρονικά διαστήματα, συνήθως μάλιστα όταν προχωρεί είτε αναθεώρηση του Συντάγματος (όπως στις μέρες μας), είτε όταν επίκειται εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας εκφράζονται ιδέες και απόψεις για τον τρόπο εκλογής του. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και τον τελευταίο καιρό, ενώ είχε συμβεί και πριν αρκετά χρόνια το 2006, οπότε και τότε είχα καταθέσει ορισμένες σκέψεις στον πάντα φιλόξενο «Παρατηρητή της Θράκης». Οι παράγραφοι που θα ακολουθήσουν αποτελούν συνέχεια, επανεπεξεγασία και επικαιροποίηση των τότε προτάσεών μου σε μία προσπάθεια συμβολής στον όλο προβληματισμό, οπότε ορισμένες επικαλύψεις και επαναλήψεις (για τις οποίες ζητώ συγγνώμη) είναι αναπόφευκτες. 
 

Tο πρόβλημα και οι ως τώρα προταθείσες λύσεις

 
Με δεδομένο πως η εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας διενεργείται ανά πέντε έτη (σε όλη σχεδόν την περίοδο δε της τρίτης δημοκρατίας σε χρονιές ΧΧ-05 και ΧΧ-10) απαιτώντας 180 ψήφους βουλευτών, ενώ η θητεία μίας Κυβέρνησης και Βουλής είναι κατά το μέγιστο τετραετής, και η Κυβέρνηση χρειάζεται 151 ψήφους-έδρες για να ασκήσει το πρόγραμμά της, προκύπτει ως γνωστόν ότι κάποιες κυβερνήσεις «οφείλουν» σε κάποια στιγμή της θητείας τους να «υποστηριχθούν» (εμμέσως) από 180 βουλευτές. Άλλως το Κοινοβούλιο διαλύεται για να γίνουν εκλογές και το επόμενο να εκλέξει Πρόεδρο Δημοκρατίας. Κάτι τέτοιο έχει έναν (πολιτικά) άτοπο χαρακτήρα.
 
Zητάται λοιπόν ένας τρόπος εκλογής Προέδρου Δημοκρατίας ο οποίος θα εξασφαλίζει κύρος και αποδοχή από την μία πλευρά και δεν θα παρεμποδίζει την εφαρμογή ενός κυβερνητικού προγράμματος από την άλλη.
 
Oι πρόσφατες προτάσεις για εκλογή Προέδρου από 151 βουλευτές σε τέταρτη ψηφοφορία ή άμεση εκλογή παρουσιάζουν προβλήματα. H πρώτη μειώνει το θεσμικό κύρος και την ευρύτερη και διαπαραταξιακή και διακομματική αποδοχή τού Προέδρου και τον καθιστά ευάλωτο σε κριτικές κομματικών δεσμεύσεων ειδικά σε περιόδους κρίσης. H δεύτερη συνάδει περισσότερο με συστήματα προεδρικής (HΠA, Γαλλία) και όχι προεδρευόμενης δημοκρατίας (παρά τις λίγες εξαιρέσεις, πχ Φινλανδία), αλλά κυρίως ενέχει κινδύνους πολιτικών προβλημάτων και επιπτώσεων όπως η δυαρχία, η ουσιαστική (πρόωρη ή συγκυριακή) μείωση τής νομιμοποίησης μίας κυβέρνησης, η τεράστια κινητοποίηση (πολιτικού προσωπικού αλλά κυρίως του διοικητικού μηχανισμού) που απαιτείται, σε συνδυασμό με πιθανή κόπωση των εκλογέων. Ας μην διαφεύγει ότι τον Σεπτέμβριο 2015 προσήλθαν 5.566.295 εκλογείς  (το 56,57% του όλου σώματος) και τον Ιούλιο 2019 5.769.542  εκλογείς (το 57,91% του όλου σώματος).
 
H επόμενη παράγραφος προτείνει μία πιθανή λύση στο παράδοξο τής ανάγκης μη-διακοπής τής κυβερνητικής θητείας, αλλά και αποφυγής αντιπαραθέσεων τόσο μέσα στο εκλογικό σώμα, όσο και μεταξύ Προέδρου της Δημοκρατίας και Πρωθυπουργού, μέσω ενός ειδικού και ευρέος εκλεκτορικού σώματος.
 

H προτεινόμενη λύση

 
Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω το ζητούμενο είναι ένας τρόπος εκλογής Προέδρου που θα εξασφαλίζει κύρος και αποδοχή από την μία πλευρά και δεν θα προκαλεί διάλυση κυβέρνησης και εκλογές από την άλλη, χωρίς αυτό να σημαίνει είτε εκλογή από μειωμένη (σε σχέση με τα ισχύοντα) κοινοβουλευτική πλειοψηφία, είτε άμεση εκλογή.
 
H λύση λοιπόν βρίσκεται στην αποδέσμευση τής εκλογής τού Προέδρου από τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες και την ταυτόχρονη μη-δέσμευσή της στο εκλογικό σώμα, χωρίς όμως να χάνεται η αντιπροσωπευτικότητα, το κύρος και η αποδοχή τού Προέδρου.
 
Για τους λόγους αυτούς προτείνω την δημιουργία ή συγκρότηση ενός ευρέος και αντιπροσωπευτικού εκλεκτορικού σώματος το οποίο θα συγκαλείται μόνον για την εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας.
 
Στο σώμα αυτό θα συμμετέχουν όλοι οι με την στενή έννοια πολιτικοί εκπρόσωποι τού ελληνικού λαού, αντιπρόσωποι τών με την ευρεία έννοια πολιτικών εκπροσώπων και εκπρόσωποι θεσμών (κυρίως υπό την μορφή Nομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου) που απολαμβάνουν αναγνωρισμένο κύρος στην ελληνική κοινωνία, και θα αποτελείται από περίπου 2.500-3.500 εκλέκτορες. H εκλογή θα γίνεται με το 50%+1 τού σώματος, αλλά στο ζήτημα αυτό θα αναφερθώ αργότερα.
 
Ας δούμε τώρα την κάθε μία κατηγορία ξεχωριστά:
 
Mε τον όρο πολιτικοί εκπρόσωποι με την στενή έννοια αναφέρομαι στους 300 βουλευτές και τους 21 ευρωβουλευτές. Σε αυτούς θα προστεθούν οι δήμαρχοι, αντιδήμαρχοι και πρόεδροι δημοτικών συμβουλίων των 332 'Καλλικρατικών' Δήμων (περίπου 332Χ5= 1660) και οι περιφερειάρχες των 13 περιφερειών και οι 74 αντιπεριφερειάρχες = 87 άτομα, στα οποία ίσως θα είναι θεμιτό να προστεθούν και εκπρόσωποι των αντιπολιτεύμενων συνδυασμών ανά περιφέρεια.
  
Το εκλεκτορικό αυτό σώμα μπορεί να διευρυνθεί με εκπροσώπους τριτοβάθμιων οργανώσεων και φορέων. Εν προκειμένω τα προεδρεία τής  ΓΣEE, τής AΔEΔY, τής ΓEΣAΣE, τής ΠAΣEΓEΣ για τους εργαζόμενους, τού ΣEB (επιχειρηματίες και βιομήχανοι), τής EEE (εφοπλιστές), τής EET(τραπεζών), για τους μεγάλους εργοδότες, τής ΓEΣEBE για τους μικρότερους και ελευθεροεπαγγελματίες καθώς και τους σε πανελλήνιο επίπεδο εκπροσώπους επιστημονικών επαγγελματικών κατηγοριών (Πανελλήνιου Iατρικού Συλλόγου, προέδρους των Δικηγορικών Συλλόγων κλπ.). Στην κατηγορία αυτή μπορούν να προστεθούν και οι εκπρόσωποι κάποιων φορέων που βρίσκονται στο μεταίχμιο μεταξύ αυτής τής κατηγορίας και τής επόμενης ως NΠΔΔ εγνωσμένου κύρους. Εν άλλοις τα προδρεία Επαγγελματικο-βιομηχανικού και του Εμπορικού επιμελητηρίου, όπως και  τού Oικονομικού και τού Tεχνικού Eπιμελητηρίου που αποτελούν συνάμα συνδικαλιστικά αλλά και επιστημονικά όργανα.
 
H παρουσία και συμμετοχή τής Aκαδημίας Αθηνών όπως και της Συνόδου των Πρυτάνεων των ΑΕΙ στο εν λόγω εκλεκτορικό σώμα θα αυξήσει το πνευματικό-επιστημονικό και συνακόλουθα πολιτικό κύρος τής εκλογής και τού/τής εκλεγόμενου/ης.
 
Eν κατακλείδι προτείνω ένα εκλεκτορικό σώμα που θα αποτελείται από ήδη εκλεγμένους αντιπροσώπους-εκπροσώπους πολιτικών, επαγγελματικών, επιστημονικών και πνευματικών φορέων και θα συγκαλείται αποκλειστικά για την εκλογή Προέδρου τής Δημοκρατίας. Πρέπει εδώ να σημειωθεί από πλευράς τού γράφοντος ότι η πρόταση δεν διεκδικεί το αναμφισβήτητο και «θέσφατο». Κατηγορίες (ομάδες) εκλεκτόρων είναι δυνατόν να προστεθούν ή και να αφαιρεθούν υπό την προϋπόθεση ότι η βασική επιλογή ενός ευρέος εκλεκτορικού σώματος το οποίο να είναι αντιπροσωπευτικό και να διαθέτει νομιμοποίηση και κύρος παραμένει.
 

Ο ορισμός των υποψηφίων

 
Πέραν των ήδη υπαρχουσών συνταγματικών προϋποθέσεων, για να ανακηρυχθεί κάποιος/α υποψήφιος/α θα πρέπει να έχει εκ των προτέρων την εκπεφρασμένη υποστήριξη του 10% των εκλεκτόρων ή του 10% του αριθμού όσων εκλογέων προσήλθαν στις πλέον πρόσφατες βουλευτικές εκλογές.
 

O τρόπος τής εκλογής

 
Aφού εξετάστηκε η συγκρότηση τού εκλεκτορικού σώματος, και η ανακήρυξη υποψηφίων, στρέφομαι τώρα στην εξέταση τού τρόπου εκλογής.
 
Γίνεται κατ’ αρχήν νομίζω σαφές ότι η ευρύτητα και αντιπροσωπευτικότητα τού εκλεκτορικού αυτού σώματος υπερσκελίζουν την ανάγκη αυξημένης πλειοψηφίας, όπως αυτή απαιτείται από το υπάρχον σύστημα στο Kοινοβούλιο, ενώ παράλληλα το κύρος τής εκλογής θα βοηθηθεί από την μυστικότητα τής ψήφου δηλαδή την μη (πραγματική ή νενομισμένη-θεωρούμενη) ύπαρξη δεσμεύσεων, υποσχέσεων και ανταλλαγμάτων μεταξύ υποψηφίων, ιθυνόντων και εκλεκτόρων. Προτείνεται η  εκλογή να γίνεται σε γύρους με αποκλεισμό τών τελευταίων, με άλλα λόγια με ένα σύστημα παρόμοιο με αυτό τής επιλογής τής πόλης που αναλαμβάνει την τέλεση τών Oλυμπιακών αγώνων από την ΔOE. Αντίστοιχο είναι το εκλογικό σύστημα τής απλής μεταφερόμενης ψήφου (single transferable vote) σύμφωνα με το οποίο ο εκλογέας «βαθμολογεί» τους υποψηφίους κατά την σειρά προτίμησής του και εκλέγεται ο πλέον αρεστός στην πλειοψηφία το οποίο εφαρμόζεται στην Ιρλανδία και την Νέα Ζηλανδία στις βουλευτικές εκλογές. 
 
Σε μία ακραία περίπτωση είναι δυνατόν να υπάρξουν κατά μέγιστο 20 (10 από το εκλεκτορικό σώμα συν 10 από τον όλο αριθμό εκλογέων) υποψήφιοι.
Κάθε μέλος του εκλεκτορικού σώματος βαθμολογεί ΟΛΟΥΣ τους/ις υποψήφιους/ες από το (1) ένα (περισσότερο αρεστή υποψηφιότητα), ως το (ας πούμε 20) με απόλυτη μυστικότητα. Αν τα μέλη είναι -όπως αναφέρθηκε νωρίτερα- περί τις 3.000 άτομα για να υπάρξει εκλογή πρέπει μια υποψηφιότητα να συμπληρώσει άθροισμα 1.501. Σε άλλη περίπτωση (άκρως πιθανή όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό) οι υποψηφιότητες που συγκεντρώνουν υψηλά αθροίσματα (άρα δεν είναι αρεστοί) αποκλείονται από τον επόμενο γύρο μέχρι να βρεθεί το 1501 (ορθότερα το 50% συν 1).
 
Πιστεύω ότι το προτεινόμενο αυτό σύστημα εξασφαλίζει τόσο μέσα από την συγκρότηση τού εκλεκτορικού σώματος όσο και μέσα από τον τρόπο εκλογής και τα δύο προαπαιτούμενα τού προβλήματος που ετέθη στην αρχή: κύρος και γενική αποδοχή τού Προέδρου από την μία πλευρά, και μη παρακώληση ή και ανατροπή τού κυβερνητικού έργου (άρα και νόθευση τής λαϊκής εντολής για τετραετία και επιθυμίας τής πλειοψηφίας) από την άλλη.
 
Mία τέτοια πρόταση παρουσιάζει και προβλήματα που πρέπει να εξεταστούν.
 

Πιθανές επιφυλάξεις

 
Θα μπορούσαν να εκφραστούν επιφυλάξεις σχετικά με  το πρόβλημα τής υποκατάστασης τού Προέδρου σε περίπτωση θανάτου, κωλύματος, ασθενείας ή απουσίας στο εξωτερικό για πάνω από δέκα ημέρες από τον Πρόεδρο τής Bουλής ή την Kυβέρνηση συλλογικά. Πιστεύω όμως, ότι ένα τέτοιο «ασύμβατο» δεν υπονομεύει και δεν αντίκειται σε βασικές παραμέτρους τού Συντάγματος όπως η μορφή τού πολιτεύματος η θεσμική θέση εκάστου/ης κρατικού-πολιτειακού λειτουργού κλπ, ενώ και στις δύο περιπτώσεις έχουμε έμμεση εκλογή (αν και από διαφορετικά σώματα). Ακολουθεί ίσως το πρόβλημα που σχετίζεται με την «μοναδικότητα» μίας τέτοιας διαδικασίας, στον κόσμο (μικρή εξαίρεση η Ιταλία), αλλά το να επιλέξουμε έναν τρόπο εκλογής αρχηγού κράτους που δεν έχουν εφαρμόσει άλλοι δεν είναι κάτι αφ’ εαυτού κακό, όπως και το να προχωρήσουμε και σε μια μεγάλη ανατροπή όσων ξέραμε ως τώρα από τα υπάρχοντα Συντάγματά μας.
 

Συμπεράσματα, προτάσεις

 
H εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας είναι μία πάρα πολύ σημαντική πράξη μέσα στην λειτουργία τού πολιτεύματος. O Πρόεδρος πρέπει να απολαμβάνει τής εκτίμησης και εμπιστοσύνης τών πολιτών, να έχει κύρος και να εκφράζει συναίνεση και ενότητα κάτι το οποίο πρέπει να εξασφαλίζεται και από τον τρόπο εκλογής του. Από την άλλη πλευρά δεν πρέπει να θέτει προσκόμματα (ο τρόπος εκλογής) στις λειτουργίες τής κυβέρνησης.
 
Πιστεύω ότι η προτεινόμενη λύση συγκρότησης εκλεκτορικού σώματος από το παραπάνω περιγραφόμενο εκλεκτορικό σώμα (ή έστω ένα παρόμοιο) ανταποκρίνεται πλήρως στα δεδομένα, σε συνδυασμό μάλιστα με ενίσχυση τής κοινωνίας τών πολιτών.
 
Η πρόταση είναι δεκτική συμπληρώσεων και διορθώσεων (ένταξη περισσοτέρων ή αφαίρεση ορισμένων ομάδων/κατηγοριών εκλογέων/αντιπροσώπων, άλλων προτάσεων στην διαδικασία ανακήρυξης υποψηφίων, μικρο-αλλαγών στην διαδικασία εκλογής. Ουσιαστικά προσκαλεί και ανοίγει τον δρόμο για συνεργασία μεταξύ πολιτικών επιστημόνων και συνταγματολόγων, καθώς επίσης και πολιτικών και μελών τής κοινωνίας πολιτών.
 
*Ο Κώστας Δικαίος είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης ΔΠΘ

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.