Νικος Παπακογκος, «Απλα της Πινδου λογια» *

Με την αφορμή της 9ης Μαΐου, Ημέρας εορτασμού των Εθνικών Αγώνων και της Εθνικής Αντίστασης κατά του ναζισμού και του φασισμού της 9ης Μαΐου 2016
Ω Λευτεριά παντάγρυπνη που όρθωσες το κεφάλι
και σπέρνεις μέσα στους οχτρούς τον όλεθρο, τη λάβα
και λάμπεις μ’ αστραπόβροντα σαν άλλοτε και πάλι 
βουνά και κάμποι χαιρετούν τ’ ορμητικό σου διάβα.

 
Ο Νίκος Παπακόγκος (1918-1947), πατέρας του ποιητή Κωστή Παπακόγκου που ζει από την περίοδο της δικτατορίας του 1967 στη Στοκχόλμη κι έχει στο ενεργητικό του ένα τεράστιο έργο στο χώρο της ποίησης και της αφηγηματικής ιστοριογραφίας για την Εθνική Αντίσταση και τον Εμφύλιο πόλεμο, ήταν μια από τις σημαντικές προσωπικότητες της εποχής του.
 

Ο Νίκος Παπακόγκος γεννήθηκε στο Κοτρώνι Τρικάλων, όπου υπηρετούσε ως δάσκαλος και παπάς ο πατέρας του Κωνσταντίνος Κόγκος. Ο Νίκος Παπακόγκος μεγάλωσε στο Παχτούρι της Πίνδου, έζησε στα μαθητικά του χρόνια στα Ταμπούρια του Πειραιά, όπου έγινε μέλος της κομμουνιστικής νεολαίας και αργότερα μέλος του κόμματος. Στο 4ο Γυμνάσιο του Πειραιά γνωρίστηκε με τον ποιητή Στάθη Πρωταίο –συμφοιτητές αργότερα στη Νομική με αντιστασιακή δράση στο ΕΑΜ και μακροχρόνιες φυλακίσεις για τη συμβολή του αυτή, ενώ στη συντροφιά τους προστέθηκαν ο Νίκος Καββαδίας κι ο Μανώλης Βλάχος με τους οποίους συγκρότησε το 1940, ως φοιτητής της Νομικής στην Αθήνα, φοιτητικό όμιλο στα πλαίσια του κόμματος.
 
Χαρακτηριστικό και το σχετικό απόσπασμα από το ποίημα του Νίκου Παπακόγκου «Τρεις φίλοι» που περιλαμβάνεται στην παρούσα έκδοση:
 

Θυμάμαι κάποια αξέχαστα στον Πειραιά βραδάκια
όταν ο ήλιος έλιωνε στης δύσης τη μαγεία
τρεις φίλοι αντάμα παίρναμε κάποια στενά δρομάκια
να πάμε σ’ ένα καπηλειό γιομάτο ησυχία.
 
Σ’ ένα τραπέζι απόμερο, στη σκοτεινή ταβέρνα
καθόμασταν και λέγαμε τους πόθους, τα όνειρά μας.
Θόρυβος δεν ακούγονταν, ούτε στριγγιά λατέρνα
και το κρασί την ηδονή στάλαζε στην καρδιά μας.
 
Ο Στάθης, ο αξέχαστος φίλος ο πονεμένος
με την αγέρωχη θωριά, την όψη τη θλιμμένη
και με τα πλούσια του μαλλιά καθότανε σκυμμένος
και συλλογιόταν τη σκληρή κι όμορφη Πολυξένη.
 
Μ’ ένα πικρό χαμόγελο πάνω στα ωχρά του χείλη
κατόπι μας εδιάβαζε το νέο ποίημά του
και για την αλησμόνητη αγάπη του ομίλει
που τόσο τον επλήγωσε βαθιά μες στην καρδιά του.
 
Κι ο αγαπημένος φίλος μας ο Νίκος Καββαδίας
με το ξανθό του πρόσωπο και τη γλυκιά ομιλία
– της ευτυχιάς απόπαιδο, τέκνο της δυστυχίας –
έλεε τα όσα υπόφερε σ’ αυτή την κοινωνία.
                                                                                             
Της Πολυδούρη τη ζωή πάντα μας ιστορούσε
που πέθανε στο άνθισμα της θλιβερής της νιότης.
Πόσο τα πονεμένα της τραγούδια τ’ αγαπούσε
και πόσο συγκινούντανε για τον πικρό καημό της!

 
Ο Νίκος Παπακόγκος εμφανίστηκε στα Γράμματα με το ποίημα του «Νύχτες χειμωνιάτικες» σε ηλικία 16 ετών που δημοσιεύθηκε στο φιλολογικό περιοδικό του Πειραιά «Αναλαμπή». Μέλος του ΕΑΜ Λογοτεχνών, αγωνίστηκε στις γραμμές του ΕΛΑΣ άλλοτε ως πολιτικός καθοδηγητής και άλλοτε ως μαχητής. Για μεγάλο χρονικό διάστημα εργάστηκε στον Ριζοσπάστη έχοντας προσωπική σχέση με τον Κώστα Καραγιώργη. Πήρε μέρος στο έβδομο συνέδριο του ΚΚΕ 1-6 Οχτώβρη 1945 ως ένας απ’ τους έντεκα αντιπροσώπους της Σχολής του.
 
Τον Δεκέμβρη του 1946 βγήκε στο βουνό ως υπεύθυνος Τύπου και διαφώτισης.
Εντάχθηκε στο δεύτερο αντάρτικο κι έμεινε στο βουνό και για να βρίσκεται κοντά στη γυναίκα του και τα τέσσερα παιδιά τους. Συνελήφθη, βασανίστηκε και εκτελέστηκε στο 581 τάγμα στρατού τον Απρίλιο του 1947.
 

Με κινδύνους και μεγάλες περιπέτειες λόγω των συνθηκών  που επικρατούσαν στην Ελλάδα, τελικά, τα ποιήματα, που έρχονται σήμερα στη δημοσιότητα, διασώθηκαν απ᾽ τον γιο του Κωστή Παπακόγκο στον οποίο οφείλονται οι σημειώσεις, η ταξινόμηση, η επιμέλεια των ποιημάτων, αλλά και το κατατοπιστικό εισαγωγικό κείμενο που προτάσσεται στο βιβλίο. Της παρούσας έκδοσης όπου περιλαμβάνονται όλα τα ποιήματα που ’γραψε ο Νίκος Παπακόγκος απ’ την αρχή του αντιστασιακού αγώνα ως το ξέσπασμα του Εμφύλιου, καθώς κι επτά ποιήματα των σχολικών χρόνων, προηγήθηκαν άλλες δυο λογοκριμένες εκδόσεις είτε ως προς τα ποιήματα είτε ως προς τους στίχους (το 1960 και το 1982).
 
Ο Νίκος Παπακόγκος είχε γράψει επίσης τρεις μελέτες λαογραφικού περιεχομένου, διηγήματα κι ένα θεατρικό έργο για τον απελευθερωτικό αγώνα, με τίτλο «Εκδίκηση». Χειρόγραφα που χάθηκαν όταν η Ασφάλεια κατέσχεσε όλο το υλικό του Ριζοσπάστη, μόλις το ΚΚΕ ετέθη εκτός νόμου. Αρχεία που κάηκαν με κοινή απόφαση της τότε συγκυβέρνησης Νέας Δημοκρατίας και ενιαίου Συνασπισμού επί πρωθυπουργίας Τζανή Τζανετάκη το 1989.
 
Ποίηση μεσοπολέμου με έμμετρο ομοιοκατάληκτο στίχο σε παραδοσιακή μορφή με έκδηλο λυρισμό αλλά και πλήθος στοιχείων με λαογραφική διάσταση. Αλλά το κυριότερο μια ποίηση με το παγκόσμιο όραμα της ειρήνης και της προκοπής. Μια ποίηση πολιτικής ηθογραφίας που εμπνέεται από τα κελεύσματα των αγώνων της Αριστεράς: 
 

Όλη τη γη να ιδώ μια χώρα
πλατιά, τρανή κ’ ευτυχισμένη
λαοί καινούριοι, αδελφωμένοι
να την κρατάν ειρηνοφόρα.

 
Ποιήματα με νωπή την αγωνία και την ελπίδα να καρπίσουν οι θυσίες της Αντίστασης του λαού:
 

Δίπλα στο κοσμοξάκουστο και θρυλικό χακί
η φουστανέλα η πατρική και το χοντρό τσαρούχι.
Ακούνε τα τραγούδια σας και κλαίνε οι χωρικοί
κι αναφτερώνει ο Όλυμπος, η Πίνδος, το Βελούχι.
 
Λάμπουνε τα σπαθιά και τα κοντάκια πλουμιστά
μπροστά κι η γαλανόλευκη περήφαν’ ανεμίζει
ΕΑΜ – ΕΛΑΣ στ’ άσπρο πανί κι ο κόσμος χαιρετά
και το παιδί και η κοπελιά τηρώντας σας δακρύζει.

 
Η ποιητική συλλογή «Απλά της Πίνδου λόγια» του Νίκου Παπακόγκου, εκδ. «Μανδραγόρας» είναι παράλληλα μια πλούσια πηγή πληροφοριών που έρχεται να προστεθεί στα υλικά της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας και της κοινωνικής διαστρωμάτωσης μιας κρίσιμης καμπής του τόπου. Βλ. το παρακάτω απόσπασμα από το ποίημα «Λαϊκό δικαστήριο»:
 

Του κάθε χωριανού σκιρτά η καρδιά του
πάνω στη χορταρόστρωτη πλατεία,
δικαιοσύνη χαίρεται μπροστά του
που ’δωσε στο χωριό η λαοκρατία.
 
Οι γέροι δικαστές λαοβγαλμένοι
κάθονται απλά, σεμνά και σ’ επιφάνεια
κι η απόφαση η σωστή αμέσως βγαίνει
κάτω απ’ τα βαθίσκιωτα πλατάνια.
                                 
Μαζί και μια γυναίκα δικαστίνα
που αυτά στη σύναξη με σέβας λέει:
 «Παν τώρα τα παλιά τα μίση εκείνα,
ο αγώνας κι η αγάπη ας σας εμπνέει.

 
*εκδόσεις «Μανδραγόρας», Αθήνα 2016, σελ. 112, όπου περιλαμβάνεται εκτενές εισαγωγικό κείμενο του γιου του ποιητή Κωστή Παπακόγκου.
 
 
**Ο Κώστας Κρεμμύδας είναι ποιητής, εκδότης του περιοδικού για την τέχνη και  ζωή  «Μανδραγόρας» και διευθυντής των ομότιτλων εκδόσεων, από τις οποίες έχουν εκδοθεί ποιητικές συλλογές του Χάρη Μιχαλόπουλου, και η πλέον πρόσφατη «Δεν έρχονται», θεατρικά, μεταφράσεις και η συλλογή  διηγημάτων «Μπαρ “Oι νεράιδες”», που θα παρουσιαστεί στα μέσα του Μαϊου στην Κομοτηνή, παρουσία, πιθανόν, και του Κώστα Κρεμμύδα.  

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.