«Στο τελος νικαω εγω», ενας αιωνας, μια πολη, μια εποχη μεσα απο τα ματια της συγγραφεως, Σοφιας Νικολαιδου
«Το μυθιστόρημα της Νέας Γενιάς», όπως το αποκάλεσε το Βήμα της Κυριακής, κυκλοφόρησε με τον τίτλο «Στο τέλος νικάω εγώ», από τις εκδόσεις Μεταίχμιο το 2017, αποσπώντας διθυραμβικές κριτικές από διάφορους ειδήμονες της λογοτεχνίας όπως οι: Ελισάβετ Κοτζιά, Δημήτρης Αλεξάκης, Βαγγέλης Χατζηβασιλείου κ.ά., αλλά και από τους καθημερινούς αναγνώστες. Ο καμβάς πάνω στον οποίο δομείται το μυθιστόρημα της Σοφίας Νικολαΐδου είναι η πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη̇ η κοσμοπολίτισσα των Βαλκανίων. H Θεσσαλονίκη των Ελλήνων, η Σελανίκ των Τούρκων, η Σολούν των Σλάβων, μέσα από αφηγήσεις οι οποίες εναλλάσσονται και μέσα από προσωπικές ιστορίες στις οποίες το παρελθόν μπλέκεται με το παρόν και το αντίστροφο.
Ποιοι είναι άραγε ο Μαθιός Φαρούζος, ο Όλιβερ Μπάβριτς, ο Μακ Ντούγκαλ και η αρτίστα Παρί;
Από το συγγραφικό έργο της κ. Νικολαΐδου παρελαύνουν λογής λογής χαρακτήρες και φιγούρες: οι ήρωες του παρελθόντος, της Θεσσαλονίκης του Μεγάλου Πολέμου, όπως ο χωροφύλακας Μαθιός Φαρούζος, ο Ξενοφών που έπινε νερό στο όνομα του Βενιζέλου και μισούσε τον Βασιλιά, ο ξακουστός ζαχαροπλάστης Γιωργάκης που είχε μεράκι με τη δουλειά του, ο Αναστάσης που έπιαναν τα χέρια του και έκλεινε συμφωνίες με Έλληνες, Τούρκους και Εβραίους. Ακόμη, ο Γάλλος γιατρός Ντελαρισύ που είχαν δει πολλά τα μάτια του στο μέτωπο του Βερντέν, ο πιο μικρός στρατιώτης του Μεγάλου Πολέμου, ο 8χρονος Σέρβος Όλιβερ Μπάβριτς, ο οποίος είχε προλάβει να γνωρίσει τη φρίκη του πολέμου στην πατρίδα του τη Σερβία, ο Σκοτσέζος στρατιώτης Μακ Ντούγκαλ ο οποίος έβρισκε παρηγοριά στο ουίσκι, για να ξεχάσει τις τραυματικές και εφιαλτικές μνήμες του πολέμου, η αρτίστα Παρί που είχε διαδώσει σε όλους ότι ήταν Γαλλίδα κτλ.
Αλλά και οι ήρωες του παρόντος. Μία παρέα νέων, ο ευρύτερος περίγυρός τους και ο καθηγητής τους, οι οποίοι εμπλέκονται σε ένα project για τη Θεσσαλονίκη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αναλυτικότερα, ο ιδεαλιστής καθηγητής Σουκιούρογλου, ο Σουκ, του οποίου οι πρωτοποριακές απόψεις για τον τρόπο προσέγγισης των ιστορικών φαινομένων και γεγονότων τον φέρνουν σε σύγκρουση με το ακαδημαϊκό κατεστημένο, η φιλόδοξη, ορθολογίστρια και ρεαλίστρια φοιτήτρια Εβελίνα, ο φιλομαθής Μηνάς που αγαπούσε την έρευνα και θαύμαζε τον Σουκ, ο Στράτος, ο επιτήδειος καθηγητής πανεπιστημίου ο οποίος κυνηγούσε τις χορηγίες και τα κονδύλια, η αδελφή του Στράτου η Κορίνα, ο Νικόλας που αγαπούσε τη μουσική, η μητέρα του Νικόλα και επιστήθια φίλη του Σουκ η Φανή, η οποία προσπαθεί να κρύψει από το παιδί της την αρρώστια της…
Μπροστά στον αναγνώστη εκτυλίσσεται όλη η νεώτερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία με τις απροκάλυπτες επεμβάσεις του ξένου παράγοντα
Όλοι οι ήρωες είναι δρώντα υποκείμενα σε ένα σκηνικό, το οποίο εκτείνεται χρονικά από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι το δημοψήφισμα του 2015 και στο οποίο ταιριάζει γάντι η φράση από τους στίχους του Ρασούλη «Όλα τριγύρω αλλάζουνε και όλα τα ίδια μένουν». Μπροστά στον αναγνώστη εκτυλίσσεται όλη η νεώτερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία με τις απροκάλυπτες επεμβάσεις του ξένου παράγοντα στα ελληνικά πράγματα και τις συνθήκες πολιτικής ανωμαλίας στο εσωτερικό: ο Έλληνας πρωθυπουργός που τελικά υπέγραψε, για να ικανοποιήσει τον Άγγλο διπλωμάτη το 1885, ο αποκλεισμός της πρωτεύουσας από τους Αγγλογάλλους το 1916, το αγεφύρωτο χάσμα μεταξύ Βενιζελικών και Βασιλικών, το δημοψήφισμα του 2015, η επιβολή των capital controls…
Τα μεγάλα και τρανταχτά ονόματα της επίσημης Ιστορίας, οι πρωταγωνιστές των σχολικών βιβλίων Ιστορίας, όπως ο Τρικούπης, ο Βενιζέλος, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, οι ξένοι και έλληνες διπλωμάτες, η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, με τις αποφάσεις τους, τις ενέργειές τους, τα λάθη και τις παραλείψεις τους επηρέασαν καταλυτικά τις ζωές των ηρώων μας. Μερικούς τους τσάκισαν. Ωστόσο, οι ήρωές μας δεν περιορίζονται στον ρόλο του άβουλων πλασμάτων. Μακριά από αυτούς κάθε μοιρολατρική θεώρηση. Το παλεύουν όσο μπορούν. Γι’ αυτό και κερδίζουν δίκαια τον ρόλο του πρωταγωνιστή, εκτοπίζοντας τους… μεγάλους ηγέτες, οι οποίοι απλά περιορίζονται στον ρόλο του κομπάρσου.
Η νέα τάση μετατροπής της Ιστορίας από στείρο αφήγημα σε βιωμένη εμπειρία
Η συγγραφέας μέσα από τη σκόπιμη εναλλαγή των ιστοριών θίγει ζητήματα που αφορούν στις διαχρονικές αντιφάσεις και παθογένειες της νεοελληνικής κοινωνίας αλλά και τον τρόπο προσέγγισης του ιστορικού παρελθόντος. Οι νέες τάσεις που έχουν συντελεστεί σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο όσον αφορά τη συγγραφή και τη διδασκαλία της Ιστορίας συνοψίζονται στη μετατροπή της Ιστορίας από ένα στείρο γεγονοτολογικό αφήγημα σε βιωμένη εμπειρία: η Ιστορία πλέον αντιμετωπίζεται όχι ως μονόπλευρη θεώρηση ενός παρελθόντος αλλά ως πολυπρισματική προσέγγιση και θεώρηση της δυναμικής σχέσης και αλληλεπίδρασης μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος. Στόχος δεν είναι η συλλογή πληροφοριών και η απομνημόνευση χρονολογιών αλλά και η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης στους μαθητές μέσα από την κριτική προσέγγιση ποικίλων πηγών που φωτίζουν πολλές όψεις του παρελθόντος και φέρνουν στο προσκήνιο και τις ζωές των απλών ανθρώπων. Κατά πόσο εφαρμόζονται βέβαια όλα αυτά στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα παραμένει ένα ερώτημα…
Τα μοτίβα του μυθιστορήματος
Πάντως, το αόρατο νήμα που φαίνεται αρχικά ότι συνδέει τις ιστορίες γίνεται όλο και πιο ορατό στην πορεία. Ο αναγνώστης σταδιακά ανακαλύπτει επαναλαμβανόμενα μοτίβα που λειτουργούν ως συνδετικοί κρίκοι: πρώτον οι αντιθέσεις, για παράδειγμα, η αντίθεση που υφίσταται μεταξύ του σήμερα με τις ασκήσεις επί χάρτου και την ετοιμασία φιλόδοξων projects για τη μελέτη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της αδυσώπητης, φρικτής πραγματικότητας των πολεμικών συγκρούσεων που συνέθλιβε τα πάντα και τους πάντες στο πέρασμά της…
Δεύτερον, οι συγκρούσεις απόψεων, στάσεων ζωής και χαρακτήρων. Συγκεκριμένα, από τη μία πλευρά έχουμε τη στάση του Ξενοφώντα ο οποίος ως γνήσιο τέκνο της εποχής του, της εποχής του Εθνικού Διχασμού, της Ελλάδας που είχε κοπεί κυριολεκτικά στα δύο απαιτεί από όλους να πάρουν θέση: ή είσαι με τη μία παράταξη ή είσαι με την άλλη. Αν δεν είσαι μαζί μας, είσαι εχθρός μας. Στον αντίποδα είναι η στάση του ζαχαροπλάστη, του Γιωργάκη, ο οποίος προσπαθεί να μείνει μακριά από το εκρηκτικό και το πολωτικό κλίμα και να μην εμπλακεί στα πάθη της εποχής εκείνης. Αυτόν τον νοιάζει αν τελικά πετύχει η συνταγή για ένα νέο γλυκό, το καζάν ντιπί…
Άλλο ένα χαρακτηριστικό δίπολο είναι ο Σουκ και ο Στράτος: ο Σουκ αντιμετωπίζει την Ιστορία ως βίωμα και όχι ως άψυχα ντοκουμέντα σε αρχειακές υπηρεσίες… Θεωρεί ότι στόχος της έρευνας είναι η ανασύνθεση του παρελθόντος χωρίς βολικές… στρογγυλεύσεις και παραλείψεις. Στον αντίποδα είναι η στάση του Στράτου του ακαδημαϊκού που αντιμετωπίζει την Ιστορία ως βολικό και στρογγυλεμένο αφήγημα που πρέπει να χωράει στα καλούπια των χορηγών, των κονδυλίων και των δημοσίων σχέσεων…
Η απλή, γλαφυρή και φρέσκια γραφή της Σ. Νικολαΐδου
Όλοι οι ήρωες και οι δράσεις τους δίνονται απλόχερα στον αναγνώστη με ένα ύφος οικείο, ανεπιτήδευτο χωρίς φτιασιδώματα και πομπώδεις φράσεις. Με μία απλή, γλαφυρή και φρέσκια γραφή, με εξόχως ρεαλιστικές περιγραφές χαρακτήρων, τόπων και σκηνών που αφήνουν στην άκρη τις όποιες εξιδανικεύσεις. Με διαλόγους που σε καθηλώνουν με την αλήθειά τους και τον τρόπο με τον οποίο αποτυπώνουν την ψυχοσύνθεση, τις συναισθηματικές μεταβολές των ηρώων αλλά και τις διλημματικές-συγκρουσιακές καταστάσεις που βιώνουν. Και με μία αριστοτεχνική ενσωμάτωση στη γραφή ξένων λέξεων και φράσεων –σερβικών, αγγλικών, γαλλικών-τοπικών ιδιωμάτων, των γλωσσικών ιδιωμάτων των νέων και της ορολογίας της ψηφιακής εποχής και των Νέων Τεχνολογιών.
Στην προκειμένη περίπτωση, λοιπόν, το στοίχημα για τη βιωματική πρόσληψη του μυθιστορήματος κερδίζεται και με το παραπάνω για τη συγγραφέα, καθώς ο αναγνώστης ταυτίζεται αναπόφευκτα με αρκετούς από τους ήρωες-καθημερινούς ανθρώπους της Θεσσαλονίκης του Μεγάλου Πολέμου αλλά και με τα μέλη της παρέας των ερευνητών της Θεσσαλονίκης του 2015: με τις ελπίδες τους, τα όνειρά τους, τους προβληματισμούς τους, τις αντιφάσεις, τις διαψεύσεις και τις συγκρούσεις τους. Σαν κάποιος να «συνωμότησε» –με την καλή την έννοια– ώστε να βγουν στην επιφάνεια μνήμες και βιώματα που ήταν εν μέρει… καταχωνιασμένα, προξενώντας έτσι στον αναγνώστη μία γλυκιά… αμηχανία και εύλογα ερωτήματα.
Στο τέλος νικάω εγώ…
Την… αφοπλιστική απάντηση, ωστόσο, στα παραπάνω ερωτήματα έρχεται να την δώσει ο Γιωργάκης ο ζαχαροπλάστης της Θεσσαλονίκης που όταν ήταν μικρός, τα άλλα παιδιά τον κορόιδευαν. Χαλούσαν τα λουλούδια που έπλαθε με τη λάσπη. Όταν πήγαινε σπίτι, έκλεινε τα μάτια και έφτιαχνε μέσα στο κεφάλι του τα πράγματα όπως ήθελε. Έφτιαχνε τη συνέχεια στο μυαλό του και στο τέλος… νικούσε αυτός. Την ίδια συνέχεια έφτιαξε στο μυαλό του, όταν καταστράφηκε το μαγαζί του στη μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης το 1917. Θα το ξαναέφτιαχνε και θα ήταν καλύτερο από την αρχή. Στο τέλος θα νικούσε πάλι αυτός (σελ. 288-289).
«Το μυθιστόρημα της Νέας Γενιάς»
Η εφημερίδα το «Βήμα της Κυριακής», χαρακτήρισε το πεζολογικό εγχείρημα της Σοφίας Νικολαΐδου ως το μυθιστόρημα της Νέας Γενιάς. Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι σε αυτό το «παρελθόν θα συνομιλήσει εκ νέου με το παρόν, ρίχνοντας αυτή τη φορά τα δίχτυα του και στο μέλλον: ένα μέλλον που μολονότι είναι δύσκολο να διαγνώσουμε, κατακλύζει με όλο και μεγαλύτερο άγχος όσους είναι υποχρεωμένοι να ψάξουν την ταυτότητά τους μέσα από τους πιο διαφορετικούς δρόμους»
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
