Αγριανες η Αχριανες=Πομακοι (Μερος Α΄)

Του Χρήστου Κων. Τσιαλίκη*

1.Καταγωγή των Αγριάνων

Εις την οροσειρά της Ροδόπης, κατοικούσαν από αρχαιοτάτων χρόνων, μία καθαρόαιμη Ελληνική φυλή, η οποία είχε το όνομα: Αγριάνες.

Ο Πέτρος Θεοχαρίδης, υιοθετεί την άποψη ότι οι ντόπιοι, μόνιμοι κάτοικοι της Ροδόπης, όπου ζουν για χιλιάδες χρόνια «ονομάζονταν Αγριάνες και ήταν Θρακοέλληνες, ήτοι Έλληνες της Θράκης. Είχαν την ίδια με τους άλλους Έλληνες, θρησκεία και μιλούσαν την ελληνική γλώσσα, όπως και όλοι οι άλλοι Έλληνες».

Αναφέρει χαρακτηριστικά: Στα Βυζαντινά χρόνια, το όνομά τους, από «Αγριάνες», έγινε «Αχριάνες», η δε Ροδόπη ονομάστηκε Αχριδώ ή Αχριδός.

Με την επικράτηση του Χριστιανισμού στη Ροδόπη, οι Αγριάνες έγιναν Χριστιανοί. Χτίστηκαν τότε πολλές εκκλησίες, παρεκκλήσια και χριστιανικά Μοναστήρια. Μάλιστα αυτά ήταν τότε πολλά στη Ροδόπη, ώστε αργότερα οι Τούρκοι την ονόμασαν Ντεσπότ-Νταγ, δηλαδή Δεσποτοβούνι.

Οι Βούλγαροι από τα χρόνια του Κρούμου (803-814) ακόμα και την εποχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, προσπαθούν να «εκβουλγαρίσουν» τους κατοίκους της Ροδόπης. Μπόρεσαν όμως, μόνο γλωσσικά να τους «εκβουλγαρίσουν». Η συνείδηση αυτών παρέμεινε ελληνική.

Στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, οι πολλές στερήσεις, η δυσφήμηση της χριστιανικής θρησκείας, η πίεση, οι απειλές, η βία και τα βασανιστήρια, οδήγησαν αυτούς στον εξισλαμισμό.

Έτσι τριακόσια περίπου χρόνια, μετά την κατάκτηση της Ροδόπης από τους Οθωμανούς έλαβε χώρα ο εξισλαμισμός των Αγριάνων.

Το ιστορικό της αλλαξοπιστίας τους έχει ως εξής: Οι φύλαρχοι Αγριάνες, οι κοινοτάρχες και οι πρόκριτοί τους, κατέβηκαν μαζί με τους παπάδες από τη Ροδόπη στη Φιλιππούπολη και παρουσιάσθηκαν στις πολιτικές και θρησκευτικές αρχές των Τούρκων στο διοικητήριο (κονάκι) κι εδήλωσαν την αμετάτρεπτη απόφασή τους να προσχωρήσουν στο Μωαμεθανισμό. Ο διοικητής φοβήθηκε το σκάνδαλο και τους παρέπεμψε στον τότε μητροπολίτη Φιλιππουπόλεως Γαβριήλ (1636-1672). Αλλά μάταια προσπάθησε κατηχώντας τους να τους μεταπείση ο μητροπολίτης. Η περιτομή (το σουνέτ) όλων των αντιπροσώπων έγινε πανηγυρικά-σύμφωνα με την παράδοση- στο παλιό τζαμί κοντά στο διοικητήριο του Σαχ-Μεντίν Πασά (Ιμαρέτ) και κατόπιν, αφού γύρισαν στις πατρίδες τους, εκσλαμίσθηκαν και οι λοιποί ομόφυλοί τους. Τότε κατεδαφίσθηκαν πάνω στη Ροδόπη 218 εκκλησίες και 336 παρεκκλήσια. Ο εξισλαμισμός τους άρχισε επί Σελίμ Α΄(1512-1526) και συντελέσθηκε επί Μωάμεθ Δ΄ και μεγάλου Βεζύρη του Μεχμέτ Κιοπρολού (1656-1661) και μητροπολίτη Φιλιππουπόλεως του Γαβριήλ (1636-1672).

Ειρήσθω εν παρόδω ότι, ο Μεχμέτ Κιοπρουλού ήταν Έλληνας που αλλαξοπίστευσε και τούρκεψε.

Στη διάρκεια της Βουλγαρικής επανάστασης του 1876 εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας οι Αγριάνες βοήθησαν πρόθυμα τους Οθωμανούς και ήταν οι κύριοι δράστες των σφαγών των Βουλγάρων. Έτσι η επανάσταση αυτή κατεστάλη με δεινή ήττα των Βουλγάρων.

Η βοήθεια αυτή επηρεασμένη στη Βουλγαρική γλώσσα ως «Pomagam» που θα πει «βοηθός», μετανόμασε  τους Αγριάνες σε Πομάκους.

Υπάρχει επίσης η ελληνική άποψη ότι η λέξη «πομάκος» προέρχεται από την αρχαία θρακική λέξη Πόμα ή πόμαξ, κάτι που πίνεται.

Έτσι η αρχαιοτάτη φυλή των Αγριάνων υποβαθμίστηκε και από περήφανη φυλή, ελληνικότατη φυλή που ήτανε έγινε φυλή των βοηθών. Ετούτο κι αν είναι οικτρά υποβάθμιση. Από τότε η φυλή αυτή ακούει εις το όνομα ΠΟΜΑΚΟΙ ή ΠΟΜΑΚΟΣ. Άδικη αντιμετώπιση της Ιστορίας.

Ο Τσέχος Γκάιτλερ, θεωρεί τους Πομάκους ως απογόνους των Θρακών, της πολεμικής φυλής των Αγριάνων που κατοικούσαν στη Ροδόπη και τα γύρω μέρη. Παλαιότερα ζούσαν σε ολόκληρη την περιοχή από την Φιλιππούπολη ως τον Αξιό και ήταν περίπου 400.000.

Ο Albert Dumont, στο έργο του «Βούλγαροι» (1881), αφού αναφέρεται στο ορεινό διαμέρισμά της «Δέσποτα Πλάνινα», που βρίσκεται μεταξύ της επαρχίας Φιλιππουπόλεως και της επαρχίας Σερρών γράφει: «..οι κάτοικοι ούτοι, ούς ονομάζουσι Βουλγάρους, ομιλούσιν σλαβιστί, αλλ΄έχουσιν τύπον, ο οποίος δεν ομοιάζει ούτε προς τους Βουλγάρους, ούτε προς τους Σέρβους».
Οι Πομάκοι  εκλαμβάνονται ως Μουσουλμάνοι, επειδή έχουσι τζαμία τινά, χωρίς να γιγνώσκωσι τον Κοράνιον και χωρίς ν΄ασκώσει τους νόμους, ως αυτό περιλαμβάνει».

Ο Κ. Άμαντος, στο βιβλίο του «Οι Βόρειοι Γείτονες της Ελλάδος» γράφει (σελ. 44): «Δια τούτο πιστεύω ότι οι Πομάκοι της Ροδόπης, ήτοι οι Σλαβόφωνοι Μωαμεθανοί αυτής είναι μείγμα τούτων των παλαιότερων Τούρκων και Σλάβων, δεν είναι δηλαδή καθαροί Σλάβοι ή Βούλγαροι, ως γράφεται συνήθως».

Ο Π. Παπαχριστοδούλου στο έργο «Οι Πομάκοι, υπόδουλος λαός των Βουλγάρων επί της Ροδόπης» γράφει: «Οι Τούρκοι τους θεωρούν Τούρκους, ενώ είναι απλώς Μωαμεθανοί εξισλαμισθέντες τον 17ο αιώνα. Τούτο το βεβαιώνει και η φυσιογνωμία τους η ελληνικότατη, σαν φυσιογνωμία Θρακοελλήνων ή Ροδοπαίων. Το βεβαιώνουν τα πανάρχαια ελληνικά ήθη κι έθιμά τους και η ανάμνηση που έχουν για την ελληνική καταγωγή τους, πράγμα που είναι και αιτία να συμπαθούν τους Έλληνας, ώστε να εκδηλώσουν στον Α΄Μεγάλο (ενν.Παγκόσμιο) πόλεμο την προτίμησή τους προς την Ελλάδα αντί προς την Βουλγαρία».

Ο Κ.Κουρτίδης («Ιστορία της Θράκης, τόμ. Α΄ σ. 312) γράφει: «Θεωρούμεν απογόνους των αρχαίων Θρακών τους Πομάκους, την ρωμαλέαν και πολεμικήν φυλήν, η οποία ως όλως ξεχωριστή φυλή κατοικεί εις την βορειοανατολικήν Ροδόπην εξισλαμίσθηκαν, πλην διετήρησον ως γλώσσας σλαβικόν τι ιδίωμα αλλά και ιδιαίτερα φυλετικά γνωρίσματα. Πιθανόν φαίνεται, ότι οι Πομάκοι είναι απόγονοι των Βήσσων Θρακών ή των Δίων, οίτινες κατοικούσαν από μακρών χρόνων την χώραν ταύτην».

Ο Μ.Αποστολίδης γράφει : «Θρακοέλληνες είναι και οι ελληνόφωνοι Πομάκοι οι καλούμενοι Γραβανίτηδες και Μαρήδες, οικούντες κυρίως επί των ταπεινών (ενν. χαμηλών) υπωρειών της μέσης ανατολ(ικής) Ροδόπης παρά τω παραποτάμω του Έβρου Ερυθροποτάμω, μεταξύ Διδυμοτείχου και Ορτάκιοι. Ωσαύτως οι Ροδοπαίοι της περιφέρειας Timrisch κατά τας σωζομένας τοπικάς παραδόσεις ήσαν Θρακοέλληνες, ότε εξισλαμίσθησαν μεσούντος του ΙΖ΄(17ου) αιώνος και είχον Ελληνικήν φλέβα».

Ο Ν.Μοσχόπουλος, στο έργο του «Η Ελληνική Θράκη» γράφει: «Η καταγωγή των μουσουλμάνων τούτων, οίτινες κατοικούν εις τας βορείους περιοχάς της Δυτικής Θράκης, είναι αρκετά σκοτεινή. Εν όμως είναι βέβαιον: Βούλγαροι δεν είναι».

Τέλος σε άρθρο του στην εφημερίδα «’Εθνος» στις 17/11/1947, ο Α. Δασκαλάκης γράφει: «Η βουλγαρική περιφέρεια της Ροδόπης έχει πληθυσμό περίπου 650 χιλ. εξ αυτών 300 χιλ. είναι Πομάκοι Μουσουλμάνοι…οι Βούλγαροι τους Πομάκους τους χαρακτηρίζουν ως «εξισλαμισθέντες Βουλγάρους» και με τον χαρακτηρισμόν αυτόν δικαιολογούν όλα τα βάρβαρα, συνήθη εις την τακτικήν των, μέσα εκβουλβαρισμού…οι Πομάκοι αποκηρρύσουν με αγανάκτησιν ότι είναι Βουλγαρικής καταγωγής. Προτάσσουν ιστορικά, γλωσσολογικά και ανθρωπολογικά επιχειρήματα προς απόδεξιν ότι είναι ιθαγενείς κάτοικοι της Θράκης, πριν φθάσουν έως εκεί Βούλγαροι και Τούρκοι. Επομένως, δεν έχουν καμίαν εθνικήν συγγένειαν ούτε με τους μεν ούτε με τους δε, ενώ είναι συγγενέστατοι με τους Έλληνες.

Οι θεωρίες Βουλγάρων και Τούρκων για τους Πομάκους

Οι Βούλγαροι ισχυρίζονται  ότι οι Πομάκοι είναι ομοεθνείς τους. Όμως οι γεωγράφοι και οι βουλγαρικοί χάρτες τους αναφέρουν ως ξεχωριστή εθνότητα. Ο Σέρβος Vidjick, στον εθνογραφικό χάρτη του, σημειώνει τους Πομάκους ως ξεχωριστή εθνότητα. Ομοίως, ο επιτελικός γερμανικός χάρτης του 1940, σημειώνει ξεχωριστά την περιοχή όπου κατοικούν οι Πομάκοι.

Βασικό επιχείρημα των Βουλγάρων στις θεωρίες αυτές, είναι το γλωσσικό ιδίωμα των Πομάκων. Αλλά όπως γράφει και ο σπουδαίος ιστορικός K.I.Beloch.: Η γλώσσα μόνη δεν αρκεί βεβαίως για τον καθορισμόν της ατομικότητας ενός λαού. Νέγρος τις ομιλών αγγλικά ουδαμώς είναι και Άγγλος δια τούτο». Ανάλογες είναι οι απόψεις και άλλων διαπρεπών επιστημόνων. Από τον 7ο αιώνα που έφτασαν στη Βαλκανική Χερσόνησο, ποτέ δεν είχαν καλές σχέσεις με τους Πομάκους. Όπως αναφέραμε, οι Πομάκοι συμμετείχαν στην καταστολή της εξέγερσης των Βουλγάρων το 1876. Οι Τούρκοι από την άλλη πλευρά, θεωρούν ότι οι Πομάκοι είναι Τούρκοι που έχασαν την γλώσσα τους όχι όμως την θρησκεία τους.

Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, ο Φαίκ Βέης, που υπήρξε και βουλευτής Αδριανούπολης, διατύπωσε τη θεωρία ότι οι Πομάκοι κατάγονται από τους Πετσενέγους (ή Πατσινάκες).

Ας δούμε όμως ποιοι ήταν οι Πετσενέγοι.

Λαός τουρανικής καταγωγής που κινήθηκε τον 8ο αιώνα από τον Βόλγ προς την Δύση και έκανε αισθητή την παρουσία του στις περιοχές βόρεια του Εύξεινου Πόντου κατά τον 9ο αιώνα. Συγγένευαν με τους Κουμάνους, με τους οποίους μιλούσαν την ίδια γλώσσα. Ζούσαν ημινομαδικό βίο. Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο τον Πορφυρογέννητο, διακρίνονταν σε 8 φυλές και 40 γένη και ζούσαν μεταξύ Δούναβη και Δνείπερου (10ος αιώνας). Έκαναν συνεχείς επιδρομές εναντίον του Βυζαντινού θέματος της Χερσώνας, των Ρώσων του Κιέβου και των Βουλγάρων της ποτάμιας οδού του Δνείπερου. Ήταν πρόθυμοι σύμμαχοι των Βυζαντινών, των Ρώσων και των Βούλγαρων, στις μεταξύ τους συγκρούσεις. Τον 11ο αιώνα, επιχείρησαν αλλεπάλληλες επιδρομές εναντίον του Βυζαντίου (1036,1040,1046,1049,1059 κλπ).

Η εμφάνιση των Πολοβίτσι, ενός συγγενικού λαού των Πετσενέγκων τον 12ο αιώνα και η παρουσία τους στην περιοχή βόρεια από τον Εύξεινο Πόντο, είχε σαν αποτέλεσμα την παρακμή και την βαθμιαία εξαφάνιση των Πετσενέγκων από το προσκήνιο.

Νωρίτερα, είχαν υποστεί ισχυρό πλήγμα από τους Βυζαντινούς, οι οποίοι τους συνέτριψαν στην μάχη του Λεβουνίου, κοντά στον ποταμό Έβρο (1091). Επικεφαλής του Βυζαντινού στρατού, ήταν ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄Κομνηνός.

Ο Κ. Παπαρρηγόπουλος γράφει, ότι όσοι Πετσενέγκοι επιβίωσαν, κατευθύνθηκαν προς τη Σαρδική (Σοφία) και συγχωνεύτηκαν με τους Βούλγαρους και τους Ούγγρους. Από τα στοιχεία που παραθέσαμε, δεν φαίνεται καμία απολύτως σχέση των Τούρκων με τους Πετσενέγκους και, κατά συνέπεια, με τους Πομάκους…και οι εικόνες των Πετσενέγκων μάλλον το επιβεβαιώνουν.

Οι Πομάκοι έχουν ζήσει από χιλιετηρίδες στα ορεινά της Ροδόπης. Είναι φυλή ορεινή και έχουν όλα τα χαρακτηριστικά των Ινδοευρωπαϊκών ορεινών φυλών. Έχουν ανάστημα κανονικό προς το υψηλό. Χρώμα μαλλιών καστανό προς το ξανθοκόκκινο και πρόσωπο σταρένιο προς κοκκινωπό.

Τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους είναι κανονικά, τα μήλα του προσώπου δεν είναι προτεταμένα όπως των μογγολοειδών και τουρκικών φυλών και είναι διλοχοκέφαλοι. Κατά συνέπειαν δεν έχουν κανένα από τα χαρακτηριστικά του Τουρκομογγολικού τύπου, ενώ ομοιάζουν ιδιαίτερα προς τον Ελληνικό Ινδοευρωπαϊκό τύπο και έχουν Ελληνική φυσιογνωμία που μοιάζει με τους ορεσείβιους ΄Ελληνες της Ευρυτανίας και της Πίνδου. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους είναι το μεγάλο βαθούλωμα της κόγχης των οφθαλμών που είναι απολύτως όμοια με την κόγχη των ματιών όπως εμφανίζεται στις απεικονίσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των Μακεδόνων.

Φημισμένοι οι αρχαίοι Αγριάνες για την ακοντιστικήν τους τέχνη, εχρησιμοποιήθησαν από τον Μέγα Αλέξανδρο, ως ιχνηλάτες-πελταστές, κατά την μεγάλη αυτού εκστρατεία προς τον Ινδό ποταμό.

Κατά τον Παπαχριστοδούλου (1958), το 1344 αρχίζει ο γλωσσικός εκσλαβισμός των κατοίκων της Ροδόπης, ενώ ο εξισλαμισμός αυτών συντελείται αργότερα, αρχίζοντας από το 1512 και συνεχίζεται ως το 1883.

Σήμερα εις την μέση κοιλάδα του ποτιστικού ρέματος στον Νομό Έβρου, υφίσταται ο συνοικισμός ΑΓΡΙΑΝΗΣ, στον οποίο διαβιούν ελάχιστες οικογένειες Αγριάνων, δηλούντες την συνεχιζομένην ύπαρξίν τους, από την αρχαιότητα.

*Ο Χρήστος Κων. Τσιαλίκης είναι Υποστράτηγος ε.α. – Θεολόγος

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.