Μαθηματικη Λογοτεχνια και «Η τελευταια εξισωση του Κωνσταντινου Καραθεοδωρη»

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους διοργανωτές για την πρόσκληση. Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για μένα να μιλήσω για ένα λογοτεχνικό βιβλίο που έχει ως κεντρικό ήρωα τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή. Εκτός, όμως, από το ίδιο το βιβλίο θα μου επιτρέψετε να αναφερθώ, όπως άλλωστε με παρακάλεσαν και οι διοργανωτές, και στο είδος που εντάσσεται: τη Μαθηματική Λογοτεχνία.

Τα μαθηματικά και η λογοτεχνία αποτελούν δύο διακριτά διαφορετικές μορφές ανθρώπινης δραστηριότητας, οι οποίες αναπτύσσονται υπό διαφορετικούς όρους και για διαφορετικές ανάγκες, κοινωνικές και ατομικές. Καθεμία από αυτές έχει αναπτύξει και χρησιμοποιεί τα δικά της μέσα παραγωγής και έκφρασης, τα οποία όχι μόνο απεικονίζουν, αλλά τονίζουν και τις διαφορές τους.

Από τη μία στα μαθηματικά διερευνούνται οι αξιωματικά θεμελιωμένες δομές που μπορεί είτε να σχετίζονται με άλλες επιστήμες, είτε να αφορούν αφηρημένα μαθηματικά πεδία. Από την άλλη η λογοτεχνία συγκροτείται από τα γραπτά και προφορικά προϊόντα του έντεχνου λόγου. Κύριο κριτήριο αποτελεί μία ασαφώς ορισμένη και ιστορικά μεταβαλλόμενη έννοια, αυτή της λογοτεχνικότητας. [1]
Το ερώτημα που τέθηκε στις αρχές του 21ου αιώνα είναι: Μπορούν άραγε οι δύο αυτές διαφορετικές μορφές της ανθρώπινης δραστηριότητας να συνυπάρξουν, κι αν ναι κάτω από ποιους όρους; Δεν θα αναφερθώ στις πολλές διαφωνίες των ειδικών πάνω στο παραπάνω ερώτημα, ούτε φυσικά στις συζητήσεις για το αν ο όρος «Μαθηματική Λογοτεχνία» είναι ο κατάλληλος ώστε να ενταχθούν σ' αυτόν τα εκατοντάδες σχετικά βιβλία που κυκλοφορούν τα τελευταία 15 χρόνια στην παγκόσμια αγορά, κάποια από αυτά δε, φέρουν την υπογραφή διακεκριμένων συμπατριωτών μας. Θα αναφέρω, όμως, ότι ο συγκεκριμένος όρος είναι αποδεκτός από τον συγγραφέα της «Τελευταίας εξίσωσης του Καραθεοδωρή», καθώς επιλέγει η κεντρική του ηρωίδα να δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα βιβλία «Μαθηματικής Λογοτεχνίας», όπως αναφέρει.          

Οφείλω πάντως να τονίσω ότι η ανάγνωση βιβλίων Μαθηματικής Λογοτεχνίας σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη διδασκαλία των μαθηματικών, αλλά μπορεί να τη συμπληρώσει αναδεικνύοντας τον τρόπο εξέλιξης της επιστημονικής γνώσης, αλλά και να προσθέσει σκηνές από την Ιστορία της Επιστήμης, που τόσο πολύ απουσιάζει από το σύγχρονο σχολείο. Ο σύγχρονος εγγράμματος πολίτης διαβάζοντας ένα βιβλίο Μαθηματικής Λογοτεχνίας συναντά ιδέες που άλλαξαν τον κόσμο, αλλά και τα ιστορικά πρόσωπα που κρύβονται πίσω από αυτές. Κατανοεί ότι η επιστήμη εξελίσσεται μόνο μέσα από τα λάθη της και ότι οι επιστημονικές ιδέες, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, δεν γεννιούνται ξαφνικά αλλά ζυμώνονται μέσα στον χρόνο. Έτσι, σημαντικά ιστορικά μαθηματικά γεγονότα, μαθηματικές αλήθειες και βιογραφίες μαθηματικών αποτελούν κίνητρο για μαθηματικούς να γίνουν προσιτά σε µη ειδικό κοινό, που αναζητά να βρει τη σχέση που συνδέει τα μαθηματικά µε τη ζωή του. Το αποτέλεσμα της σύνδεσης μαθηματικών και λογοτεχνίας, αποτελεί µάλλον µια από τις μορφές επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων για την ερμηνεία του κόσμου. [2]

Θα μπορούσαμε να χωρίσουμε τη Μαθηματική Λογοτεχνία σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία αποτελείται από μυθιστορήματα που αναφέρονται κυρίως στα μαθηματικά. Πρόκειται για έργα που η μυθοπλασία χρησιμοποιείται κυρίως ως αφορμή για την παράθεση και ανάπτυξη μαθηματικών ιδεών [3]. Παραδείγματα τέτοιων βιβλίων είναι «Το Θεώρημα του παπαγάλου» του Denis Guetz και το «Μιλώντας στην Άννα για τα Μαθηματικά» του Τεύκρου Μιχαηλίδη.
Στη δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνονται μυθιστορήματα που κάποιοι από τους χαρακτήρες τους είναι μαθηματικοί και η πλοκή τους βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε αυτή τους την ιδιότητα [3]. Παραδείγματα τέτοιων βιβλίων είναι «Ο θείος Πέτρος και η Εικασία του Γκόλντμπαχ» και «Ο αριθμός του Πλάτωνα» του Tom Petsinis.

Στην τρίτη κατηγορία συναντάμε τις μυθιστορηματικές βιογραφίες ή τη μυθιστορηματική περιγραφή μιας μαθηματικής ιδέας [3]. Σ' αυτήν την κατηγορία βαρύτητα δίνεται στο ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο της κάθε εποχής. Χαρακτηριστικά τέτοια παραδείγματα είναι το «A beautiful mind» της Sylvia Nasar που έγινε και κινηματογραφική επιτυχία, αλλά και το «Η εικασία του Πουανκαρέ» του George Szpiro, στο οποίο περιγράφεται η ζωή και το έργο του εκκεντρικού Ρώσου μαθηματικού Gregory Perelman, ο οποίος αρνήθηκε, μεταξύ άλλων, να παραλάβει το έπαθλο του 1.000.000 δολαρίων για την επίλυση της εικασίας του Πουανκαρέ.

Τα τελευταία χρόνια σε μεγάλη άνθιση βρίσκεται μία τέταρτη κατηγορία της Μαθηματικής Λογοτεχνίας. Πρόκειται για αστυνομικά μυθιστορήματα στην πλοκή των οποίων εμπλέκονται τα μαθηματικά. Οφείλω, όμως, να ξεκαθαρίσω ότι δεν αναφέρομαι στα μυθιστορήματα που απλώς το θύμα, ο δολοφόνος ή αυτός που εξιχνιάζει το έγκλημα είναι μαθηματικός. Σε πολλά από αυτά η μαθηματική του ιδιότητα υπεισέρχεται κατά κάποιον τρόπο στην πλοκή, όμως στην πραγματικότητα απλά αναδεικνύει το στερεότυπο του «αφηρημένου μαθηματικού» ή της «σαφήνειας των εξισώσεων», χωρίς να γίνεται σαφές στον αναγνώστη το ακριβές μαθηματικό πλαίσιο. Αντίθετα, αναφέρομαι σε αστυνομικά μυθιστορήματα, στα οποία το ίδιο το μαθηματικό πρόβλημα, που είναι ξεκάθαρα ορισμένο, συμμετέχει στη λύση του μυστηρίου. Δύο κορυφαία τέτοια μυθιστορήματα που είχαν παγκόσμια απήχηση είναι «Η Ακολουθία της Οξφόρδης» του Guillermo Martínez και τα «Πυθαγόρεια Εγκλήματα» του Τεύκρου Μιχαηλίδη.      

Διαβάζοντας το βιβλίο του Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη παρατηρούμε ότι ο συγγραφέας επιλέγει να διαχωρίσει πλήρως τη μυθοπλασία από τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα. Επιλέγει διαφορετικούς χρόνους για τις δύο διαφορετικές ιστορίες, ώστε να μην υπάρξει πιθανότητα να γίνει καμία τέτοια σύγχυση από τον αναγνώστη. Από το γεγονός αυτό γίνεται ξεκάθαρο ότι θέλει να δώσει έμφαση στα ιστορικά στοιχεία που αφορούν τον Καραθεοδωρή, τα οποία αν και δίνονται με μυθιστορηματικό τρόπο, στην πραγματικότητα είναι αυστηρά βασισμένα στις επιστολές που αντάλλασσε ο Καραθεοδωρή με σημαντικά πρόσωπα, όπως ο Αϊνστάιν, ο μαθηματικός Ντάβιντ Χίλμπερτ, αλλά και ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Η δεύτερη παράλληλη ιστορία του βιβλίου που, αν και αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας και εξελίσσεται σε διαφορετικό χρόνο, είναι εμφανές ότι στοχεύει στο να ενισχύσει τον κυρίως θεματικό άξονα.

Ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης χρησιμοποιεί απλό, λιτό, λακωνικό λόγο, αποφεύγει τα επίθετα. Εστιάζει στη πλοκή και στο ιστορικό πλαίσιο. Δεν αφήνει την πένα του να ξεφύγει σε δρόμους που δεν έχουν να του προσφέρουν στοιχεία που θα αξιοποιούσε στη μυθιστορηματική του δομή. Όμως, αυτό ακριβώς το στοιχείο κάνει το μυθιστόρημά του ένα έργο πλήρως δομημένο, με αρχή μέση και τέλος, που δεν κουράζει επιτυγχάνοντας τον στόχο του που είναι, εκτός φυσικά από την αισθητική απόλαυση του κειμένου, η ανάδειξη της σπουδαίας προσωπικότητας του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. Αν και τιτλοφορείται «Η τελευταία εξίσωση του Κ. Καραθεοδωρή» δεν περιέχει ούτε μία εξίσωση, καθιστώντας το ανάγνωσμα προσιτό τόσο στο ευρύ κοινό, όσο και στους ερευνητές τόσο του ίδιου του Καραθεοδωρή, όσο και της ελληνικής ιστορίας του πρώτου μισού του 20ου αιώνα.
 
*Ο Ανδρέας Λύκος είναι μαθηματικός και συγγραφέας. Το μυθιστόρημά του «Αναμνήσεις συμμετρίας-Μια μυθιστορηματική περιήγηση στο έργο του χαράκτη Μ.Κ. Έσερ» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης.

Βιβλιογραφία
1. Χασάπης Δ. (2006), «Μαθηματικά και Λογοτεχνία: Μια αιτούμενη σύζευξη», Πρακτικά από το 6^ο  Διήμερο Διαλόγου για τη Διδασκαλία των Μαθηματικών με τίτλο: Μαθηματικά και Λογοτεχνία, Θεσσαλονίκη.
2. Λερή Β. (2008), «Η αξιοποίηση της Μαθηματικής Λογοτεχνίας ως μέσο βελτίωσης των στάσεων των μαθητών για τα μαθηματικά», Διπλωματική Εργασία στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα: Διδακτική και Μεθοδολογία των Μαθηματικών, Αθήνα.
3. Μιχαηλίδης Τ. (2002), «Μαθηματική Λογοτεχνία: μια πρόκληση», 19ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας, Κομοτηνή.

Διαβάστε ολόκληρο το ένθετο από τη βιβλιοπαρουσίαση του βιβλίου εδώ

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.