Σπυρος Κιοσσες «Δημιουργικη γραφη χωρις δημιουργικη αναγνωση δεν μπορει να υπαρχει»

Ένα νέο εγχειρίδιο, απαραίτητο εργαλείο  τόσο για τους φιλολόγους, εκπαιδευτικούς, φοιτητές, όσο και τον απλό αναγνώστη που αναζητεί τα μέγιστα από την απόλαυση της ανάγνωσης, παρουσιάζεται αύριο, Τετάρτη, 5 Δεκεμβρίου, στην Κομοτηνή και συγκεκριμένα στη Λέσχη Κομοτηναίων.
 
Ο λόγος για τη μελέτη «Εισαγωγή στη δημιουργική ανάγνωση και γραφή του πεζού λόγου» του κ. Σπύρου Κιοσσέ, μέλος Ε.ΔΙ.Π. του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις «Κριτική» και παρουσιάζεται σε συνεργασία με  το εργαστήριο «+ΜορΦωΣη» και το Δημοκρίτειο βιβλιοχαρτοπωλείο.
 
Μία  μελέτη που φιλοδοξεί, όπως επισημαίνει στον πρόλογο του βιβλίου η αντιπρύτανης του ΔΠΘ κ. Ζωή Γαβριηλίδου, «να καλύψει ένα σημαντικό κενό στη διδακτική προσέγγιση της δημιουργικής γραφής σε πανεπιστημιακό επίπεδο, αλλά και να προσφέρει απαραίτητο υποστηρικτικό υλικό σε κάθε πλαίσιο συστηματικής και οργανωμένης ενασχόλησης με το συγκεκριμένο πεδίο».
 
Ένας χρήσιμος οδηγός για τη δημιουργική γραφή και ανάγνωση, στοιχεία απόλυτα «συμπληρωτικά» σύμφωνα με τον κ. Κιοσσέ, ο οποίος με την αφορμή της παρουσίασης μίλησε στο «Ράδιο Παρατηρητής 94fm» για το συγγραφικό αυτό εγχείρημα.
 
Ο λόγος στον ίδιο… 

«Αν γνωρίσει κάποιος τους μηχανισμούς κατασκευής των κειμένων, μπορεί να τα απολαύσει σε μεγαλύτερο βάθος» 

ΠτΘ:  κ. Κιοσσέ ξεκινώντας από τον τίτλο του βιβλίου σας,  η ανάγνωση ενός βιβλίου οποιουδήποτε περιεχομένου δεν είναι πάντοτε δημιουργική;
Σ.Κ.: Όχι πάντα. Υπάρχουν, βαθμιαίως προς τον δημιουργικό τρόπο με τον οποίο προσεγγίζεις το κείμενο, περισσότερο ενεργητικοί και περισσότερο παθητικοί τρόποι ανάγνωσης.
 
ΠτΘ: Το βιβλίο σας αποτελεί ένα από τα πιο σύγχρονα εγχειρίδια που μας βάζει στον κόσμο της δημιουργικής γραφής, της δημιουργικής ανάγνωσης,  αλλά και της αφηγηματολογίας. Σε πρώτη ανάγνωση δείχνει και «δημοκρατικό», αφού,  εκτός από τη θεωρία, στο τελευταίο μέρος του βιβλίου φιλοξενούνται και αναγνωστικές δραστηριότητες ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, αφού μας συστήνονται βιβλία και υποβάλλονται ως προς την τεχνική τους ερωτήσεις που ωθούν σε δημιουργικότερη ανάγνωση αλλά  και κατανόηση της πραγματικότητας ότι κάθε βιβλίο έχει τη δική του «μαστορική». Το είχατε κάπως έτσι στο μυαλό σας;
Σ.Κ.: Ακριβώς έτσι το είχα στο μυαλό μου. Ήθελα στο βιβλίο πέρα από τη θεωρία, να υπάρχει μια πρόταση, μία εφαρμογή της θεωρίας αυτής. Νομίζω ότι είναι μια καλή αφορμή για να συνθέσει κατόπιν ο όποιος διδάσκων το αξιοποιήσει, αν θέλει, στο πλαίσιο του μαθήματός του, είτε στη δευτεροβάθμια είτε στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, τις δικές του δραστηριότητες. Είναι κάποια ενδεικτικά παραδείγματα εφαρμογής της θεωρίας.
 
ΠτΘ: Στο βιβλίο σας εμπεριέχεται  ένας μεγάλος αριθμός λογοτεχνικών δειγμάτων. Προέρχονται  από μία συγκεκριμένη γραμματεία;
Σ.Κ.: Έχω επιλέξει κείμενα από την κλασική ελληνική λογοτεχνία, αλλά και κάποια από την ευρωπαϊκή. Η βασική φιλοσοφία όλου του βιβλίου, που φαίνεται στο κομμάτι των δραστηριοτήτων, είναι ότι η λογοτεχνία δεν πρέπει ποτέ να φεύγει από την οπτική μας, ακόμη κι όταν μιλάμε για θεωρία λογοτεχνίας, δημιουργική γραφή κ.ο.κ. Η ανάγνωση της λογοτεχνίας και η απόλαυσή της είναι το πρώτο και το τελευταίο μέλημα. Τα κείμενα προσεγγίζονται μέσω της οπτικής της δημιουργικής ανάγνωσης και στη συνέχεια γραφής. Η δημιουργική ανάγνωση, κατά την άποψή μου, είναι ένας τρόπος προσέγγισης των κειμένων που βοηθάει τον αναγνώστη να καταλάβει τους «αρμούς» του κειμένου, δηλαδή να καταλάβει τους μηχανισμούς κατασκευής πεζών κειμένων, στα οποία βέβαια στοχεύουμε. Ένα ερώτημα που μου θέτουν πάρα πολλοί είναι: «δεν μπορεί κάποιος να διαβάσει λογοτεχνία, να απολαύσει λογοτεχνία, χωρίς να γνωρίζει για την αφηγηματολογία ή χωρίς να γνωρίζει κάποια από τις τεχνικές που παραθέτουμε;» Προφανώς και μπορεί να απολαύσει, ωστόσο ο βαθμός απόλαυσης νομίζω είναι μικρότερος.  Αν γνωρίσει κάποιος τους μηχανισμούς κατασκευής των κειμένων, μπορεί να τα απολαύσει σε μεγαλύτερο βάθος. Πολύ συχνά δίνω ένα παράδειγμα από τη μουσική. Όλοι μπορεί να απολαμβάνουμε ένα μουσικό κομμάτι κλασικής μουσικής. Αν γνωρίζουμε κάτι παραπάνω από την κλασική μουσική, απολαμβάνουμε περισσότερες πλευρές του κομματιού.
 
ΠτΘ: Είναι χρήσιμο να ξέρουμε  τι σημαίνει διακειμενικότητα,  αναφορικότητα, αφηγητής, εστίαση,  ποια είναι τα είδη της αφήγησης ως προς το ποιος αφηγείται και τι αυτό σημαίνει, να γνωρίζουμε δηλαδή  στοιχεία της αφηγηματολογίας για να κατανοούμε καλύτερα και την τεχνική του κειμένου.   Σε ποιους θεωρείτε λοιπόν ότι απευθύνεται  το βιβλίο;
Σ.Κ.: Το πρώτο κοινό που απευθύνεται είναι βεβαίως αυτοί που μελετούν σε βάθος τη λογοτεχνία, δηλαδή τους μελετητές της λογοτεχνίας, τους φοιτητές, τους φιλολόγους κ.λπ. Νομίζω όμως ότι ο οποιοσδήποτε ενδιαφέρεται,  από αυτή την άποψη του λογοτεχνικού φαινομένου, θα βρει πάρα πολλά χρήσιμα και βασικά θεμελιώδη ζητήματα τα οποία θίγονται στο βιβλίο. Το κατά πόσο κάποιος που διαβάζει λογοτεχνία χρειάζεται να τα γνωρίζει όλα αυτά, σχετίζεται με κάτι που είπα πριν. Δεν είναι απαραίτητο, ωστόσο η γνώση κάποιων τουλάχιστον στοιχείων, νομίζω ότι εμβαθύνει και την απόλαυση. Δηλαδή μπορείς να εκτιμήσεις καλύτερα λεπτές τεχνικές και λεπτούς αφηγηματικούς χειρισμούς, όταν γνωρίζεις κάποια πράγματα σχετικά με το τι σημαίνει τεχνική στην αφήγηση. 

«Ανεπαρκής η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών που χρησιμοποιούν δραστηριότητες δημιουργικής γραφής» 

ΠτΘ: Η δημιουργική γραφή σήμερα μας κατακλύζει. Δημιουργική γραφή στις μικροκοινωνίες από ντόπιους συγγραφείς, δημιουργική γραφή στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο, δημιουργική γραφή από τους εκδοτικούς οίκους, δημιουργική γραφή στην πρωτοβάθμια-δευτεροβάθμια-τριτοβάθμια εκπαίδευση. Πέραν όμως της δημιουργικής γραφής που είναι της μόδας, εσείς πριμοδοτείτε τη δημιουργική ανάγνωση και την έρευνα, τη συνειδητοποίηση  ότι   η λογοτεχνική γραφή  δεν είναι μονοσήμαντη. Κρύβει μέσα της πολύ σκέψη, πολύ αγώνα, πολύ  περισσότερες αναγνώσεις…
Σ.Κ.: Δημιουργική γραφή χωρίς δημιουργική ανάγνωση δεν μπορεί να υπάρχει. Ούτε γραφή χωρίς ανάγνωση, κατά τη δική μου άποψη. Δεν μπορεί κάποιος να γράψει οποιοδήποτε κείμενο, αν δεν έχει διαβάσει αντίστοιχα κείμενα, σε οποιοδήποτε κειμενικό είδος. Υπάρχει μια ευκολία στις μέρες μας. Στην Ελλάδα, πιθανόν και στο εξωτερικό, πάρα πολλοί άνθρωποι θέλουν να γράψουν χωρίς να διαβάσουν. Αυτό κατά τη γνώμη μου δεν γίνεται ή  τα κείμενα που θα γραφτούν από τους ανθρώπους αυτούς δεν θα είναι σημαντικά κείμενα, δεν θα έχουν κάποια αξία. Η δημιουργική γραφή πλέον έχει εισαχθεί σε κάθε βαθμίδα της εκπαίδευσης, από την πρωτοβάθμια μέχρι την τριτοβάθμια. Υπάρχουν μεταπτυχιακά δημιουργικής γραφής, υπάρχουν πάρα πολλά εργαστήρια δημιουργικής γραφής. Η δημιουργική γραφή έχει κάποια κοινά στοιχεία, σε όλες αυτές τις εκφάνσεις της, ωστόσο έχει και πολλές διαφορές. Άλλο ρόλο καλείται να διαδραματίσει στο σχολείο, διαφορετικό ρόλο στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, διαφορετικό ρόλο στη δευτεροβάθμια, στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, διαφορετικό ρόλο στα εργαστήρια δημιουργικής γραφής. Έχουν διαφορετική στόχευση και φυσικά είναι διαφορετικές οι μέθοδοι, οι οποίες πρέπει να χρησιμοποιούνται στην προσέγγισή της σε όλα αυτά τα πλαίσια, κλπ. Και αυτό είναι κάτι που πρέπει να δουλέψουμε πάρα πολύ ακόμη στην Ελλάδα. Δεν υπάρχει για παράδειγμα επαρκής επιμόρφωση των εκπαιδευτικών που θα χρησιμοποιήσουν δραστηριότητες δημιουργικής γραφής.
 
ΠτΘ: Στο σχολείο ένα πολύ διαδεδομένο κείμενο-απολίθωμα,  στο πλαίσιο της δημιουργικής γραφής ήταν η έκθεση, η οποία τελικά ήταν ένα είδος συνταγής. Ήταν στερεότυπη, συντηρητική, αφυδατωμένη, κλπ. Η δημιουργική γραφή πλέον μπήκε στα σχολεία, αλλά ως τι;
Σ.Κ.: Ακόμη και αυτό πολύ φοβάμαι ότι έχασε την πρωταρχική του στόχευση. Έγινε κάτι πολύ μηχανιστικό. Δηλαδή σε πολλές περιπτώσεις πέρασε στους μαθητές η νοοτροπία ότι με το να γράψω ένα κείμενο που θα ξεκινάει με την προσφώνηση «αγαπητοί μου συμμαθητές»,  συντάσσω έναν λόγο που  απευθύνεται σε συμμαθητές, και στο τέλος με  ένα «σας ευχαριστώ για την προσοχή σας», αυτό είναι επαρκές ώστε το κείμενο  να θεωρηθεί ότι είναι γραμμένο στο πλαίσιο του συγκεκριμένου κειμενικού είδους.  Δεν είναι έτσι τα πράγματα προφανώς. 

«Πρέπει να δοθεί ένας μπούσουλας ώστε η δημιουργική γραφή να μην γίνει κάτι το στερεοτυπικό» 

ΠτΘ: Άρα και το υπουργείο έχει εισαγάγει τη δημιουργική γραφή σκοπίμως, προκειμένου  να δώσει ένα δημιουργικό ερέθισμα  στους  εκπαιδευτικούς και μιαν ανανέωση στην ίδια την εκπαιδευτική διαδικασία. Υπάρχουν εντέλει προγράμματα σπουδών και βιβλία για τον καθηγητή και  για τον μαθητή και στη δευτεροβάθμια και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση;
Σ.Κ.: Ακόμη δεν γίνεται τίποτα. Περιμένουμε και ελπίζουμε να γίνει κάτι στο χώρο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και της πρωτοβάθμιας, σε αντίθεση με την Κύπρο που έχει γραφτεί εγχειρίδιο με οδηγίες, με παραδείγματα, κλπ. Υπάρχει δηλαδή ένας μπούσουλας για τους εκπαιδευτικούς.  Πρέπει να γίνουν αντίστοιχες κινήσεις, επιμορφώσεις στους εκπαιδευτικούς, έτσι ώστε να μην γίνει και η δημιουργική γραφή κάτι στερεοτυπικό και χάσει τελείως τους χυμούς, τη ζωντάνια και την προσωπικότητα που μπορεί να προσφέρει στη διδακτική της λογοτεχνίας.
 
ΠτΘ: Μπορούν όλοι να γράψουν; Η γραφή είναι κάτι που διδάσκεται ή είναι ένα έμφυτο ταλέντο;
Σ.Κ.: Στη λογοτεχνία σε κάθε κειμενικό είδος μπορούμε να γράψουμε κείμενα καλά, λιγότερο καλά, κείμενα καλύτερα και η γραφή μας μπορεί να βελτιωθεί με την εμπειρία, προφανώς. Είναι ένα  πολυπαραγοντικό ζήτημα, που προφανώς έχει να κάνει με τη γνώση κάποιων τεχνικών, την ανάγνωση, τη συστηματική άσκηση, αλλά  και το ζήτημα του ταλέντου. Δεν είναι τυχαίο ότι υπάρχουν πάρα πολύ αξιόλογα και σημαντικά έργα γραμμένα από ανθρώπους με ταλέντο. Από εκεί και έπειτα το ταλέντο από μόνο του δεν φτάνει. Κάποιοι σημαντικοί λογοτέχνες του παρελθόντος δεν ξέρανε τι είναι δημιουργική γραφή, δεν είχαν παρακολουθήσει αντίστοιχα σεμινάρια, δεν γνώριζαν τι σημαίνει αφηγηματολογία, αλλά εντρύφησαν οι ίδιοι σε πολύ σημαντικά κείμενα του δικού τους παρελθόντος που είναι κι αυτό μια άσκηση στη δημιουργική ανάγνωση. Μέσα από την ενδελεχή ανάγνωση πήραν τεχνικές και δοκίμασαν, τις οποίες στην αρχή μπορεί να μιμήθηκαν και  κατόπιν  να τροποποίησαν μέχρι να βρουν το δικό τους ύφος. 

«Η αξιολόγηση απαραίτητο στοιχείο της όποιας εκπαιδευτικής διαδικασίας, και αυτής της δημιουργικής γραφής» 

ΠτΘ: Η πανσπερμία της δημιουργικής γραφής είναι ένα γεγονός που πρέπει να μείνει αναξιολόγητο;
Σ.Κ.: Σε κάθε τι πρέπει να υπάρχει αξιολόγηση.  Στην εκπαίδευση δεν πρέπει αρχικά να αξιολογείται ο μαθητής ή ο φοιτητής, αλλά μέσω της αξιολόγησης να παίρνει ο καθηγητής μαθήματα. Τι δεν πήγε καλά στο μάθημά του, πώς μπορεί να αλλάξει τη μέθοδό του. Είναι απαραίτητο στοιχείο της οποιασδήποτε  εκπαιδευτικής διαδικασίας η αξιολόγηση. Νομίζω ότι και στη δημιουργική γραφή πρέπει να σκεφτούμε, να συζητήσουμε και το κομμάτι της αξιολόγησης, ποια είναι τα αποτελέσματά της. Καταφέραμε κάτι σημαντικό με την εισαγωγή των δραστηριοτήτων δημιουργικής γραφής; Μήπως κάναμε κάτι λάθος στον τρόπο εφαρμογής τους; 

Υπάρχει κίνδυνος γενίκευσης από εργαστήρια που είναι μάλλον πρόχειρα και δεν λειτουργούν πολύ καλά, να θεωρηθεί ότι η δημιουργική γραφή τελικά είναι μια διαδικασία που δεν αποφέρει καρπούς

ΠτΘ: Σας φοβίζει αυτή η πανσπερμία εργαστηρίων δημιουργικής γραφής; Υπό την έννοια ότι  ενδεχομένως κάθε Έλληνας αισθάνεται μοναδική προσωπικότητα και χαρισματική και κατ’ επέκταση θεωρεί υποχρέωση προς τον εαυτό του να γράψει;
Σ.Κ.: Ο κίνδυνος αυτός είναι ορατός και έχει διατυπωθεί με ρητό τρόπο. Πολλοί έχουν διατυπώσει τις αμφιβολίες τους για όλο αυτό το φαινόμενο που πήρε πολύ μεγάλες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Ο κίνδυνος είναι και στους αναγνώστες και στους επίδοξους συγγραφείς, αλλά και ιδιαίτερα στην ιδέα της δημιουργικής γραφής. Υπάρχει κίνδυνος γενίκευσης από εργαστήρια που είναι μάλλον πρόχειρα και δεν λειτουργούν πολύ καλά, να θεωρηθεί ότι η δημιουργική γραφή τελικά είναι μια διαδικασία που δεν αποφέρει καρπούς, ίσα ίσα έχει προβληθεί για εμπορικούς λόγους, κλπ. Ο κίνδυνος είναι ορατός και νομίζω οφείλουμε να προστατεύσουμε την ίδια την ιδέα της δημιουργικής γραφής.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.