1931 – Ενα θρακικο ταξιδι του Στιλπωνα Κυριακιδη
Το 2020 με την ευκαιρία των 100 χρόνων ελεύθερης Θράκης ασχολήθηκα με το πλούσιο ιστορικό και λαογραφικό έργο του Στίλπωνα Κυριακίδη (1887 – 1964). Να σημειώσουμε ότι ο κομοτηναίος επιστήμονας το 1926 διορίστηκε καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης όπου δίδασκε μέχρι να συνταξιοδοτηθεί το 1957. Η πανεπιστημιακή έδρα είχε το όνομα «Έδρα της Θρησκείας των Αρχαίων Ελλήνων, του Ιδιωτικού αυτών Βίου και της Λαογραφίας».
Πλούσιο και ποικίλο το έργο του σε πολλούς τομείς ιστορίας και λαογραφίας. Δημοσίευσε συνολικά 821 μικρές ή μεγάλες εργασίες, από τις οποίες 30 είναι αυτοτελή βιβλία, 137 διάφορα άρθρα, μελετήματα, σύμμικτα, σημειώματα σε περιοδικά, τιμητικούς τόμους και εφημερίδες, 330 σύντομες ή εκτενείς βιβλιοκρισίες, 11 βιβλιογραφικά σημειώματα, 291 άρθρα σε εγκυκλοπαίδειες και λεξικά, 12 νεκρολογίες και 11 υπηρεσιακές εκθέσεις. Αναφέρθηκα σχετικά σε δύο πρόσφατα άρθρα μου: «Στίλπων Κυριακίδης (1887 – 1964) – Ο μέγας Θράκας Ιστορικός και Λαογράφος» και «Ο Θρακιώτης Λαογράφος Στίλπων Κυριακίδης».
Το 1931 στο «Ημερολόγιον της Μεγάλης Ελλάδος» δημοσιεύεται η εργασία του «Θρακικά Ταξείδια – Μπουρού Καλέ – Αναστασιούπολις – Περιθεώριον», σελ. 195-220.
Ο Στίλπων Κυριακίδης δίνει με λεπτομερείς περιγραφές και τεκμηριωμένες πληροφορίες, την ιστορική εικόνα του Κάστρου της Μπουρούς ή Μπουρού Καλέ, το οποίο βρίσκεται στη βορειοδυτική άκρη της λίμνης Μπουρούς, η εργασία συνοδεύεται από φωτογραφικό υλικό φρουρίων και βυζαντινών μονογραμμάτων.
Θα πούμε λίγα λόγια για την περιοχή γύρω από τη Βιστονίδα κατά τα βυζαντινά χρόνια.
Στο σημερινό Πόρτο Λάγος τοποθετούνται οι Πόροι (= πέρασμα) από όπου η λέξη Μπουρού. Στους Πόρους σώζονται ερείπια επισκοπικού ναού του 10ου αι., νεκροταφείο 12ου – 13ου αι., πύργος, τείχη.
Στη νησίδα Μπουρού βρίσκεται αγιορείτικο μετόχι του αγίου Νικολάου, της μονής Βατοπαιδίου, γνωστό από βυζαντινά έγγραφα, από τον 14ο αιώνα. Ο σύγχρονος ναός και τα άλλα κτίσματα έχουν μαρμάρινα μέλη από παλαιότερους ναούς.
Βόρεια της Βιστονίδας βρίσκεται η Αναστασιούπολις που κτίστηκε από τον αυτοκράτορα Αναστάσιο Α΄ (τέλη 5ου αι.), σταθμός της Εγνατίας οδού, με τείχη που σώζονται ως τις μέρες μας, υδραγωγείο που χτίστηκε στα χρόνια των Παλαιολόγων και έχει χαραγμένα τα μονογράμματά τους. Τότε μετονομάστηκε σε Περιθεώριο, που κατοικούνταν ως τον 18ο αιώνα. Οι κάτοικοί του μετακινήθηκαν στο Γιασίκιοϊ – Ίασμο.
Επί Τουρκοκρατίας είναι γνωστό με την ονομασία Μπουρού Καλέ. Η περίμετρος του περιβόλου συνολικού μήκους 1300 μέτρων, περικλείει έκταση 125 στρεμμάτων περίπου. Να σημειώσουμε ότι ο αρχαιολογικός χώρος περιφράχθηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία το 1973.
Ο Στίλπων Κυριακίδης στο προ ενενήντα χρόνων άρθρο του περιδιαβαίνει την περιοχή, αναφέρει σημαντικές πληροφορίες ελλήνων και λατίνων, ενώ το κείμενό του συνοδεύεται από φωτογραφίες της εποχής.
Στο κείμενό μου επέλεξα να παραθέσω κάποια μικρά «λογοτεχνικά αποσπάσματα», για να αναδειχθεί ο λόγος του Στίλπωνα Κυριακίδη.
«Μέσα ο τόπος πνίγεται από άγρια βλάστησι, ενώ εδώ κ’ εκεί συκιές, κυδωνιές κι άλλα ήμερα δέντρα προσπαθούν να ξεπροβάλουν απάνω απ’ τις βατσινιές και τα αγριόχορτα, λείψανα κι αυτά κακομοιριασμένα μιανής παλιάς ήμερης ζωής. Τα τσακάλια τώρα φωλιάζουν εκεί που άλλοτε κατοικούσαν άνθρωποι».
«Γύρο ο κάμπος σώζει σκόρπια λείψανα της παλιάς βυζαντινής ζωής. Εδώ αντικρύζεις σωριασμένα τα ερείπια ενός εξωκλησιού, παρακάτω να μια πηγή με άφθονο και κρύο νερό, προφυλαγμένη από πάνω μ’ ένα θόλο. Νομίζεις πως το νερό αναβρά μόνο του. Κι όμως αν προσέξης καλά στη ριζά του θόλου, θα δης το χωματένιο σωλήνα, που τροφοδοτούσε άφθονα τη μικρούλα θολωτή δεξαμενή. Ο θόλος είναι καλά χτισμένος και τα τούβλα του δείχνουν πως είναι πολύ παλιός, ασφαλώς βυζαντινός».
«Έπειτα ξανάπεσε πάλι στα χέρια των Τούρκων, μαράθηκε και σιγά σιγά έσβυσε, κι εκεί που άλλοτε ανθούσε μια ζωή όμορφη και ήμερη, τώρα φουντώνουν αγριόχορτα κι αγκάθια και φωλιάζουν φείδια και τσακάλια. Ας ελπίσουμε πως σε λίγα χρόνια το εργατικό χέρι του Έλληνα γεωργού θα ξαναδώση στην όμορφη αυτή χώρα την παλιά της όψι, την ήμερη και πολιτισμένη, που την έχασε στα χρόνια μιας βάρβαρης και απολίτιστης σκλαβιάς».
«Μέσα ο τόπος πνίγεται από άγρια βλάστησι, ενώ εδώ κ’ εκεί συκιές, κυδωνιές κι άλλα ήμερα δέντρα προσπαθούν να ξεπροβάλουν απάνω απ’ τις βατσινιές και τα αγριόχορτα, λείψανα κι αυτά κακομοιριασμένα μιανής παλιάς ήμερης ζωής. Τα τσακάλια τώρα φωλιάζουν εκεί που άλλοτε κατοικούσαν άνθρωποι».
Κλείνοντας την προσέγγισή μας στο ωραίο και χρήσιμο αυτό ταξιδιωτικό χρονικό του Στίλπωνα Κυριακίδη, πριν 90 χρόνια, να προτρέψουμε τον αναγνώστη και την αναγνώστριά μας να αναζητήσει το βιβλίο του «Περί τη Ιστορίαν της Θράκης» (1960, ΙΜΧΑ), να διαβάσει πολλά για την όμορφη περιοχή μας.
Αν πάλι του/της αρέσει η λογοτεχνία, θαυμάσιο είναι το μυθιστόρημα «Επιχείρηση Παπίκιο» του Ζαφ. Μέκου, που παρουσιάζει τη βυζαντινή Θράκη (βλ. άρθρο μου «Επιχείρηση Παπίκιο – Η Βυζαντινή Θράκη του Ζαφ. Μέκου», 2020).
Πολλά οφείλουμε στον Στίλπωνα Κυριακίδη που με τις έρευνές του φώτισε πλευρές της Θρακικής Γης.
Ξάνθη, Δεκαπενταύγουστος 2021
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
