Το Συνταγμα και τα δικαιωματα εν καιρω πανδημιας

«Υπεράσπιση του Συντάγματος δεν σημαίνει παραμέληση της δημόσιας υγείας, αλλά η προστασία της με όρους και κανόνες»

«Το πρώτο που θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά είναι ένας ειλικρινής δημόσιος διάλογος της επιστημονικής κοινότητας»

Ήταν το lockdown η βέλτιστη επιλογή για την ανάσχεση της πορείας της πανδημίας του κορωνοϊού στην χώρας; Μπορεί στο «όνομα» της υπεράσπισης της δημόσιας υγείας μια πολιτεία να καταστήσει υποχρεωτικό τον εμβολιασμό; Είναι δόκιμη η χρήση των self test σε μαθητές και κατά πόσο η επιλογή αυτή κινείται εντός του συνταγματικού πλαισίου;

Τα παραπάνω αποτελούν μόλις μία σειρά ερωτημάτων που έχουν τεθεί στον δημόσιο διάλογο από την έναρξη της πανδημίας του κορωνοϊού και στην χώρα μας, και την επιβολή μέτρων προστασίας και περιορισμού, με βασική και κύρια διατύπωση το αν όλα όσα έχουν αποφασιστεί για εμάς, χωρίς εμάς, τους τελευταίους μήνες «προσκρούουν» στα όσα ορίζει το ελληνικό Σύνταγμα για την ατομική, και όχι μόνο, ελευθερία.

Και αν η πρώτη φάση της πανδημίας στέφθηκε για την Ελλάδα και ειδικότερα για την ελληνική κυβέρνηση από επιτυχία, τουλάχιστον σε επίπεδο επικοινώνησης της διαχείρισης της, με διθυράμβους που συνόδευαν το «έργο» της, σήμερα οι διαφωνίες μεταξύ και των μελών της επιτροπής εμπειρογνωμόνων, η αποτυχία της πολιτείας να πείσει για την αναγκαιότητα του εμβολιασμού αλλά και η συσσωρευμένη «κούραση» όλων και κυρίως των πολιτών θέτουν εν αμφιβόλω την κοινωνική αποδοχή των υφιστάμενων αλλά και ενδεχόμενων, λόγω αυξημένων κρουσμάτων, περιορισμών, πυροδοτώντας εκ νέου τη συζήτηση περί της συνταγματικότητας ή μη των όσων ανακοινώνονται.

Επί του ζητήματος αυτού η Νατάσσα Βαφειάδου συνομίλησε στο «Ράδιο Παρατηρητής 94fm» με την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και πρώην πρόεδρο του  Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ) κ. Ιφιγένεια Καμτσίδου. Αρχής γενομένης από την συνταγματικότητα ή μη των όσων έχουν ήδη εφαρμοστεί, τα όρια του Συντάγματος αλλά και τα όσα θα πρέπει να γίνουν για την διασφάλιση του στην μετά κορωνοϊού εποχή, αλλά και για το τι θα μπορούσε ενδεχομένως να έχει γίνει διαφορετικά.

Ιφιγένεια Καμτσίδου όμως…

«Η διαχείριση της πανδημίας, των έκτακτων περιστάσεων γενικά, θα πρέπει να γίνεται με συνταγματικούς όρους»

ΠτΘ: κ. Καμτσίδου, από την έναρξη της πανδημίας έχει ανοίξει η μεγάλη συζήτηση περί της συνταγματικότητας των μέτρων, με αποκορύφωμα τα τελευταία 24ωρα την συνταγματικότητα ή αντισυνταγματικότητα των υποχρεωτικών εμβολιασμών. Αρχικά μπορούμε εν μέσω πανδημίας και αυτών των έκτακτων συνθηκών να συζητάμε περί συνταγματικότητας;

Ι.Κ.: Είναι εξαιρετικά κρίσιμο, αυτές οι έκτακτες περιστάσεις να μην καταλύουν τον πυρήνα της συνταγματικής μας τάξης. Σαφώς υπάρχουν έκτακτες καταστάσεις οι οποίες μπορεί να δικαιολογήσουν και έκτακτα μέτρα. Ωστόσο, από τη μια το Σύνταγμα προβλέπει τη διαχείριση αυτών των καταστάσεων, από την άλλη εάν υπερβούμε τις συνταγματικές ρυθμίσεις επικαλούμενοι απλώς την δραματική ανάγκη να αντιμετωπιστεί ένας κίνδυνος, τότε σημαίνει ότι νομιμοποιούμε την εκάστοτε κυβέρνηση, να λαμβάνει μέτρα έξω από το συνταγματικό πλαίσιο. Άρα η διαχείριση της πανδημίας, των έκτακτων περιστάσεων γενικά, θα πρέπει να γίνεται με συνταγματικούς όρους και κάθε φορά να αναζητούνται ποιοι είναι αυτοί οι όροι οι οποίοι επιτρέπουν απ’ τη μια να προστατευτεί η κοινωνία από τους κινδύνους που την απειλούν, από την άλλη να μην χαθεί ο δικαιοκρατικός και δημοκρατικός χαρακτήρας του πολιτεύματος.

«Από τη στιγμή που δεν υπάρχει βίαιη παρέμβαση, μπορεί να εισαχθεί υποχρεωτικά ένα εμβόλιο στην έννομή μας τάξη»

ΠτΘ: Μας είπατε ότι το Σύνταγμα προβλέπει σχετικά με τη διαχείριση των έκτακτων καταστάσεων. Κάναμε σε ό,τι αφορά την πανδημία του κορωνοϊού χρήση αυτών των διατάξεων;

Ι.Κ.: Όχι. Η αλήθεια είναι ότι το Σύνταγμά μας προβλέπει ως έκτακτη περίσταση είτε το πραξικόπημα, είτε τον πόλεμο και δεν ήταν απλό το να εφαρμοστεί αυτή η ρύθμιση στην περίπτωση της πανδημίας η οποία δεν εμπίπτει, καταρχάς και τυπικά, σε μια από τις δύο αυτές περιστάσεις. Εγώ υποστηρίζω ότι μέσα από αυτές τις ρυθμίσεις το Σύνταγμα δίνει κάποιες κατευθύνσεις. Το πώς δηλαδή διαχειρίζεται το κράτος έναν μεγάλο κίνδυνο που απειλεί είτε το δημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος, είτε την ασφάλειά του. Θα έπρεπε λοιπόν με ανάλογο τρόπο να διαχειριστεί και την πανδημία. Εξάλλου στην έννομη τάξη έχουμε μια μακριά παράδοση από την αρχή του 20^ού αιώνα. Τι επιτάσσει η συνταγματική μας παράδοση; Από τη μια τα μέτρα να είναι προσωρινά, από την άλλη απολύτως αναγκαία για την αντιμετώπιση της κρίσης. Και αυτό το απολύτως αναγκαία δεν μπορέσαμε να το ελέγξουμε για περισσότερους λόγους. Πρώτα απ’ όλα οι αποφάσεις της Επιτροπής των ειδικών δεν γνωστοποιούνταν στους πολίτες, άρα δεν ξέραμε τι έλεγαν οι καθ’ ύλην αρμόδιοι για το πώς πρέπει να αντιδράσουμε απέναντι στον κίνδυνο.

Η κυβέρνηση ακολουθώντας ενδεχομένως τους ειδικούς – γιατί δεν ξέρουμε ποια ήταν η γνώμη τους κάθε φορά – παλινδρομούσε. Πρότεινε μέτρα που αναιρούσαν το ένα μετά το άλλο. Στην αρχή είπαμε δεν χρειάζονται μάσκες, ίσως επειδή δεν είχαμε επαρκείς μάσκες. Μετά είπαμε ότι η μάσκα είναι κάτι που μας προστατεύει απολύτως. Το ίδιο το εμβόλιο. Αντιλαμβάνομαι την απόλυτη ανάγκη τείχους προστασίας και θα έλεγα ότι από τη στιγμή που δεν υπάρχει βίαιη παρέμβαση, δεν έρχεται δηλαδή το κράτος να μας πει «εσύ θα εμβολιαστεί την Τρίτη με αυτό το εμβόλιο», μπορεί να εισαχθεί υποχρεωτικά ένα εμβόλιο στην έννομή μας τάξη. Τι είναι αυτό που με κάνει να προβληματίζομαι; Ότι αυτά τα εμβόλια κυκλοφορούν με μια προσωρινή άδεια και δεν έχουμε τη γνώμη της επιστημονικής κοινότητας για τις συνέπειες που μπορεί να επιφέρουν στον ανθρώπινο οργανισμό μεσομακροπρόθεσμα.

«Η αυτοδιάθεση καθενός σταματά εκεί που μπορεί να θίγονται τα δικαιώματα του άλλου»

ΠτΘ: Σε ό,τι αφορά όμως την υποχρεωτικότητα των εμβολίων, στο πλαίσιο αν θέλετε και της αυτοδιάθεσης και της ελεύθερης βούλησης του καθενός, δεν παρεμβαίνει βασικούς Συνταγματικούς κανόνες;

Ι.Κ.: Από τη στιγμή που δεν υπάρχει παρέμβαση στο σώμα, από την στιγμή δηλαδή που το κράτος δεν αναλαμβάνει το ίδιο να σου κάνει το εμβόλιο, αλλά συνδέει τον μη εμβολιασμό με κάποιες αρνητικές συνέπειες και εξ αυτού προκύπτει η υποχρεωτικότητα του εμβολίου, είναι ένα θέμα το οποίο συζητείται. Διότι η αυτοδιάθεση καθενός σταματά εκεί που μπορεί να θίγονται τα δικαιώματα του άλλου. Αν θίγονται τα δικαιώματα περισσότερων, όπως είναι το δικαίωμα στην υγεία του πληθυσμού της χώρας, εδώ πάμε και στο συνταγματικό αγαθό της δημόσιας υγείας, το οποίο είναι άξιο προστασίας και είναι ισότιμο με τα υπόλοιπα δικαιώματα. Μπορεί να είναι ένας συνταγματικός στόχος, αλλά έχει την ίδια βαρύτητα με τα δικαιώματα των προσώπων. Άρα εδώ ο νομοθέτης πρέπει να κάνει μια στάθμιση. Να δει δηλαδή τι είδους επέμβαση κάνει στην προσωπική αυτονομία; Με υποχρεώνει να πάρω ένα φάρμακο. Είναι μια βαθιά επέμβαση αυτή στην προσωπική αυτονομία; Για να προστατέψει τι; Και αυτή την επέμβαση θα την κρίνουμε με θεμελιώδεις αρχές όπως είναι η αρχή της αναλογικότητας. Αν το μέτρο είναι κατάλληλο, αν δηλαδή με τον εμβολιασμό μπορούμε πράγματι να προστατεύσουμε τη δημόσια υγεία, και αν είναι αναγκαίο, αν δηλαδή δεν υπάρχει πιο ήπιος τρόπος να εξασφαλιστεί η προστασία της δημόσιας υγείας.

«Στο κομμάτι της εστίασης έχουμε μετάθεση αρμοδιοτήτων του κράτους σε ιδιώτη»

ΠτΘ: Το ίδιο ισχύει και με τον «διαχωρισμό» στην εστίαση;

Ι.Κ.:  Στα μέτρα της εστίασης έχουμε ένα πρόσθετο πρόβλημα. Έχουμε μια επιβάρυνση της οικονομικής ελευθερίας των καταστηματαρχών, με υποχρεώσεις οι οποίες ανάγονται στην άσκηση κρατικής εξουσίας. Έχουμε δηλαδή τη μετάθεση αρμοδιοτήτων του κράτους σε ιδιώτη και εξ αυτής της μετάθεσης προκύπτει και μια επιβάρυνση της οικονομικής τους δραστηριότητας, που μπορεί να θίξει και το σχετικό συνταγματικό τους δικαίωμα.

«Αν ακούγονταν δημόσια οι διαφορετικές απόψεις των ειδικών, ο κόσμος θα πειθόταν ευκολότερα για να κάνει το εμβόλιο»

ΠτΘ: Τι θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά;

Ι.Κ.: Το πρώτο που θα ήθελα εγώ είναι ένας ειλικρινής δημόσιος διάλογος της επιστημονικής κοινότητας. Να δούμε όλα τα μέτρα που θα μπορούσαν να ληφθούν και να πειστούμε ποια απ’ αυτά είναι κατάλληλα και ποια αναγκαία. Για παράδειγμα στους εσωτερικούς χώρους υπάρχει η πρόταση να τοποθετηθούν μηχανήματα απολύμανσης του αέρα. Είναι κατάλληλο αυτό το μέτρο; Είναι ένα πιο ήπιο μέτρο από την επιβολή του εμβολίου. Γιατί η επιστημονική κοινότητα δεν το προτείνει; Νομίζω ότι αυτό θα ήταν μια πολύ καλή συζήτηση. Όλα αυτά τα θέματα που ανάγονται στο με ποιον τρόπο, εκτός από το εμβόλιο, θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε τη διάδοση της πανδημίας. Εάν η συζήτηση γινόταν δημόσια και ακούγονταν οι διαφορετικές απόψεις των ειδικών, νομίζω ότι και ο κόσμος θα πειθόταν ευκολότερα να κάνει το εμβόλιο.

«Οι δημόσιες πολιτικές επιτυγχάνουν όταν πείθουν τα μέλη του κοινωνικού συνόλου να συντάσσονται μ’ αυτές»

ΠτΘ: Έχουμε παραδείγματα άλλων χωρών που ενδεχομένως λειτούργησαν πιο κοντά στο συνταγματικό πλαίσιο, εννοώ ως προς την ελευθερία της επιλογής των ίδιων των πολιτών;

Ι.Κ.: Νομίζω ότι σε όλη την Ευρώπη η τάση είναι να υπάρχει υποχρεωτικότητα του εμβολίου. Όμως για παράδειγμα στη Γαλλία είχαμε αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, οι οποίες ακριβώς υπογράμμισαν την ανάγκη τήρησης της αρχής της αναλογικότητας. Σε εμάς το Συμβούλιο Επικρατείας απέρριψε πάρα πολύ γρήγορα την αίτηση αναστολής που είχε κάνει το αρχαιότερο σωματείο για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου, η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Αντίθετα το γαλλικό Συμβούλιο της Επικρατείας υπενθύμισε στην εκτελεστική εξουσία ότι όταν λαμβάνει μέτρα πρέπει να σέβεται τις θεμελιώδεις συνταγματικές αρχές. Προσωπικά το θεωρώ πολύ σημαντικό. Στη Γαλλία επίσης, στην επιτροπή η οποία προτείνει τα μέτρα στην κυβέρνηση, δεν συμμετείχαν μόνο λοιμωξιολόγοι. Συμμετείχαν εκπρόσωποι και άλλων ειδικοτήτων όπως  κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι, έτσι ώστε η πρόταση να λαμβάνει υπόψη τους όρους απόλαυσης όλων των δικαιωμάτων και να μην προστατεύει αποκλειστικά και μόνο την υγεία, με μέτρα που μπορεί να θίγουν την αυτονομία ή την πολιτική συμμετοχή ή άλλα. Επίσης στη Γαλλία έχουμε δημόσια αντιπαράθεση σχετικά με τη λήξη των μέτρων, μεταξύ των ειδικών.

Οι δημόσιες πολιτικές επιτυγχάνουν όταν πείθουν τα μέλη του κοινωνικού συνόλου να συντάσσονται μ’ αυτές. Με την επιβολή, με την καταστολή, δημόσια πολιτική δεν μπορεί να ασκηθεί.

«Ο κορωνοϊός αλλάζει τη φιλοσοφία που διέπει τη σύνταξη του πολιτεύματός μας»

ΠτΘ: Δίνεται η ευκαιρία, στο πεδίο του συνταγματικού δικαίου, η πανδημία να θεωρηθεί ως ένα μοναδικό έκτακτο συμβάν, το οποίο όμως θα δημιουργήσει τις βάσεις εκείνες για τη χρήση όλων αυτών των επιβολών, των μέτρων έκτακτου χαρακτήρα, στο απώτερο μέλλον;

Ι.Κ.: Οι πολιτικές που ασκήθηκαν και τα νομοθετικά μέτρα καθώς και άλλα που έχουν ληφθεί, τείνουν να αλλάξουν το θεμέλιο του συνταγματικού μας δικαίου. Το θεμέλιο του συνταγματικού μας δικαίου είναι ότι ο κανόνας είναι η ελευθερία, και οι περιορισμοί είναι η εξαίρεση. Οι κανόνες τίθενται από την κρατική εξουσία για δυο λόγους, πρώτα απ’ όλα για να εξασφαλίζουμε ισότιμη απόλαυση των δικαιωμάτων, να μην μπορούν δηλαδή οι ισχυροί να απολαμβάνουν ευκολότερα τα δικαιώματά τους από τους κοινωνικοοικονομικά αδύναμους, και δεύτερον για να προστατεύονται κάποια κοινά αγαθά, όπως είναι η δημόσια υγεία, στην οποία αναφερθήκαμε ήδη. Ενάμιση χρόνο ο κανόνας είναι ο περιορισμός στην ελευθερία και κατ’ εξαίρεση η απόλαυσή της. Μ’ αυτή την έννοια ο κορωνοϊός γίνεται συντακτική στιγμή. Αλλάζει η φιλοσοφία που διέπει τη σύνταξη του πολιτεύματός μας.

ΠτΘ: Άρα αυτό που θα πρέπει να μας απασχολήσει είναι η υπεράσπιση αυτών των θεμελιωδών αρχών και  δικαιωμάτων του Συντάγματος την επόμενη ημέρα…

Ι.Κ.: Ακριβώς. Υπεράσπιση του Συντάγματος δεν σημαίνει παραμέληση της δημόσιας υγείας. Σημαίνει προστασίας της με όρους και κανόνες.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.